در گفت‌و‌گوي اختصاصي با «خبرگزاري دانشجو» مطرح شد؛
گروه علمي «خبرگزاري دانشجو»؛ در ادامه بحث هاي صورت گرفته در ميزگرد دانشجويي با موضوع بحث و بررسي در خصوص عملكرد دروس معارف در دانشگاه ها كه با حضور دانشجوياني از رشته و دانشگاه هاي مختلف در خبرگزاري دانشجو برگزار شد، اين بار به سراغ يكي از مسئولان مربوطه در حوزه معارف رفتيم تا كم و كيف دروس معرف را از زبان وي جويا شويم.
دكتر مونس سياح، معاون آموزشي و پژوهشي گروه معارف دانشگاه شريف و داراي مدرك دانشگاهي در رشته مهندسي صنايع و تحصيلات علوم ديني در كشورهاي ايران و لبنان است.
او را در دانشگاه شريف به عنوان استادي مورد قبول در طيف هاي مختلف دانشگاهي مي شناسند كه توانسته است دانشجويان با آراي متفاوت را از دروس معارف راضي نگه دارد.
«خبرگزاري دانشجو» - با توجه به اينكه معاون آموزشي و پژوهشي گروه معارف دانشگاه شريف هستيد، فرايند انتخاب استادان، سرفصل ها و عناوين دروس و همچنين نظارت بر كلاس هاي معارف و ارزيابي آنها توسط دانشگاه را توضيح دهيد. اينكه چه ميزان از هماهنگي در ارائه طرح درس و عنوان دروس ارائه شده و منابع آنها وجود دارد؟ و محتوا و منابع چقدر به روز مي شود؟
سياح: روند انتخاب استادان در واقع از دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در قم آغاز می شود و البته بعد از آن دانشگاه ها و گروه ها از بین اساتیدی که دارای مجوز هستند، امکان انتخاب و دعوت دارند. یک نکته دیگر را هم اینجا باید اضافه کنیم که دانشگاه هایی که در تهران به عنوان درجه یک تلقی می شوند، مثل دانشگاه شریف، دانشگاه تهران، امیرکبیر و علم و صنعت، ضوابط سخت تری دارند. یعنی مجوز کفایت نمی کند و سابقه تدریس و امتیازاتی که از آن تجربه کسب شده است هم ملاک قرار می گیرد، لذا تدریس در دروس معارف این دانشگاه ها با یک سابقه آموزشی باید آغاز شود.
در خصوص انتخاب سرفصل هم باید گفت که سرفصل ها به شکل متمرکز تعریف شده است. مجموعه کتاب های آموزشی و کمک آموزشی هم مطابق آنها، توسط مرکز نشر معارف تدوین و چاپ می شود، بنابراین به علت اینکه کلاس های معارف در همه دانشگاه ها برگزار می شود، بر سرفصل ها انضباطی حاکم است که متمرکزند.
اما اینکه اساتید تا چه میزان به آن سرفصل ها مقید باشند خیلی تعریف شده نیست؛ استادان مخیر هستند که از کتاب های متعددی که در هر درس وجود دارد، استفاده کنند یا می توانند به صورت انعطاف پذیر تا حدی سرفصل ها را به سلیقه خودشان تغییر دهند.
«خبرگزاري دانشجو» - بنا بر این معاونت امور معارف زیر نظر نهاد رهبری است؟
سياح: گروه معارف وضعیت دو گانه ای دارد. این وضعیت دوگانه مزایا و معایبی دارد. از یک طرف یک گروه آموزشی در همه دانشگاه ها تلقی می شود و از این لحاظ ذیل آموزش دانشگاه تعریف شده و به عنوان یک گروه آموزشی، از قوانین آموزشی دانشگاه تبعیت می کند؛ همچنين از لحاظ دروس و سرفصل ها هم مجوز اساتید تابعی از نهاد رهبری است و حتی آنجا بر ارزیابی اساتید هم نظر دارند. اما اینکه گروه معارف در خود دانشگاه تابعی از دفتر نهاد باشد خیر. اینجا وظایف آموزشی مستقل و آنجا وظایف فرهنگی دارد.
