آیا ایالات متحده می‌توانست صادرات نفت ایران را «صفر» کند؟/ برجام‌جادو!

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو-محمد آزادی، «اگر تحریم‌های نفتی ایران ادامه پیدا می‌کرد، امروز فروش نفت ما به کمتر از 200 هزار بشکه در روز رسیده بود و در آینده نزدیک به "صفر" می‌رسید.» ادعایی که روز گذشته وزیرا امور خارجه و در صحن علنی مجلس شورای اسلامی مطرح کرد. افزایش صادارات نفت احتمالاً تنها دستاورد آفتاب تابان برجام تا امروز است. بنابراین خرده‌ای نیست اگر ظریف اساس دفاعیاتش را بر مبنای این نکته استوار کند. با این همه ادعای احتمال صفر شدن صادرات نفت بدون برجام، زیادی بی‌بنیان است. همان‌قدر که ادعای احتمال بروز جنگ در صورت شکست مذاکرات اتمی. اما چرا؟ داستان تحریم‌های نفتی از کجا شروع شد؟ و آیا ایالات متحده می‌توانست صادارات نفت خام ایران را "صفر" کند؟

ماجرا از کجا شروع شد؟

ژانویه 2012 و یا اواسط زمستان سال 90 ایالات متحده تحریم‌های تازه ای را علیه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران وضع کرد. تحریم‌هایی که عمدتاً با هدف تحت فشار قرار دادن ایران برای جلوگیری از صادرات نفت انجام شده بود. به این ترتیب ایران نمی‌توانست وجوه حاصله از فروش نفت را مبادله کند. تحریم‌هایی که بعدتر و در ژوئن همان سال توسعه یافت. امریکا حالا بانک‌های دیگر ممالک را هم در صورت معامله با ایران تحریم می‌کرد. اگر چه از همان ابتدای سال (ماه ژانویه) هم‌چه خیالاتی داشت. اما با مقاومت مشتریان عمده‌ی نفت ایران مواجه شد. این تقریباً شش ماه را هم لابی کرد؛ بلکم بتواند آنان را نیز با تصمیم یک‌جانبه اش همراه کند. هر چند دست آخر نشد؛ نتوانست و ناگزیر هند، کره جنوبی، مالزی، آفریقای جنوبی، سریلانکا، تایوان و ترکیه را از تحریم معاف کرد. یک ماه بعد یعنی در ماه جولای، اتحادیه‌ی اروپا هم اعلام کرد با تصمیم ایالات متحده همراهی خواهد کرد و دیگر از ایران نفت نخواهد خرید. اعلامیه‌ای که البته نمادین بود. چرا که کمپانی‌های بزرگ اروپایی از مدت‌ها پیش کار و بار و پروژه‌هایی را که دستشان بود، رها کرده و از ایران رفته بودند. اتحادیه‌ی اروپا همان زمان هم عملاً سهم چندانی از بازار صادرات نفت ایران در اختیار نداشت.

سه میلیون و هفتصد و بیست هزار بشکه در روز؛ میزان نفت خامی است که بر اساس آمار و اطلاعات اوپک ایران در ابتدای 2012 تولید می‌کرد. یعنی درست همان زمان که خیال تحریم نفتی ایران از مخیله‌ی یانکی‌ها عبور کرد. بر اساس آمار شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی؛ یک میلیون و نهصد هزار بشکه در روز از این میزان تولیدات، برای مصرف داخلی هزینه می‌شد. دست آخر یک میلیون و هشتصد هزار بشکه در روز سهم صادرات بود. بررسی آمار تولید نفت خام در کشور همزمان با توسعه‌ی تحریم‌ها، روشن‌گر خیلی چیزها است. از آغاز تابستان همان سال (تیر ماه 91) و با اعمال دور تازه‌ی تحریم‌های امریکا و اتحادیه، میزان تولید نفت خام روند نزولی گرفت. به‌طوری که کمی بعد(آگوست 2012) به دو میلیون هفتصد هزار بشکه در روز رسید. که با احتساب همان یک میلیون و نهصد هزار بشکه مصرف داخلی، تقریباً هشتصد هزار بشکه سهم صادرات بود. این البته بدترین آمار فروش نفت خام است. بررسی نمودار زیر به روشنی نشان می‌دهد دولت وقت خیلی خوب توانست با دور زدن تحریم‌ها میزان تولید و صادرات نفت خام را دوباره افزایش داده و در حدود بیشتر از یک میلیون بشکه در روز ثابت نگه دارد. (بر اساس آمار شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، میزان مصرف نفت خام در داخل کشور، تقریباً روزانه دو میلون بشکه در روز بوده؛ که باید از مقادیر نمودار زیر کسر شود.)

