«طرح نکاشت» را خیانت به کشور می‌دانم/ «تکیه بر مردم» یکی از محورهای اصلی اقتصاد مقاومتی

به گزارش خبرنگار اقتصادی «خبرگزاری دانشـجو»؛ محمد رضا اسـکندری، وزیر جهادکشاورزی در دولت نهم در گفتگویی صریح و صمیمانه، به تبیین «الگو و تئوری اسلامی ایرانی اقتصاد مقاومتی» به ویژه در بخش کشاورزی پرداخت و سخنانی را بازگو ساخت که می‌تواند راهگشای مشکلات بخش کشاورزی کشور باشد.

بخش دوم گفتگوی صریح و صمیمانه محمدرضا اسکندری، وزیر جهادکشاورزی دولت نهم و مدیرعامل سازمان اقتصادی کوثر با خبرنگار اقتصادی «خبرگزاری دانشجو» را در ادامه می‌خوانید.

 آقای مهندس اسکندری، در زمان مسئولیت شما در وزارت جهادکشاورزی، طرح‌های بسیاری، عملیاتی شد. طرح خودکفایی گندم پیش از تصدی وزارت که منجر به قطع واردات در سال 83 شد. طرح راه‌اندازی شهرک‌های کشاورزی، طرح سدهای زیرزمینی، طرح تولید علوفه از جلبک در مناطق کم عمق و تولید ذرت و چغندر قند و بسیاری از طرح‌های دیگر. چرا در طول این  سال‌ها تمامی این اقدامات مقطعی بوده است؟ ما در ده ماهه اول سال جاری شاهد بودیم که از بين ده قلم کالاي عمده وارداتي، چهار قلم آن (دانه گندم خوراکي، ذرت دامي، برنج، کنجاله سويا و جو به استثناي دانه جو) وارداتی بوده است. در صدر اين اقلام وارداتي، دانه گندم خوراکي با حجم 6347000 تن، قرار گرفته است. دلیل چیست؟ چرا از طرح خودکفایی گندم فاصله گرفتیم؟

 متأسفانه در حال حاضر از ظرفیت‌های کشور به درستی استفاده نمی‌شود و حتی می‌توان ادعا کرد تولید رها شده است. مدیریت مزارع چه در گندم و چه سایر محصولات، چند سالی است رها شده و همین امر باعث شده تا کشورمان دوباره به سمت واردات برود.

* کشاورزی، علم است و اگر با علم رفتار شود، می توان ظرفیت آن را فعال نمود

در طول 36 سال گذشته به طور متوسط 2.2 تا 2.5 میلیون متراژ کشت آبی داریم و متوسط برداشت کشور3.7 تن در هر هکتار است، این در حالی است که کشوری همانند مصر، متوسط برداشتی در حدود 6.8 تن در هر هکتار دارد. چرا؟ مشکل اینجاست که علم به مزرعه نرفته است. کشاورزی، علم است و اگر با علم رفتار شود، می‌توان ظرفیت آن را فعال نمود. در دوره 4 ساله دولت نهم، علم به زمین‌های کشاورزی منتقل شد و توانستیم به نقطه قطع واردات برسیم، اما این روند ادامه پیدا نکرد. در سال 86 ، ایران 700 هزار تن صادرات گندم انجام داد. اگر برنامه‌محور باشیم و بر مبنای برنامه تصویب شده، نظارت را انجام دهیم، این مشکلات پیش نمی‌آید.

همان‌گونه که مقام معظم رهبری فرمودند هر جا که با روحیه جهادی وارد شدیم، مشکلات کشور حل شده است. ظرفیت علمی در کشور وجود دارد و باید انگیزه را نیز به وجود آورد. بی‌مدیریتی در مزارع گندم وجود داشته و دارد که ما باز هم واردکننده گندم شدیم.

پر کردن شکاف عملکردی در بین محصولات یکی دیگر از فعالیت‌هایی است که باید در بخش کشاورزی انجام شود. ما نمی‌گوییم متوسط مصرف آب در هر هکتار زمین کاشت گندم 8  هزار مترمکعب در یک دوره باشد بلکه با 3300 مترمکعب نیز می‌توان همان تولید را انجام داد.

