استادی که باید باشد، اما نیست/ از ترس خشم استاد: متشکرم!

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، زینب امیدی؛ در روزهای گذشته بخش‌های اول گزارش مصائب پایان نامه از خبرگزاری دانشجو منتشر شد. در گزارش روز گذشته به بررسی نقش اساتید در روند تولید پایان‌نامه پرداختیم. حال در متن پیش رو بخش دوم این گزارش و ابعاد دیگر مشکلات و مصائب پایان نامه‌ها را  بررسی کرده‌ایم که با هم می‌خوانیم.


استادی که باید در پروسه پایان نامه  باشد، اما نیست!
اساتیدی که پایان‌نامه‌های متعدد می‌گیرند معمولاً ساعت‌های زیادی نیز تدریس می‌کنند و این دو کار را گاهی نه تنها در دانشگاه محل استخدام خود بلکه در دانشگاه‌های گوناگون انجام می‌دهند. علاوه بر این، برخی از آنان مسئولیت اجرایی هم دارند! این اساتید وقت کافی برای راهنمایی، مشاوره و داوری پایان‌نامه ندارند و به همین دلیل وقت چندانی را به آن اختصاص نمی‌دهند و گاهی اصلاً پایان‌نامه را نمی‌خوانند. آنان به علت کمبود وقت می‌کوشند تا در هر کلاسی دانشجویان نخبه را، با روش‌هایی که پیشتر گفته شد، به سوی خود جذب کنند.


این کار از دو جهت سودمند است: یکی اینکه اینگونه دانشجویان معمولاً زیاد وقت استاد را نمی‌گیرند و دیگر اینکه استاد اطمینان دارد که دانشجو کارش را به درستی انجام می‌دهد و پایان‌نامه مشکلی برای دفاع نخواهد داشت.


شاید برای خود شما پیش آمده باشد یا شنیده باشید که در جلسات دفاع استاد راهنما بخش‌های زیادی از پایان‌نامه را نخوانده باشد. برخی اساتید راهنما نیز حاضر نیستند پایان‌نامه را فصل به فصل ببینند و از دانشجو می‌خواهند که کل پایان‌نامه را یکجا بیاورد، در حالی که وظیفه‌ی راهنما این است که پایان‌نامه را به تدریج بخواند و اشکالات را به دانشجو بگوید. این اساتید گاهی در جلسه‌ی دفاع با خلط مباحث علمی و غیرعلمی به جای آنکه محاسن علمی پایان‌نامه را برشمارند و از آن دفاع کنند، به شخصیت دانشجو می‌پردازند و از محاسن اخلاقی او ستایش می‌کنند. البته از نظر اینگونه اساتید مهم‌ترین حسن اخلاقی دانشجو این بوده که آنان را به عنوان راهنما انتخاب کرده است و شاید تعریفی که از او می‌کنند جبران این انتخاب باشد.

از ترس غضبتان؛ پس متشکرم...
در مورد مشاوران وضعیت از این هم بدتر است. به ندرت دیده می‌شود که مشاوری همه‌ی پایان‌نامه را خوانده باشد. حتی در مواردی دیده شده که مشاور اصلاً پایان‌نامه را نخوانده یا وقت کمی برای آن گذاشته است. کار دیگری که برخی از مشاوران انجام می‌دهند این است که پایان‌نامه را بدون خواندن و به صرف تأیید راهنما تأیید می‌کنند در حالی که هر استادی باید وظیفه‌ی خودش را انجام دهد.

برخی از دانشجویان حتی زمانی که راهنما یا مشاور یا هر دو کمکی به پایان‌نامه‌ی آنان نکرده‌اند، از بیم غضب اساتید یا به امید گرفتن نمره‌ی خوب، در ابتدای پایان‌نامه از آنان تشکر می‌کنند! در حالی که تشکر زمانی معنا دارد که استاد وظیفه‌ی خود را انجام داده باشد.


دانشجویان معمولاً جرأت ندارند به اساتیدی که کارشان را به درستی انجام نداده‌اند اعتراض کنند. یکی از دانشجویان کارشناسی ارشد می‌گفت: اگر پیش از جلسه‌ی دفاع به استاد اعتراض کنیم ممکن است او لج کند و نمره‌ی پایین دهد، اگر پس از جلسه اعتراض کنیم امکان دارد او در مصاحبه‌ی دکتری تلافی کند، اگر پس از گرفتن دکتری اعتراض کنیم ممکن است نگذارد عضو هیئت علمی شویم. بنابراین، دانشجو ترجیح می‌دهد در ظاهر تشکر کند تا در آینده دچار مشکل نشود. البته این در مورد دانشجویانی صادق است که کارشان را درست انجام داده باشند. برخی از دانشجویان که وقت یا سواد نوشتن پایان‌نامه‌ی خوب را ندارند آرزو می‌کنند که اساتید نیز کارشان را درست انجام ندهند و پایان‌نامه را یا اصلاً نخوانند و یا دست کم دقیق نخوانند.

