نگاهی تحلیلی به روند جدید مصاحبه دکتری؛
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ چند روزی است مصاحبه‌های پذیرش دکتری در دانشگاه‌ها شروع شده و دانشجویان شانس خود را برای قبولی در دانشگاه‌های مختلف امتحان می‌کنند. طی سال‌های گذشته حجم داوطلبان متقاضی ورود به دانشگاه از مقطع کارشناسی و ارشد به مقطع دکتری رسیده و این موضوع در کنار تب مدرک‌گرایی و وضعیت نامناسب اشتغال در کشور از عوامل مهم افزایش داوطلبان ورود به مقطع دکتری است. در آزمون امسال ۱۸۷هزار نفر شرکت کردند و این درحالی است که ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی (به جز دانشگاه آزاد اسلامی) در این دوره حدود ۱۳هزار نفر است. مسائل مختلفی در ذهن داوطلبان ورود به مقطع دکتری وجود دارد؛ اینکه سازوکار امتیازدهی در پذیرش دکتری چیست؟ تا چه حد نظرات اساتید مصاحبه‌کننده در پذیرش مقطع دکتری تاثیر‌گذار است؟ آیا گروه‌های علمی تمایل دارند تا از دانشجویان همان دانشگاه، دانشجوی دکتری پذیرش کنند یا خیر؟ به همین بهانه سراغ جمعی از پذیرفته‌شدگان که برای انجام مصاحبه به یکی از دانشگاه‌های تهران آمده بودند، رفتیم و پای صحبت‌شان نشستیم.
دکتر بشم که چی بشه؟
امروزه با توجه به اوضاع نه‌چندان مناسب اشتغال در کشور و وضعیت بیکاری فارغ‌التحصیلان روند تقاضای پذیرش دکتری رشد چشمگیری داشته، هرچند تعداد زیادی از متقاضیان دلیل تقاضای خود برای ورود به مقطع دکتری را افزایش حقوق می‌دانند اما طبیعتا متقاضی دکتری که انگیزه افزایش حقوق داشته باشد، گزینه مناسبی برای ورود به این مقطع نیست، قطعا انگیزه ورود به این مقطع باید یکی از مراحل گزینش مصاحبه باشد اما به نظر می‌رسد توجه چندانی به این مهم نمی‌شود.
در مصاحبه با داوطلبان کنکور دکتری انگیزه بیشتر این افراد دستیابی به مراتب شغلی بالاتر و پذیرش به‌عنوان اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌هاست.
یکی‌دیگر از انتقادات دانشجویان داوطلب مصاحبه دکتری، هزینه جداگانه مصاحبه دانشجویان در دانشگاه‌های مختلف است و دانشجویان داوطلب برای هر دانشگاهی که در مصاحبه آن شرکت می‌کنند باید هزینه تعیین‌شده این دانشگاه را پرداخت کنند، هرچند این انتقاد از سوی دانشجویان باعث شده مسئولان وزارت علوم درجهت حل این موضوع حرکت کنند. مسئولان دانشگاه علامه برای حل این موضوع تلاش بسیاری به‌منظور ایجاد امکانات رفاهی دیگر برای دانشجویان کردند تا حداقل دغدغه دانشجویان در مسائل مالی و رفاهی کاهش یابد.
2 پادشاه در یک گروه دانشکده نگنجد؟!