آن کسانی که می‌گویند باید مصرف آب کشاورزی را نصف کنیم، توجه داشته باشند، لازم است سیستم آبیاری قطره‌ای را ترویج کنیم. آبیاری قطره‌ای در تمامی محصولات همچون گندم، ذرت، چغندر و سایر محصولات کشاورزی جوابگوست.

 شما به عنوان کارشناس ارشد بخش کشاورزی، نمونه‌ای از اقدامات کلیدی مورد نیاز در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی در حوزه کشاورزی را اعلام کنید.

 ببیند، در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی در حوزه کشاورزی، می‌توانیم به مواردی که عرض می‌کنم، نگاه ویژه‌ای داشته باشیم.

توسعه ظرفیت‌های اقتصادی و اجتماعی مرتبط با جامعه روستایی و عشایری و توانمندسازی اقشار محروم در راستای افزایش ضریب امنیت غذایی، ارتقاء بهره‌وری با هدف کاهش شکاف عملکرد موجود با حالت مطلوب و بهینه در مقیاس ملی و منطقه‌ای و دستیابی به تولید پایدار به ویژه در حوزه زراعت و دامپروری، استفاده موثر از ظرفیت‌های بلا استفاده فعلی در واحدهای تولیدی صنایع غذایی، بهره‌برداری بهینه از زیر ساخت‌های موجود با هدف افزایش سهم و توان صادرات غیر نفتی به کشورهای منطقه و کاهش ارزبری در شرایط کنونی، برنامه‌ریزی برای افزایش میزان خودکفایی با اولویت محصولات استراتژیک حوزه کشاورزی به منظور تأمین امنیت غذایی، تکمیل زنجیره ارزش حوزه کشاورزی با هدف کاهش بهای تمام شده و حضور مؤثر در بازارهای رقابتی.

 در ابتدای گفتگو، اشاره‌ای به اقدامات سازمان اقتصادی کوثر و تشکیل ستادی در زمینه پیگیری سیاست‌های اقتصاد مقاومتی داشتید و گفتید که 20 پروژه را تعریف کرده‌اید.

 بله. الگوی پیشنهادی جهت ارزیابی طرح‌های ملی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی در قابل 20 پروژه تعریف شده است:

1.    توسعه و تنوع بخشی پرورش آبزیان در استان‌های ساحلی با استفاده از ظرفیت‌های موجود

2.    برنامه‌ریزی برای احداث سدهای زیرزمینی

3.    آبخوان‌داری برای مدیریت بهینه منابع آبی از طریق ذخیره‌سازی، استحصال و بهره‌برداری بهینه

4.    استفاده از ارقام گیاهی مقاوم به خشکی، شوری و سرما در تولیدات گیاهی

5.    توسعه کشت پاییزه و گیاهان جدید با توجه به محدودیت‌های کشور

6.    کاشت و تولید جلبک علوفه‌ای به عنوان جایگزین

7.    توسعه کشت دوم و کشت‌های تلفیقی در مناطق مستعد با توجه به ظرفیت‌های موجود

8.    توسعه استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر

9.    توسعه سیستم‌های نوین آبیاری به منظور کاهش مصرف آب و ارتقاء بهره‌وری آب

10.  توسعه کشت‌های گلخانه‌ای در محیط‌های کنترل شده

11.  برنامه جامع کاهش ضایعات با اولویت محصولات استراتژیک

12.  بهره‌گیری از پسماندها در تولید محصولات با ارزش افزوده بالا

13.  بومی‌سازی ارقام ژنتیکی اجداد و لاین در حوزه دام، طیور و آبزیان

14.  استفاده از نژادهای جدید سازگار با مناطق مختلف آب و هوایی کشور در دام‌های سنگین به منظور تولید گوشت قرمز و شیر (سمنتال و...)

15.  استفاده از نژادهای جدید سازگار با مناطق مختلف آب و هوایی کشور در دام‌های سبک به منظور تولید گوشت قرمز و شیر (اصلاح نژادی گوسفند و...)

