75 درصد کاربران ایرانی اینترنت فقط می‌توانند "سرچ" کنند

گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»، نخستین کنفرانس بین‌المللی سواد رسانه‌ای در ایران با حضور جمعی از صاحبنظران عرصه رسانه و ارتباطات در مرکز همایش‌های برج میلاد در تهران برگزار شد.

دکتر سعید‌رضا عاملی، استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران در سخنرانی خود در این کنفرانس با عنوان «از سواد رسانه‌ای تا سواد اینترنتی؛ سطوح مختلف سواد و نگاهی به سواد اینترنتی شهروندان ایرانی»، گفت: در عصر کتابت، سواد به معنای توانایی خواندن و نوشتن بود و البته سطوح مختلفی از سواد متناسب با محتواهای عمومی و علمی مطرح بود. با ظهور و گسترش رسانه‌های ارتباط جمعی که آغاز صنعتی آن به ظهور صنعت چاپ در سال 1439 میلادی که به انقلاب گوتنبرگ شهرت گرفت، برمی‌گردد، «سواد رسانه‌ای» معنا پیدا کرد. در این دوره، شواهدی از ظهور سطح جدیدی از سواد به نام سواد رسانه‌ای آشکار شد. اگر چه سابقه چاپ و انتشارات به سده‌های طولانی تر بر می‌گردد که سابقه تمدنی آن در ایران از چهارصد سال قبل از میلاد یعنی در ایران باستان و در دوره هخامنشیان آغاز می‌شود.

وی افزود: با نگاه به رسانه توده‌ای، انقلاب گوتنبرگ بود که منجر به شکل‌گیری رسانه‌های ارتباط جمعی نوشتاری شد و امکان تکثیر ایده‌ها و اطلاعات را در سطح گسترده فراهم کرد. در این دوره همچنان می‌توان گفت که با ترکیبی از سواد نوشتاری و سواد رسانه‌ای مواجه هستیم. در واقع در دوره زمانی 300 ساله با حاکمیت رسانه نوشتاری و تصویری غیرمتحرک روبرو هستیم. دهه پایانی قرن نوزدهم نقطه عطف مهمی بود که امکان تولید تصاویر متحرک را فراهم آورد و در یک دوره 30 ساله، تبدیل به سینمای تصویر و صدا شد. ظهور سینما، اختراع و فراگیر شدن رادیو در اوایل قرن بیستم و ظهور تلویزیون و پخش اولین برنامه‌های تلویزیونی در سال 1937، نقطه عطف دیگری برای «محتوای رسانه‌ای» و به تبع آن سواد رسانه‌ای به حساب می‌آید که جهانی سراسر عینی - خیالی و برش‌های متنوع بازنمائی زندگی در وجوه مختلف کمدی، خشونت، درام، مستند، علمی، اقتصادی و ... را وارد عرصه زندگی روزمره مردم نمود.

این استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران اضافه کرد: سواد رسانه‌ای اصطلاحی است که مارشال مک لوهان (1911 - 1980) طرح کرد. او از توانایی درک، تحلیل و تعامل خلاقانه در فضای رسانه‌ای سخن می‌گوید و معتقد است می‌توان از رسانه به عنوان واسطه آموزش، یادگیری و تقویت خلاقیت استفاده کرد. با ظهور فضای مجازی و شکل‌گیری وب تعاملی که در نسل دوم تا پنجم وب ظرفیت‌گذاری شد، شاهد تغییر بنیادین در مفهوم سواد شدیم و در واقع سواد به سطح کنش فعال و آگاهانه کاربران کشیده شد و نوعی همترازی بین سواد و کاربر بوجود آمد و سطح جدیدی از سواد تحت عنوان «سواد اینترنتی» که متغیر‌های گسترده‌ای در تحقق آن دخالت دارند، شکل گرفت.

عاملی گفت: امروز سواد اینترنتی صرفاً به معنای دانش و سواد خواندن، فهمیدن، تحلیل کردن و یا حتی مواجه خلاقانه با امور مرتبط با فضای مجازی نیست؛ بلکه به معنای توانایی استفاده و عمل معطوف به تعامل، تولید و مشارکت خلاقانه در این محیط مجازی است. به عبارتی سواد اینترنتی (مجازی) به عنوان توانایی زندگی کردن، کار کردن و بهره گیری از امکانات و منابع فضای مجازی است. سواد اینترنتی هم در سطح توانایی درک محتوا و هم در سطح توانایی حرفه ای از استفاده از محتوا و خدمات مختلف فضای مجازی در ایران از ظرفیت نسبتا خوبی برخوردار است در عین حال مطالعات پیمایشی ملی نشان می‌دهد که این توانایی نیازمند تقویت جدی است. ضمن اینکه سواد دارای سطوح مختلفی است که می‌تواند منجر به دانش، معرفت هستی شناسانه و درک راهبردی و همچنین درک فلسفی شود.

وی تاکید کرد: درک ذاتیات و قابلیت‌های «محیط‌های سواد» کیفیت و سطح سواد مربوطه را تعیین می‌کند. لذا سواد نوشتاری، نوع تعامل ذهنی ما را با کلمات و معانی و سواد کامپیوتری، توانایی فرد از استفاده از کامپیوتر، نرم افزارهای کامپیوتری تا سطح دانش و توانایی نرم افزاری و سخت افزاری را منعکس می‌کند و سواد اینترنتی (مجازی) دامنه گسترده‌ای از یادگیری، آموزشی، کنش و واکنش و بهره‌گیری همه جانبه از خدمات داده بنیاد، تعاملی، تراکنشی، خدماتی و شبیه سازی در فضای دوم زندگی را رقم می‌زند.

این استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد: سواد اینترنتی در تراز رشد و فناوری‌های اینترنتی و تغییر در محتوا و روش‌های بهره مندی از برنامه‌ها، خدمات و محتوای مجازی متغیر است. لذا تغییر در نظام‌های «حکمرانی الکترونیک» (مجازی) یک تا سه و تغییر در ظرفیت‌های جدید اتصال به اینترنت در قالب «اینترنت همه چیز» و همچنین تغییر از وب 1 به وب 5، «داده‌های بزرگ»، «رایانه ابری» و ظهور فنآوری‌های بزرگ این عرصه سواد اینترنتی را از یک تعریف محدود سواد به معنای توانایی یادگیری و آموزش به سطح کنش و رفتار و شهروندی پویا، مشارکتی و خلاقانه در بستر «متن یا متون چند سطحی مجازی» تغییر داده است. تمرکز اصلی این سخن بر سواد اینترنتی با تکیه بر داده‌های ملی در جمهوری اسلامی ایران در خصوص سواد اینترنتی شهروندان ایرانی است که به تازگی توسط مرکز ملی فضای مجازی و دانشگاه تهران جمع آوری، تحقیق و تحلیل شده است.

عاملی همچنین گفت: بدیهی است که سواد اینترنتی، سطح جدید از سواد عمومی، حرفه‌ای و تخصصی محسوب می‌شود که ضرورتی الزامی برای انتقال به دوره جدید زندگی یعنی زندگی دو فضایی هم در قلمرو زندگی روزمره و هم در همه سطوح آموزش و یادگیری و هم در عرصه توسعه و پیشرفت و باز تعریف استانداردها و «مسئولیت اجتماعی کارهای جمعی» است.

وی همچنین در بخش دیگری از سخنرانی خود گزارشی از یک پیمایش ملی که با هدف بررسی وضعیت سواد اینترنتی در ایران انجام شده و محصول همکاری مرکز ملی فضای مجازی و دانشگاه تهران است، ارائه کرد و گفت: این پیمایش حاصل 2 هزار و 134 پرسشنامه تکمیل شده در 31 استان کشور است که از این تعداد 788 پرسشنامه به صورت آنلاین و یک هزار و 346 پرسشنامه به صورت چهره به چهره تکمیل شده است.

به گفته این استاد علوم ارتباطات اجتماعی و بر اساس نتایج این پیمایش، مقایسه وضعیت سواد اینترنتی شهروندان ایران نشان می دهد که 13.7 درصد شهروندان دارای دانش فیلترگذاری خانگی و محیطی، 16.4 درصد شهروندان دارای دانش راه اندازی وبلاگ و وبسایت، 17.2 درصد شهروندان دارای دانش تنظیمات امنیتی سخت و نرم، 17.7 درصد شهروندان دارای دانش سخت افزاری، 20 درصد شهروندان دارای دانش نصب و راه اندازی نرم افزار، 20.3 درصد شهروندان دارای دانش راه اندازی و مدیریت ابزارهای ارتباطی، 21.8 درصد شهروندان دارای دانش نرم افزارهای پایه، 21.9 درصد شهروندان دارای دانش اتصال به اینترنت و شبکه، 23.7 درصد شهروندان دارای دانش یافتن نشانه اینترنتی و 24.1 درصد شهروندان دارای دانش ثبت نام و پر کردن فرم اینترنتی هستند.

عاملی سپس گفت: همچنین بر اساس یکی از نتایج این پیمایش بیشتر از 75 درصد کاربران اینترنتی در ایران فقط می توانند کسب اطلاعات کنند و یا از سایت و موتورهای جستجوگر اینترنتی، سرچ کنند.

همچنین 70 درصد وب‌سایت‌های دولتی در ایران صرفا نقش ارائه اطلاعات دارند و تنها حدود یک درصد به ارائه خدمات به کاربران می پردازند.

براساس یکی دیگر از نتایج این پیمایش، 90 درصد سایت های اینترنتی در ایران، از کاربران خود نمی‌خواهند که هویت خود را احراز کنند.

وی در ادامه به نمره سواد اینترنتی شهروندان ایرانی هم با توجه به وضعیت سنی آنها پرداخت و گفت: افراد بالاتر از 50 سال دارای کمترین سواد اینترنتی و افراد بین 25 تا 29 سال با نمره 23 از 100، دارای بالاترین میزان سواد اینترنتی هستند.

همچنین همانطور که انتظار می رود، نمره سواد اینترنتی افراد بی سواد کمترین میزان یعنی 10.7 درصد است. این میزان برای دارندگان مدرک و دانشجویان مقطع دکتری به بالا، بالاترین رقم و 26.3 درصد است.

عاملی ادامه داد: بر اساس نتایج این پیمایش، مناطق شهری بزرگ از بالاترین سطح سواد اینترنتی و مناطق روستایی کوچک هم از کمترین سطح سواد اینترنتی برخوردارند. به‌علاوه، همبستگی مثبتی بین میزان سواد اینترنتی و میزان اعتقاد به ضرورت توسعه فضای مجازی وجود دارد.

این استاد رشته علوم ارتباط اجتماعی همچنین از حرکت از سوی دولت یک الکترونیک به دولت دو الکترونیک در ایران خبر داد و گفت: ما اندک اندک از دولت یک الکترونیک که دولتی با ارائه اطلاعات یک سویه بوده است، به دولت دو الکترونیک که تلاش می کند مجموعه خدمات خود را اجتماعی کند و شهروندان را در یک فضای تعاملی قرار دهد، حرکت می کنیم.

وی در نتیجه گیری بحث خود بر سه مولفه سواد، دانش و معرفت راهبردی برای ارتقاء وضعیت سواد رسانه ای تاکید کرد.