سال گذشته استاد یکی از دانشگاه‌های تهران در کانال اطلاع‌رسانی خود با افتخار اعلام کرد که چهار نفر از 6 دانشجوی پذیرفته شده مصاحبه دکتری، دانشجوی او در مقطع کارشناسی‌ارشد همان دانشگاه بوده‌اند. این تقریبا موضوع جاافتاده‌ای است که دانشگاه‌ها بیشتر مایلند تا دانشجویان همان دانشگاه را برای مقطع دکتری انتخاب کنند. سال گذشته نیز اتفاق جالبی رخ داد؛ ازجمله اینکه نفر اول آزمون دکتری در رشته علوم سیاسی در هیچ دانشگاهی پذیرفته نشد! یاسین دانشجوی دانشگاه علم و صنعت در یکی از گرایش‌های فیزیک است. او می‌گوید سه سال متوالی رتبه یک کنکور دکتری بوده اما دانشگاه‌های دیگر او را نپذیرفته‌اند و دانشجویان خودشان را قبول کرده‌اند. البته دانشگاه‌هایی نیز هستند که اکثر ظرفیت خود را به دانشجویان دیگر دانشگاه‌ها اختصاص داده‌اند. یکی از داوطلبان مصاحبه دکتری نظری بدبینانه دارد و می‌گوید: «به زبان ساده برخی اساتید دانشگاه‌ها اگر احساس کنند داوطلب دکتری ممکن است در آینده رقیب او شود از پذیرش این دانشجو ممانعت می‌کنند.»
اما یکی دیگر از داوطلبان درقبال این موضوع نظر متفاوتی دارد و می‌گوید: «اتفاقا اکثر دانشگاه‌ها دانشجویان خودشان را قبول دارند و همان‌ها را می‌پذیرند.» او ادامه می‌دهد: «رقیب‌کشی در موضوع جذب هیات‌علمی موضوعیت دارد و نه در جذب دانشجوی دکتری!» با این حال دکتر غیاثی، مدیر تحصیلات تکمیلی دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است: «جذب مقطع دکتری از تمامی مقاطع قبلی با اهمیت‌تر است و کسانی که در این مقطع پذیرش می‌شوند باید کاملا از لحاظ علمی مورد بررسی دقیق قرار گیرند تا نهایت عدالت رعایت شود.»
عضو هیات‌علمی گروه آموزش عالی دانشگاه علامه طباطبایی در مورد پذیرش دانشجویان دانشگاه در مقطع دکتری همان دانشگاه می‌گوید: «نگاه دانشگاه علامه طباطبایی کاملا برعکس است و توانایی دانشجویان را درتمامی زمینه‌ها بررسی کرده و نتیجه می‌گیرد.
به‌عنوان مثال بین پذیرفته‌شدگان رشته آموزش عالی در دانشگاه علامه طباطبایی در چهار سال گذشته، تنها یک نفر از بین دانشجویان خود دانشگاه علامه طباطبایی است، لذا قبول نشدن رتبه‌های برتر در دانشگاه علامه به دلیل سوءگیری اساتید نیست بلکه کمیته‌های علمی کاملا پرونده متقاضیان را بررسی می‌کنند.»
آیین‌نامه جذب دکتری در هزارتوی تغییر
در سال‌های گذشته سازوکار ارزیابی داوطلبان و امتیازات قبولی دکتری چندین‌بار تغییر کرده است؛ هر بار نیز مسئولان گفته‌اند در پی مکانیسمی هستند که به عدالت نزدیک‌تر باشد با این حال نگرانی‌های متعددی از مکانیسم قبولی به‌ویژه مصاحبه دکتری برای داوطلبان ورود به مقطع دکتری وجود دارد.
یکی از فارغ‌التحصیلان مقطع دکتری توضیحات جالبی درباره تغییرات آیین‌نامه می‌دهد و می‌گوید: «به‌طور کلی آیین‌نامه جذب دکتری منبعث از دو نگاه کلان است و با تغییر دولت‌ها و به تبع آن تغییر سیاست‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و... نحوه ارزیابی دانشجویان برای ورود به مقطع دکتری تغییر کرده است.» او می‌گوید: «فقط از سال 88 تاکنون سه بار این آیین‌نامه تغییر کرده است. طی سال‌های 88 تا 92 با این استدلال که جلوی سلیقه‌ای عمل کردن دانشگاه‌ها گرفته شود، پذیرش دکتری بیشتر متاثر از نمره کنکور بود، به‌طوری‌که 70 درصد نمره مربوط به کنکور سراسری دکتری بود و 30 درصد باقی مربوط به امتیازات مصاحبه دکتری.»