 

بلاتکلیفی عجیبی گریبان گیر پایان نامه‌ها شده
در این باره با یکی از اساتید دانشگاه آزاد تماس گرفتم که جز منتقدین این روز‌های اوضاع پایان نامه‌های کشور است؛ که البته بنا به خواست ایشان از ذکر نام معذوریم.

این استاد دانشگاه در خصوص لابی بازی‌های اساتید بر سر پایان نامه‌ها می‌گفت: «در حال حاضر متاسفانه رقابت شدیدی در توزیع پایان نامه‌های دوره لیسانس و الخصوص دکتری وجود دارد. بعضا دیده می‌شود شورای پژوهش و مدیر گروه به افرادی که دوست دارند پایان نامه دکتری می‌دهند. شاید در جواب این ادعا که گفته شود رانت بازی در کار پایان نامه‌های دانشجویان وجود دارد، مسئولین بگویند اساتید این کار باید دارای فاکتور‌های خاصی باشند. اما آیا تا به حال شده این فاکتور‌ها در قالب یک قانون مدون برای همه دانشگاه‌ها ارسال شود. شرایط در حال حاضر یک شرایط دلبخواهی است یعنی در بعضی دانشگاه‌ها انتخاب استاد مشاور و راهنما به عهده خود دانشجو است، اما در بعضی دانشگاه‌ها به دانشجو تحمیل می‌شود.

در حال حاضر متاسفانه رقابت شدیدی در توزیع پایان نامه‌های دوره لیسانس و الخصوص دکتری وجود دارد. بعضا دیده می‌شود شورای پژوهش و مدیر گروه به افرادی که دوست دارند پایان نامه دکتری می‌دهند.


این استاد با اشاره به توریع نامناسب پایان نامه‌ها در بین اساتید خاطرنشان کرد: پایان نامه نیاز به ساماندهی دارد. شاید این سوال برای خیلی‌ها پیش آمده باشد که چرا دانشجویی که در مقطع فوق لیسانس که دو سال درس می‌خواند و دانشجوی دکتری که پنج سال درس می‌خواند این خلاء دیده می‌شود که نمی‌توانند مهارت پایان نامه نویسی را یاد بگیرند؟ آیا این مشکل از خود دانشجو است یا سیستم آموزشی دانشگاه؟


او می‌گوید: پایان نامه برای رشته‌های علوم انسانی خیلی هزینه‌ای در بر ندارد، حداقل در مقایسه با رشته‌های پزشکی، فنی مهندسی و بعضی رشته‌های هنر که هزینه‌های سرسام آوری برای دانشجو دارند. پایان نامه بعضی از این رشته‌ها سه تا چهار میلیون تومان برای استاد پول دارد. اگر هر استاد میانگین ۱۰ الی ۱۵ پایان نامه داشته باشد تقریبا سالی ۶۰ میلیون تومان فقط از قبل پایان نامه کسب درآمد می‌کند.

 

این استاد صراحتا عملکرد برخی اساتید را مورد نقد قرار داد و گفت: شاید شما هم با این واکنش از سوی دانشجویانی که پایان نامه خود را دفاع کرده اند مواجه شده باشید که اکثر آن‌ها از عملکرد استاد مشاور و راهنمای خود راضی نبوده اند. بسیاری از آن‌ها استاد مشاور یا راهنما را تنها در روز دفاع خود دیده اند و اصلا نقشی در روند و پروسه پایان نامه آن‌ها نداشته اند. به نظر می‌رسد یک بلاتکلیفی عجیب، گریبان گیر پایان نامه‌های ما شده است.»

 