16.  تکمیل زنجیره‌های تولید بویژه در حلقه‌های نهایی و ایجاد زنجیره ارزش در محصولات استراتژیک از جمله مرغ گوشتی و تخم مرغ

17.  فناوري نوين MDF با استفاده از ضايعات نخل

18.  توليد قند رژيمي با خصوصيات فرا ويژه از پساب صنايع لبني

19.  تولید دارو و واکسن و مکمل‌های دامی

20.  تولید نهال و بذر با استفاده از فن‌آوری‌های نوین

 آقای مهندس، چرا طرح‌های برنامه‌ریزی شده در دولت نهم در دولت‌های بعدی ادامه پیدا نکرد؟

 همان طور که اشاره کردم، به دلیل انگیزه‌های فردی. اگر یک برنامه تصویب شود، دیگر با عوض شدن دولت‌ها و اشخاص، همه‌چیز تغییر نمی‌کند. افراد باید در عملکرد برنامه‌ها ارزیابی شوند. زمانی که انگیزه وجود نداشته باشد، مسائل پیگیری نمی‌شود. پیش‌نویس لایحه الگوی کشت در مرداد 88، تقدیم دولت شد، اما تا به امروز از دولت خارج نشده است. اگر قانون نداشتیم، حرفی بود. اما قانون وجود دارد و تنها باید مطالبه اجرای قانون شود. قانون بهره‌وری نیز در سال 88 تصویب و ابلاغ شد، اما اجرا نشد.

در اوایل کار دولت یازدهم، از من پرسیدند به نظر شما چه کسی مسئولیت وزارت جهادکشاورزی را در دست بگیرد، مناسب است؟ پاسخ من این بود: هر کسی که بیاید، بهتر از وضعیت موجود عمل می‌کند و گفتم که اولین نیاز کشور اجرای قوانین معطل مانده است که در صورت اجرا، خیلی از مشکلات بخش کشاورزی حل می‌شود.

خوب است حال که این سؤال را مطرح کردید، به نمونه‌ای از اقدامات کلیدی  در حوزه کشاورزی اشاره کنم:

1.      توسعه ظرفیت های اقتصادی و اجتماعی مرتبط با جامعه روستایی و عشایری و توانمندسازی اقشار محروم در راستای افزایش ضریب امنیت غذایی

2.      ارتقاء بهره‌وری با هدف کاهش شکاف عملکرد موجود با حالت مطلوب و بهینه در مقیاس ملی و منطقه‌ای و دستیابی به تولید پایدار به ویژه در حوزه زراعت و دامپروری

3.      استفاده مؤثر از ظرفیت‌های بلا استفاده فعلی در واحدهای تولیدی صنایع غذایی

4.      بهره‌برداری بهینه از زیر ساخت‌های موجود با هدف افزایش سهم و توان صادرات غیر نفتی به کشورهای منطقه و کاهش ارزبری در شرایط کنونی

5.      برنامه‌ریزی برای افزایش میزان خودکفایی با اولویت محصولات استراتژیک حوزه کشاورزی به منظور تأمین امنیت غذایی

6.      تکمیل زنجیره ارزش حوزه کشاورزی با هدف کاهش بهای تمام شده و حضور مؤثر در بازارهای رقابتی

 یک سال و اندی از عمر دولت یازدهم می‌گذرد. در حال حاضر نظر شما چیست؟

 هنوز بسیاری از قوانین، اجرا نشده است. قانون بهره‌وری، الگوی کشت، دانش‌بنیان کردن بخش کشاورزی، فعال شدن شرکت‌های فنی و مهندسی، خودکفایی محصولات کشاورزی و خیلی از قوانین دیگر هنوز هم معطل مانده‌اند.

* توجه ویژه به قانون افزایش بهره‏ وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی و قانون برنامه پنجم

موارد مورد توجه در برنامه‌ریزی اقتصاد مقاومتی در بخش کشاورزی، استفاده از ظرفیت‌های قوانین مترتب بر بخش کشاورزی با تأکید بر قانون افزایش بهره‏وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی و قانون برنامه پنجم است که امیدوارم دولت یازدهم، توجه ویژه‌ای به آن داشته باشد.