برای تماشا در ابعاد واقعی روی تصویر کلیک کنید

تلاش آمریکایی‌ها اما ادامه داشت. مسؤلین دولت دموکرات شبانه‌روز در تلاش بودند تا با اعمال تحریم‌های نو و ایجاد مضایق تازه‌تر، فروش و صادرات نفت ایران را هر چه بیشتر کاهش دهند. اگر چه دست‌کم آمار و ارقام از شکست آنان حکایت داشت. دولت احمدی‌نژاد توانست با مدیریت مناسب و البته ارائه‌ی راهکارهای جایگزین، میزان فروش و صادرات نفت خام ایران را تقریباً به‌میزان یک میلیون بشکه در روز ثابت نگاه دارد. آنقدر که در آستانه‌ی مذاکرات ژنو که تنها چند ماه بعد از استقرار دولت روحانی آغاز شد، میزان صادرات نفت خام ایران یک میلیون و سیصد هزار بشکه در روز بود. دولت دهم توانست به‌رغم تمام تلاش‌ها صادرات نفت ایران را ماه‌ها دور و بر یک میلیون بشکه در روز نگه دارد. تا این‌که در توافق ژنو اطراف مذاکرات متعهد شدند دست از تلاش برای کاهش فروش نفت ایران بردارند.

کارشناسان چه می‌گویند؟

سخنان ظریف مبنی بر احتمال "صفر" شدن فروش نفت ایران، عجیب بود. آنقدر که واکنش کارشناسان مختلف را برانگیزد. ماه‌ها بعد حتی در دولت احمدی‌نژاد و حتی بعد از اعمال تحریم‌های به اصطلاح فلج کننده، میزان صادرات نفت ایران ثابت ماند. امریکایی‌ها نتوانستند و نمی‌توانستند _اگرچه که می‌خواستند_ صادرات نفت ایران را به صفر برسانند. دکتر علی اصغر زرگر، کارشناس اقتصاد بین الملل در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجو در این باره گفت: «قرار نبود صادرات نفت ایران صفر شود. این‌ها مسائل سیاست و تبلیغات است. این صحبت‌ها تنها یک فرض است و بعید بود همچین اتفاقی رخ دهد.»

خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک هم در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجو گفت: «بررسی روند صادرات نفت در آن دوره نشان می‌دهد صادرات نفت ایران برای یک مدت طولانی نزدیک به 1 میلیون بشکه تثبیت شده بود. اگر روند صادرات نفت ایران نزولی بود، می‌توانستیم بپذیریم ممکن بوده صادرات نفت متوقف شود. اما صادرات کاملاً تثبیت شده بود.»

خطیبی اضافه کرد: «من قبول دارم که آمریکایی‌ها می‌خواستند که صادرات نفت ایران صفر شود. آن‌ها علاوه بر تحریم خرید نفت از ایران، تحریم‌های کشتیرانی و بیمه را راه انداختند. اما با تدابیری که در وزارت نفت دولت گذشته انجام شد، توطئه آمریکا ناکام ماند و توانستیم صادرات نفت را ادامه دهیم. دولت آقای روحانی هم همان مسیری را که در دولت قبل آماده شده بود، ادامه داد و تا اجرای برجام صادرات نفت ایران نزدیک به 1 میلیون بشکه بود و روند کاهشی پیدا نکرد.»

همان‌طور که روحانی مدعی است که سایه‌ی جنگ را با برجام از سر مردم دور کرده، ظریف هم ادعا می‌کند جلوی صفر شدن صادرات نفت ایران را گرفته است. اگر چه تمام اسناد و مدارک مطلب دیگری را نشان دهد. آفتاب برجام تابنده باد!