گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو؛ سومین نشست از سلسله نشست «کارآمد سازی مناطق آزاد؛ موانع و الزامات» با موضوع «الزامات جذب سرمایه در مناطق آزاد» برگزار شد. در این نشست که جمعی از مسئولان و فعالان اقتصادی حضور داشتند به دلایل ضعف مناطق آزاد در جذب سرمایه گذاری پرداخته شد که مشروح آن تقدیم می‌گردد.
ذهنیت‌ها نسبت به مناطق آزاد باید اصلاح شود
احمد جمالی معاون اقتصادی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد؛ مهمترین مشوق‌ها در جذب سرمایه گذاری خارجی در مناطق آزاد را معافیت‌های مالیاتی و گمرکی دانست و اشاره کرد: معافیت‌های مالیاتی چه از لحاظ کمی و چه کیفی در سطح پایینی قراردارند به طوری که قابل مقایسه با دیگر کشور‌ها نیستند. عدم پیشبینی پذیری و ثبات در سیاستگذاری این حوزه ضعف دیگری است که منجر به سرمایه گذاری پایین در این مناطق شده است. دو نوع زیر ساخت در مناطق آزاد وجود دارد که اولی آن‌ها نرم و دومی سخت می‌باشد. زیر ساخت نرم ذهنیت‌ها و قوانین هستند و زیر ساخت سخت هم شامل فرودگاه، راه آهن، آب و برق و... می‌شود. نمی‌توان انتظار داشت صرفا با تکمیل زیرساخت‌های سخت عملکرد مناطق آزاد به مسیر مطلوب بازگردد چرا که زمینه عملکرد خوب زیرساخت سخت را با فراهم کردن زیر ساخت نرم باید مهیا ساخت. در زمینه ذهنیت‌ها می‌توان به ذهنیت اشتباه وجود قاچاق در مناطق آزاد اشاره کرد یا اینکه می‌گویند منطقه آزاد مرکز واردات است، این ذهنیت‌های منفی جلوی شکل گیری سرمایه گذاری را می‌گیرد. مورد بعدی زیرساخت‌های نرم قانون می‌باشد که در این زمینه می‌توان به مجزا نبود قوانین منطقه آزاد و سرزمین داخلی و آزادی عمل نداشتن مسئولان منطقه آزاد اشاره کرد. در مناطق آزاد باید نهاد‌های مالی و پولی از قبیل بورس، بانک و بیمه مجزا از سرزمین داخلی فعالیت کنند تا بتوان در جذب سرمایه گذار خارجی موفق عمل کرد. نباید انتظار داشت تمام قوانین و مقرارت سرزمین اصلی را به مناطق آزاد تسری دهیم و شاهد رشد سرمایه گذاری و تحقق اهداف مناطق آزاد باشیم، سرمایه گذار اگر می‌خواست با همین قواعد و مقررات در سرزمین اصلی فعالیت می‌کرد.
مناطق آزاد نمره قبولی را می گیرند
رحمان سادات نجفی رئیس هیات مدیره شورای هماهنگی و همکاری فعالان اقتصادی مناطق آزاد؛ لازمه اثر گذاری مشوق‌ها و معافیت‌ها را تکمیل زیرساخت‌ها برشمرد و گفت: در بدو تاسیس مناطق آزاد چیزی به جز مشوق‌ها و معافیت‌ها در نظر گرفته نشده بود و زیر ساخت‌های مناسب شکل نگرفته بودند. سرمایه گذار خارجی قوانین مناطق آزاد ما را که بر اساس قوانین مناطق آزاد موفق دنیا نگاشته شده بود، می‌دید و مشتاق می‌شد، اما وقتی جهت سرمایه گذاری می‌آمد مشاهده می‌کرد زیرساخت‌های مورد نیاز تشکیل نشده اند نکته قابل توجه این است که از آن زمان تا کنون قوه مقننه این مشوق‌ها و معافیت‌ها را نیز روز به روز محدودتر کرده است. اگر توجه شود چه چیزی در اختیار منطقه آزاد قرار گرفته است می‌توان گفت مناطق آزاد نمره قبولی را در ارزیابی کسب می‌کنند.
مدیران مناطق به جای توسعه زیرساخت‌ها به دنبال معافیت‌های بیشتر بوده اند
سعید توتونچی معاون فنی حقوقی سازمان امور مالیاتی؛ ضمن بیان اینکه اعطای مشوق‌ها و معافیت‌ها تاثیری در عمکلرد مناطق آزاد نداشته است بیان کرد: بررسی اینکه چرا مناطق آزاد در تحقق اهداف موفق عمل نکرده اند همچون گریه کردن بر سر مزاری است که در آن مرده‌ای دفن نشده، مناطقی که به منطقه آزاد تبدیل شده اند اصلا قابلیت تحقق اهداف را نداشته اند. طی ۱۵ سال گذشته نمی‌توان گفت منطقه آزادی مثل کیش زیرساخت نداشته یا مشوق‌ها و معافیت‌های مناسبی در اختیار نداشته است، اما چرا سرمایه گذاری در این منطقه رشد نکرده است، چرا این منطقه تبدیل به محلی برای ایجاد ارزش افزوده نشده است. تا قبل از اصلاحیه قانون مالیات مستقیم در سال ۱۴۰۰ هیچ ایرادی به معافیت‌های مالیاتی از لحاظ گستردگی نمی‌توان وارد کرد، ولی حقیقت این است که حتی اگر معافیت‌ها را از ۲۰ سال به ۴۰ سال افزایش دهیم باز هم تنها چیزی که رشد می‌کند فعالیت مال‌ها و واردات است. فروشگاهی در شمال تهران از پوز بانکی یک شرکت فعال در حوزه منسوجات ثبت شده در کیش استفاده می‌کند، این فرارمالیاتی و پولشویی است. کمتر مدیر منطقه آزادی را می‌توان یافت که تمرکز خود را بر توسعه زیرساخت‌ها قرار داده باشد؛ اکثر فعالیت مدیران مناطق در جهت توسعه معافیت‌ها و مشوق‌ها بوده. حتی بعد از اینکه زیرساخت‌ها در منطقه آزاد فراهم شد هم باید در اعطاء مشوق‌ها و معافیت‌ها هوشمندانه عمل کرد بلکه تمام معافیت‌ها باید محدود، مشروط و ضابطه‌مند باشد؛ چه معنی دارد که اعلام شود هر فردی که طی این ۲۰ سال در این منطقه فعالیت کرد نباید مالیت بپردازد.