 یکی از فرمایشات مقام معظم رهبری در جمع مردم تبریز این بود که «از اوّل انقلاب تا امروز هر وقتی هر کاری را محوّل به مردم کردیم، آن کار پیش رفته است؛ هر کاری را انحصاری در اختیار مسئولان و رؤسا و مانند این ها قرار دادیم، کار متوقّف مانده است». آیا شما سپردن امور به مردم را ذیل اقتصاد مقاومتی می‌دانید؟

 یقیناً، تکیه بر مردم یکی از محورهای اصلی اقتصاد مقاومتی است. بیشترین تجربیات موفق ما در کشاورزی را، همین مردم انجام داده‌اند. مقام معظم رهبری فرمودند: «هر جایی که مسئولین کشور توانایی‌های مردم را شناختند و بکار گرفتند، ما موفق شـدیم. هر جایی که ناکامی هست، به خاطر این اسـت که ما نتوانستیم حضور مردم را در آن عرصه تأمین کنیم. ما مسائل حل نشده کم نداریم. در همه‌ مسـائل گوناگون کشور، مسئولین باید بتوانند راه‌هایی را برای حضور مـردم پیدا کنند همچنان که در عرصه‌ بسـیار دشـوارِ جنگ این اتفاق افتاد، کسانی توانستند راه را باز کنند. در زمینه‌های گوناگون هم می‌شود، در اقتصـاد هم می‌شـود. اقتصاد کشـور، تولید کشـور می‌تواند به وسـیله‌ همت مـردم، با پول، ابتـکار و انگیزه‌ مردم، چندین برابر شکوفایی پیدا کند.»

 چند ماه پیش با اعلام مشاور معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور دولت طرحی  برای احیای دریاچه ارومیه با عنوان «تغییر کاشت» مطرح شد که البته قبلا به عنوان طرح نکاشت شناخته شده بود، بر اساس این طرح پیشنهاد شد تا با تغییر الگوی کشت بخشی از آب مصرفی در کشاورزی را به دریاچه بازگرداند. این طرح در همان زمان با مخالفت گسترده نمایندگان مجلس به خصوص نمایندگان استان ارومیه مواجه شد. نظر شما در این خصوص چیست؟

 من طرح نکاشت را خیانت به کشور می‌دانم. درست است که کشور ما در منطقه خشک قرار دارد، اما از نظر علمی می‌توانیم با تدوین الگوی کشت این مشکلات را حل کنیم. باز هم تأکید می‌کنم، کمبود آب دلیل خوبی برای نکاشتن نیست. تعطیلی کشاورزی به معنای بیکار کردن جمع کثیری از مردم این کشور است که برخلاف سیاست‌های کلی می‌باشد.

باید تا آن جا که می‌شود درآمدهای بودجه‌ای کشور را از نفت جدا کنیم و کشور را بدون نفت اداره کنیم. اگر قرار بر این باشد، قاعدتاً باید از ظرفیت‌های دیگر به صورت مناسب بهره جست که یکی از این ظرفیت‌ها، کشاورزی است. درست استفاده کردن از کشاورزی متفاوت از این است که بگوییم: کشاورزی نکنید. وسعت ایران این اجازه را به ما می‌دهد. حتی در زمان‌هایی لازم است که به سمت کشت فرا سرزمینی برویم.

 کشت فرا سرزمینی؟

 بله، باید از ظرفیت‌های کشورهای همسایه نیز استفاده کرد. متأسفانه شعار این حرف داده می‌شود، اما اقدام عملی انجام نشده است. اکنون در حال از دست دادن این فرصت‌ها هستیم. اگر در سال‌های گذشته در برخی از کشورها می‌توانستیم زمین‌های خوبی را بدست آوریم، الان دیگر این فرصت را نداریم. کشت فراسرزمینی باید با برنامه‌ریزی اجرا شود.

ادامه دارد...