این فارغ‌التحصیل مقطع دکتری این شیوه را به عدالت نزدیک‌تر می‌دانست و می‌گفت: «در این شیوه نه دانشگاه و نه داوطلب از نمره کنکور اطلاعی نداشتند و صرفا به دانشگاه‌ها و داوطلب اعلام می‌شد که حائز رتبه کافی شده و به دانشگاه‌ها برای مصاحبه معرفی می‌شد و درنهایت با ارسال نتیجه مصاحبه به وزارت علوم نمره نهایی تعیین می‌شد. در این مکانیسم دانشجویان دانشگاه‌های غیرتهرانی نیز امید داشتند که در دانشگاه‌های خوب تهران پذیرفته شوند. بعد از تغییر دولت در سال 92 و طرح شعار استقلال دانشگاه‌ها، مکانیسم نمره‌دهی پذیرش دکتری کاملا برعکس و اختیار عمل بیشتری به دانشگاه‌ها داده شد، به‌طوری‌که 70 درصد نمره مربوط به مصاحبه و امتیازات پژوهشی و آموزشی شد و فقط 30 درصد نمره نهایی مربوط به کنکور.»
حال دیگر آش آنقدر شور و انتقادات آنقدر بالا گرفت که درنهایت در سال 97 میزان تقسیم امتیازات برای مصاحبه و کنکور نصف شد و 50 درصد مربوط به مصاحبه و 50 درصد مربوط به نمره کتبی کنکور تغییر پیدا کرد.
آیین‌نامه فعلی؛ عادلانه یا افزایش پنهان نقش دانشگاه‌ها؟
برخی دانشجویان معتقدند سیستم فعلی با 50 درصدی شدن نمره‌دهی، نسبت به چند سال گذشته که نسبت هفتاد سی بود، عادلانه‌تر شده و امکان سلیقه‌ای عمل کردن دانشگاه‌ها کاهش یافته است، چراکه دانشجویانی وجود دارند که به اصطلاح تست‌زن خوبی هستند ولی توانایی ارتباطی خوبی ندارند و امکان دارد در جلسه مصاحبه نمره کافی را کسب نکنند اما دانشجویانی هم هستند که از لحاظ امتیازات پژوهشی و توانایی‌های ارتباطی افرادی توانا باشند اما نمره بالایی در کنکور کسب نکنند.
اما در مقابل عده‌ای دیگر معتقدند در سازوکار جدید و با افزایش اختیارات دانشگاه‌ها، امکان سلیقه‌ای عمل کردن دانشگاه‌ها بیشتر شده است و نظر مصاحبه‌کنندگان نقش تاثیرگذاری در قبولی فرد دارد. آنها می‌گویند درست است که 30 نمره از 100 نمره مصاحبه مربوط به ارزیابی جلسه است اما در 70 نمره دیگر هم نظر مصاحبه‌کننده تعیین‌کننده است. زهره یکی از داوطلبان است که در توضیح آیین‌نامه فعلی می‌گوید: «برای کسب 50 درصد مصاحبه‌های آزمون دکتری 97 سه قسمت طراحی شده که هر کدام امتیازات خاص خود را دارند، هر چند نظر تیم مصاحبه‌کننده حرف آخر را در نمره‌دهی مشخص می‌کند، در این نمره‌دهی، ۴۰ نمره به سوابق پژوهشی، ۳۰ نمره به سوابق آموزشی و ۳۰ نمره نیز به ارزیابی‌های جلسه مصاحبه اختصاص دارد و دانشگاه‌ها موظف هستند نمره معرفی‌شدگان به مصاحبه دکتری و نمره تعیین شده برای 50 درصد دانشگاه را به سازمان سنجش آموزش کشور ارسال کنند.» او ادامه می‌دهد: «مثلا در بخش امتیازات پژوهشی، این‌طور نیست که صرف داشتن مقالات علمی پژوهشی داخلی یا خارجی مرتبط با رشته تحصیلی یا گواهی ثبت اختراع برای شما امتیازآور باشد، چراکه ممکن است مصاحبه‌کننده بگوید فلان مرجع یا کنفرانس منتشر‌کننده مقاله مورد تایید ما نیست و به همین راحتی شما این امتیاز را نمی‌گیری!.»
