گروه اندیشه «خبرگزاری دانشجو»- عبدالعلی مهدی؛ زمانی که رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله در غار حرا مبعوث شدند و از غار به سمت مکه حرکت کردند وزارت حضرت علی علیه السلام را اعلام نمودند. حضرت علی علیه السلام در این باره می‌فرماید: «وَ لَقَدْ سَمِعْتُ رَنَّةَ الشَّیْطَانِ حِینَ نَزَلَ الْوَحْیُ عَلَیْهِ ص فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا هَذِهِ الرَّنَّةُ فَقَالَ هَذَا الشَّیْطَانُ قَدْ أَیِسَ مِنْ عِبَادَتِهِ إِنَّکَ تَسْمَعُ مَا أَسْمَعُ وَ تَرَى مَا أَرَى إِلَّا أَنَّکَ لَسْتَ بِنَبِیٍّ وَ لَکِنَّکَ لَوَزِیرٌ وَ إِنَّکَ لَعَلَى خَیْرٍ وَ......»؛ من صدای ناله شیطان را شنیدم در هنگامی که وحی نازل شد. به رسول خدا گفتم: ای رسول خدا این صدای ناله چیست؟ فرمود: این صدای شیطان است که از عبادتش مایوس شده است و به درستی‌که تو می‌شنوی آنچه من می‌شنوم و می‌بینی آنچه من می‌بینم الا اینکه تو نبی نیستی و تو بر خیر هستی (یعنی چون بعد از من نبوه نیست نه اینکه تو لیاقت پیامبری نداشته باشی)
تشیع همان اسلام است
از همان ابتدای بعثت رسول اکرم وزارت امیر المومنین و وصایت ایشان را پیامبر مکرم اسلام بیان می‌دارد. و سپس در موارد بسیاری هم از خلافت حضرت علی علیه السلام سخن می‌گوید و نیز بسیاری از فضائل آن حضرت را برای مردم بازگو می‌نمایند. از این رو اعتقاد به امامت علی علیه السلام و فضائل ایشان از جوهره خود اسلام می‌باشد. پس ولادت مذهب تشیع همراه با ولادت دین مبین اسلام است. نمی‌توان برای شیعه تاریخ پیدایش تعیین نمود زیرا همان زمان که پیامبر مبعوث شد و مامور به تبلیغ دین اسلام شد وصایت و خلافت و وزارت حضرت نیز اعلام شد. اما اختلاف زمانی آغاز شد که امرمکرر پیامبر مبنی بر تبعیت از حضرت علی علیه السلام زیر پاگذاشته و اختلافی شوم در اسلام آغاز شد.
خلاء علمی شیعه
قدرت حاکمه نفاق باعث شد که مذهب شیعه در انزوا به سر برد. بنی امیه نهایت تلاش خویش را برای هدم شیعه به کار برد. این مساله باعث شد که در مواردی از تاریخ شیعه بروز و ظهور کاملی نداشته باشد. و از جمله اینکه ائمه متقدم شیعه نتوانند احکام خداوند و آنچه که مرضی اوست را بیان دارد. از این رو فقه شیعه در زمان خفقان بنی امیه زیر پوشش تقیه بود و توسط اهل بیت ابراز و اظهار نشد.
این واقعیت تاریخی را امام جعفر صادق علیه السلام بسیار کوتاه ولی قابل توجه بیان می‌فرماید در کتاب شریف کافی از آن امام هدایت نقل شده است: «کَانَتِ الشِّیعَةُ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ هُمْ لَا یَعْرِفُونَ مَنَاسِکَ حَجِّهِمْ وَ حَلَالَهُمْ وَ حَرَامَهُم» شیعه تا قبل از امامت امام باقر علیه السلام مناسک حج خویش و حلال و حرام خود را نمی‌دانست. (1)
این شهادت امام صادق علیه السلام است درباره اوضاع علمی شیعه که به خاطر عامل تقیه ائمه اطهار نتوانسته بودند در این زمینه بروز و ظهور جدی داشته باشند تا جایی که شیعه دارای فقهی مستقل از دیگر مذاهب باطل ندارد و در ادامه امام صادق علیه السلام می‌فرماید که شیعه نیاز به فقه مخالفین داشت برای انجام مناسک و همچنین یافتن حلال و حرام‌ها درامور مختلف و نیک می‌دانیم که یکی از نقاط امتیاز و مهم هر مذهب قوت و قدرت آن مکتب در فقه است و به علت فشار و خفقان بنی امیه شیعه نتوانسته بود فقه خویش را در جامعه علنی سازد. این زمان تاریک در تاریخ شیعه وجود دارد تا زمان امامت دو امام، امام باقر و امام صادق علیهما السلام.