از ۱۴ میلیارد دلار محوز صادر شده تنها ۲ میلیارد دلار جذب سرمایه صورت گرفته
ابوالفضل کوده ئی مدیرکل سرمایه گذاری خارجی سازمان سرمایه گذاری؛ به ضعف مطالعات پژوهشی در حوزه الزامات جذب سرمایه در مناطق آزاد و میزان تاثیر هر نوع مشوق یا معافیت بر جذب سرمایه اشاره کرد و عنوان داشت: مشوق‌ها می‌توانند مالی مثل معافیت‌های مالیاتی، حقوقی مثل قوانین ناظر بر سهولت کسب و کار در این مناطق یا جغرافیایی باشند. برای ارائه نظر در این رابطه باید به اطلاعات موجود رجوع کرد؛ بر اساس آمار ۱۰۳ طرح سرمایه گذاری خارجی در مناطق آزاد ویژه کشور داشته ایم، ۱۴ میلیارد دلار مجوز مصوب در مناطق آزاد و ویژه صادر شده اند که منجر به ۲ میلیارد دلار سرمایه جذب شده است. در تعداد طرح‌ها سلفچگان، اروند و انزلی در رتبه اول، چابهار در رتبه دوم و در انتها مناطق بوشهر، یزد و پتروشیمی امیر آباد بهشهر قراردارند. مورد دیگری که در بررسی الزامات جذب سرمایه در مناطق آزاد می‌تواند اثر گذار باشد اظهارات سرمایه گذاران است به این ترتیب که از آن‌ها پرسیده شود چرا این منطقه خاص را بر مناطق دیگر ترجیح دادید.
وی در بخشی دیگر از سخنان خود دلائل عدم توفیق مناطق آزاد را این گونه برشمرد: عدم ارائه مدل مطلوب مناطق آزاد که مورد توافق تمام سیاستگذاران باشد، وضعیت ساختار و جایگاه مناطق آزاد، عدم تخصیص بودجه دولتی برای توسعه زیرساخت ها، مشوق‌ها بر اساس اولویت‌ها نبوده و هدفمند نیستند، مشخص نبودن جایگاه مناطق در زنجیره ارزش کشور، ضعف در مکانیزم بازار یابی جذب سرمایه و همچنین وجود برخی اولویت‌های سیاسی به جای کارشناسی در سیاست گذاری مناطق آزد
برای جذب سرمایه خارجی باید شاخص‌های اقتصادی بهبود بیابند
حمیدرضا حریری رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین؛ به شروع ضعیف در اجراء قانون مناطق آزاد اشاره کرد و گفت: باید مشخص بشود ما چرا منطقه آزاد می‌خواهیم، چه طور به این نتیجه برسیم که این منطقه خاص مناسب منطقه آزاد شدن است و اینکه تفاوت منطقه آزاد با منطقه ویژه دقیقا چیست؟ در حقیقت عملیاتی که در منطقه آزاد رخ می‌دهد چندان تفاوتی با عملیاتی که در منطقه ویژه رخ می‌دهد ندارد تنها تفاوت به قدرت سیاسی متقاضیان در بدو تاسیس این مناطق بر میگرد. در برخی مناطق عواید مالی منطقه آزاد از هزینه‌ای که برای تاسیس و راهبری آن منطقه شده کمتر است. اگر توجه شود که رفتار سرمایه گذار خارجی یک سری شاخص‌ها را در کشور هدف بررسی می‌کند تا مطمئن شود انتخاب درستی انجام می‌دهد، پی خواهیم برای جذب سرمایه گذار خارجی باید در ابتدا شاخص‌های اقتصادی کشور به یک حداقلی برسند.
بهادر بیژنی مشاور بین الملل سازمان بورس؛ به اهمیت تاسیس بورس بین الملل در مناطق آزاد اشاره کرد و گفت: این اتفاق از دستاورد‌های است که موجب افتخار کشور خواهد بود چرا که به جذب سرمایه در مناطق آزاد کمک خواهد کرد. اگر بورس بین الملل به درستی راه اندازی و اداره شود شاهد شرایطی جذاب برای سرمایه گذاران خواهیم بود مخصوصا اگر محصولاتی که در بورس‌های فعلی ما ارائه نمی‌شوند در این بورس ارائه شود. در بورس بین الملل می‌توان زمینه همکاری متخصصان خارجی را فراهم آورد که در نهایت منجر به ارائه خدماتی جدید در بازار سرمایه خواهد شد.