اساتیدی که به راه مستقیم می‌روند، اما طرد می‌شوند/ نمایشی به اسم «پایان نامه»
اگر در خصوص کم کاری بعضی اساتید صحبت شد، اما باید گفت که آن طرف قضیه را هم باید دید. اساتیدی که پا به پای دانشجو برای پایان نامه دانشجویان وقت می‌گذارند، دانشجویان را در مسیر درستی که باید باشند قرار می‌دهند و مثل بعضی از اساتید فقط سر جلسه دفاع حاضر نمی‌شوند. وقتی اکثر افراد وظیفه‌شان را به درستی انجام ندهند فردی که درست عمل می‌کند بدنام می‌شود. اساتید باید بدانند که وظیفه‌ی اصلی استاد ارتقای سطح علمی کشور است و برای رسیدن به این هدف گاهی لازم است که کار دانشجو راه نیفتد. این نوع رویکرد به پایان‌نامه باعث شده است تا بسیاری از جلسات دفاع شکلی کلیشه‌ای به خود بگیرد و تبدیل به نمایشنامه‌ای شود که متن هر یک از شخصیت‌ها از قبل نوشته شده است: ابتدا دانشجو گزارشی کلی می‌دهد و از راهنما و مشاور تشکر می‌کند، سپس راهنما و مشاور از دانشجو تعریف و تمجید می‌کنند و در نهایت داور حرف‌هایی کلی می‌زند و چند اشکال جزیی می‌گیرد. تکلیف نمره نیز مشخص و معمولاً کف آن هجده است. پرده‌ی آخر نمایش هم پذیرایی و گرفتن عکس یادگاری است. حال اگر استادی بخواهد این کلیشه را بشکند، با مقاومت از سوی دانشجو و استاد روبرو می‌شود و در نهایت یا ترجیح می‌دهد کناره بگیرد و اصلاً وارد این نمایش نشود و یا به تدریج او را از صحنه حذف می‌کنند.

اساتید اگر کار راهنمایی و مشاوره را به درستی انجام دهند بدون تردید پی خواهند برد که دانشجو خود پایان‌نامه را نوشته یا فرد دیگری این کار را انجام داده است. اساتید باید دانشجو را ملزم سازند که در فواصل معیّن به آنان مراجعه کند و گزارش کار دهد. آنان در این مواقع باید با دانشجو در خصوص موضوع پایان‌نامه وارد بحث شوند و از جوانب کار بپرسند و میزان علاقه‌ی او را بسنجند. دانشجویی که برای رفع اشکال و گرفتن راهنمایی و مشاوره به اساتید مراجعه نمی‌کند و پایان‌نامه را فصل به فصل تحویل نمی‌دهد بلکه آن را یکجا می‌آورد احتمال زیادی دارد که خودش آن را ننوشته باشد.


از اساتید گفتیم، اما دانشجویان هم مقصرند

این طور که به نظر می‌رسد پایان‌نامه‌ها از هر جهت یعنی انتخاب موضوع، تصویب، نگارش و دفاع دچار آسیب‌های اساسی هستند. با توجه به حجم عظیم پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها در مقاطع تحصیلات تکمیلی هر روز بر تعداد پایان‌نامه‌ها افزوده می‌شود، ولی این افزایش به معنای پیشرفت علمی کشور نیست. حاصل پایان‌نامه‌ها این است که استاد به پول می‌رسد و دانشجو به مدرک. در واقع اگر پایان‌نامه برای ارتقای علم و دانش آب ندارد، برای بهبود زندگی استاد و دانشجو نان دارد.

به دلیل سطح نازل علمی پایان‌نامه‌ها اکثر آن‌ها به چاپ نمی‌رسند و در کتابخانه‌ی دانشگاه‌ها خاک می‌خورند. برخی از آن‌ها حتی ارزش کاغذی را که مصرف کرده‌اند ندارند. البته در کنار این‌ها پایان‌نامه‌هایی هم وجود دارند که از ارزش علمی برخوردارند، ولی تعداد آن‌ها اندک است.

عملکرد نادرست برخی از اساتید در زمینه‌ی پایان‌نامه یکی از آسیب‌هایی است که آموزش عالی دچار آن است؛ اما در اینجا نباید قضاوتی یک‌سویه داشت و نقش عوامل دیگر را در این عملکرد نادیده گرفت. در جنبه‌ی دانشجویی، ضعف و بی‌انگیزگیِ بسیاری از دانشجویان حتی در مقاطع تحصیلات تکمیلی؛ در جنبه‌ی نظام آموزش عالی، اولویت کمیت بر کیفیت و فشار بر دانشجویان به منظور اتمام هر چه سریع‌تر تحصیل از یک سو و فشار بر اساتید با هدف بالا بردن تعداد آثار مکتوب از سوی دیگر. همچنین در جنبه‌ی وضعیت کلی کشور، مشکلات اقتصادی، اجتماعی و غیره، در عملکرد اساتید در این زمینه مؤثر بوده است. این عوامل در کنار زیاده‌خواهی برخی از اساتید باعث شده است تا عملکرد اساتید در زمینه‌ی پایان‌نامه چندان مطلوب نباشد.


خبرگزاری دانشجو، در یکی از گزارش‌ قبلی خود در پرونده مصائب پایان نامه به بُعد نقش دانشجویان و مشکلات  پایان نامه نویسی پرداخته بود که می توانید اینجا بخوانید.