استقلال علمی شیعان در زمان امام صادق علیه السلام و پدر ایشان
امام باقر علیه السلام علم فقه را برای شیعیان بیان می‌دارند و درباره بیان احکام تقیه نمی‌کنند؛ چراکه قسمتی از عمر شریف ایشان در زمان ضعف بنی امیه و در گیری‌های داخلی است. امام صادق علیه السلام در ادامه می‌فرماید: «حَتَّى کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ فَفَتَحَ لَهُمْ وَ بَیَّنَ لَهُمْ مَنَاسِکَ حَجِّهِمْ وَ حَلَالَهُمْ وَ حَرَامَهُمْ حَتَّى صَارَ النَّاسُ یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا کَانُوا یَحْتَاجُونَ إِلَى النَّاس»؛ دوری از فقه مناسک و حلال و حرام بود تا زمان امام باقر علیه السلام ایشان دریچه ای به سمت فقه باز نمودند و برای شیعیان تبیین نمودند مسائل حج و حلال و حرام را تا جایی که مخالفین به علم شیعیان نیاز داشتند بعد از اینکه مدت‌ها شیعه به آن‌ها نیاز مند بود. (همان)
امام باقر علیه السلام شروع به تبیین فقه شیعه نمودند و بعد از ایشان امام صادق علیه السلام بر این کار همت گذاشتند.
واضح شدن مرزهای اعتقادی و فکری شیعه
امام جعفر صادق علیه السلام علاوه بر آنکه فقه شیعه که برگرفته از سنت پیامبر و عترت ایشان است را نشر دادند. بسیاری از فقهای شیعه را تربیت نمودند مانند زراره و محمدبن مسلم. از این جهت شیعه با جهاد علمی امام صادق علیه السلام بروز و ظهور جدی تری از قبل یافت و به عبارت دیگر مرزهای شیعه از غیر شیعه پر رنگ تر شد.
در این زمان فقه به گونه ای پرورش میابد که مخالفین ناگزیر بودند برای تعلیم حلال و حرام دست به سوی شیعه دراز کنند و محتاج شیعه باشند و در زمینه کلام نیز امام جعفر صادق کاری مشابه با فقه را انجام دادند. در اعتقادات در بخش توحید با بسیاری از فرقه‌های الحادی مناظره نمودند و خطوط اعتقادی اسلام را نشان دادند.
مناظره‌هایی بسیار با مکاتب الحادی مختلف اعم از دهریون زنادقه دیصانیه و مانویه و ... در امر توحید با امام صادق علیه السلام مناظره داشتند و حضرت به بیان و تبیین توحید حقیقی پرداختند و شبهات و انحرافات توحیدی را از میان برداشتند در حقیقت امام جعفر صادق علیه السلام احیاگر اسلام می‌باشد و همه جهان اسلام مدیون آن وجود نورانی می‌باشد.
از جهت فقه همه مذاهب اربعه مخالف ریزه خور سفره علمی او بودند و اگر نبود مناظره‌های امام با زنادقه و کفار اثری از توحید باقی نمانده بود. می‌بینیم که تشیع در زمان امام صادق علیه السلام جانی تازه گرفت و با مجاهدت‌های علمی امام صادق علیه السلام بود که شیعه مرزهای مشخص خویش را با مخالفین باز شناخت. از این رو امام جعفر صادق علیه السلام را رئیس مکتب تشیع و شیعه را شیعه جعفری نامیدند.
همانطور که گذشت این به معنای تولد شیعه نیست بلکه به معنای بروز و ظهور تشیع در میان جامعه اسلامی است و واضح شدن مر زهای شیعه با مخالفان شیعه می‌باشد.
شیعه جامعه مستقل علمی
جهاد علمی امام صادق علیه السلام باعث شد که جامعه شیعه یک جامعه مستقل علمی شود به گونه ای که در این خصوص هیچ نیازی به خارج خود نداشته باشد و دیگران محتاج شیعه باشند. این نکته را می‌توان در روایتی دیگر که فضای علمی جامعه شیعه را پس از امام جعفر صادق علیه السلام ترسیم می‌کند یافت.
محمد بن حکیم به حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام عرضه می‌دارد: «...فُقِّهْنَا فِی الدِّینِ وَ أَغْنَانَا اللَّهُ بِکُمْ عَنِ النَّاسِ حَتَّى إِنَّ الْجَمَاعَةَ مِنَّا لَتَکُونُ فِی الْمَجْلِسِ مَا یَسْأَلُ رَجُلٌ صَاحِبَهُ تَحْضُرُهُ الْمَسْأَلَةُ وَ یَحْضُرُهُ جواب‌ها فِیمَا مَنَّ اللَّهُ عَلَیْنَا بِکُمْ....»(2) شما ما را در دین فقیه کردید و خداوند به وسیله شما ما شیعیان را از مخالفین بی نیاز نموده است تا جایی که جماعتی از ما در مجلسی قرار دارند که هیچ سئوال علمی مطرح نمی شوود الا اینکه جواب آن در آنچه به ما منت گذاشتید و تعلیم دادید موجود است.
کافی است مقایسه شود با روایت قبلی که مردم هیچ چیز از مناسک و حلال و حرام شیعه نمی‌دانستند پس از امامت امام جعفر صادق علیه السلام امر دگر گون شد و شیعه برای همه جامعه اسلامی منبع شد و بی نیاز از غیر خودش گردید.
پی نوشت ها:
1. الکافی ج 2 ص 19 باب دعائم الإسلام ..... ص: 18
2. الکافی ج 1 ص 56 باب البدع و الرأی و المقاییس .....
ارسال نظرات