داوطلب دیگری بحث را ادامه می‌دهد و می‌گوید: «در بخش امتیازات آموزشی، کمیته مصاحبه‌کننده اختیار دارد تا حدود 12 امتیاز به کیفیت دانشگاه محل تحصیل دوره کارشناسی و کارشناسی‌ارشد بدهد. در اینجا یک ناعدالتی که رخ می‌دهد این است که برخی دانشجویانی که از مهندسی به علوم انسانی تغییر رشته داده‌اند شانس بیشتری دارند.»
او در چرایی این مساله توضیح می‌دهد: «در سال‌های اخیر بسیار دیده‌ام که دانشجویان فنی مهندسی که دارای رتبه‌های خوب در دانشگاه‌های سطح یک بوده‌اند، حالا به دلیل نبود شغل یا هرچیز دیگری مثلا از مقطع ارشد به رشته مدیریت تغییررشته داده‌اند، در مقابل دانشجویانی که از دوره کارشناسی با علاقه به رشته مدیریت آمده‌اند و حالا در دانشگاه‌های شهرستان‌های حتی بزرگ هم بوده‌اند، شانس بیشتری در کسب این امتیاز دارند. در سال‌های قبل که نمره کنکور بیشتر بود دانشجویان خوب دیگر دانشگاه‌های غیرتهرانی هم امید داشتند تا به دانشگاه‌های سطح یک بیایند.»
با این حال مقامات سازمان سنجش سلیقه‌ای رفتار کردن دانشگاه‌ها در جذب دانشجوی دکتری را فاقد عمومیت دانسته و اظهار دارند برای جلوگیری از این کار، دانشگاه‌ها موظف هستند نحوه ارزیابی‌های خود را برای داوطلبان شفاف‌سازی کنند. میزان نمره‌دهی به معدل، مقاله و... را نمایش دهند.
دکتر غیاثی، مدیر تحصیلات تکمیلی و عضو هیات‌علمی گروه آموزش عالی دانشگاه علامه طباطبایی در مورد جدی بودن مصاحبه دکتری در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «برعکس تمامی اظهار نظرات مصاحبه دکتری باید کاملا عدالت‌محور و مبتنی‌بر توانایی دانشجویان باشد و ما در دانشگاه علامه طباطبایی در وهله اول به دنبال حفظ کرامت انسانی دانشجویان و رعایت انصاف هستیم. همه گروه‌های علمی دارای یک استاندارد از جهت تایم مصاحبه و سوالات هستند و باید در چارچوب شاخص‌ها و استاندارد‌ها حرکت کنند. طبیعی است دانشجویانی وجود دارند که نمره علمی خوبی از کنکور کسب کرده‌اند و تست‌زن خوبی باشند اما مقطع دکتری بسیار مهم است و ما در این مقطع نیازمند دانشجویانی با سطح تجزیه و تحلیل بالایی هستیم. در 30 نمره‌ای که به مصاحبه تخصیص داده شده ما به دنبال ویژگی‌های شخصیتی مناسب هستیم و افراد را از جهت اینکه چه میزان توانایی دفاع از سابقه خود دارند یا چه میزان به رشته انتخابی خود احاطه دارند، دسته‌بندی می‌کنیم.»
منبع: فرهیختگان
ارسال نظرات