«خبرگزاري دانشجو» - پس ارزیابی و نظارت هم ذیل نهاد تعریف می شود؟
سياح: باز با توجه به همان ماهیت دوگانه - البته این چیزی که من دارم خدمت شما عرض می کنم بر اساس واقعیت موجود در دانشگاه شریف است و تلقی بنده هم این است که سایر جاها هم باید همین شکل را داشته باشد - ارزیابی و نظارت، مضاعف انجام می شود. یعنی در زمانی که دانشگاه طبق روال همه دروس و اساتید را در یک بازه زمانی، با فرم های خاص دانشگاه، ارزشیابی می کند، برای دروس معارف هم این کار انجام می شود. اما علاوه بر این مسئله، معاونت امور اساتید قم هم سیستم ارزشیابی مفصلی دارد که به موازات کار خودش را انجام می دهد.
«خبرگزاري دانشجو» - آن ارزشیابی دیگر از دانشجوها نیست، درست است؟
سياح: چرا آن هم از دانشجوها هست و فرم های خاصی دارد. البته آن ارزیابی به صورت دائم انجام نمی گیرد. مثلاً برای اساتید ممکن است به صورت موردی باشد و بر اساتیدی که تجربیات اول تدریس شان است، تاکید داشته باشند. بنابراین آن ارزشیابی هم از سوي دانشجویان صورت مي گيرد؛ همچنین گاهی به صورت حضور نمایندگان نهاد در کلاس ها هم انجام مي شود؛ به طوری که اول هر ترم، از گروه، برنامه درسی اساتید را دریافت می کنند تا به صورت تصادفی ارزشیابان در کلاس حضور داشته باشند. نظارت این دو به موازات هم است.
«خبرگزاري دانشجو» - چقدر این محتوا و منابع به روز می شوند؟
سياح: معاونت امور اساتید، با توجه به تألیف کتاب ها و تعیین سرفصل ها سعی می کند که منابع را به روز كند. اما اینکه چقدر به روز ارائه می شود، امر دیگری است که مثل درس های دیگر، به استاد، به روز بودن منابع او و تلاش وی برای ارائه بستگی دارد؛ علم به روز می شود و منابع تجدید می شوند، اما اساتیدی هستند که همچنان به مطالب قدیمی خودشان اکتفا می کنند.
«خبرگزاري دانشجو» - اگر کاری به اساتید نداشته باشیم، طرح درس ها و منابع توسط گروه معارف چند بار تغییر کرده و جدید شده است؟
سياح: طرحی که ما علاقه مند بودیم انجام دهیم، این بود که در گروه خودمان، محتوای تدریس اساتید را اخذ کنیم و ببینیم چقدر همپوشانی محتوایی بین طرح درس اساتید مختلفی که یک درس را ارائه می دهند، وجود دارد و این را یک بار بازنگری کنیم، اما استاد در نحوه ارائه درس تام الاختیار است.
بجز موارد خاص، در طراحی دروس با رشته دانشجويان نسبتی لحاظ نشده است
«خبرگزاري دانشجو» - در انتخاب اساتيد، محتوا و منابع، اصولاً چقدر به رشته دانشجويان توجه مي شود؟ آيا اساساً بين اين دو نسبتي مي بينيد؟
سياح: با رشته دانشجوها خیلی مرتبط نیست. بجز درس اخلاق که تلاش شده در دانشگاه های علوم پزشکی اخلاق پزشکی تدریس شود. در مورد طراحی بقیه دروس نسبتی لحاظ نشده است؛ البته قطعاً فضای دانشگاه، رشته و کلاس اقتضائاتی دارد که خود استاد آنها را رعایت می کند.
برگزاري مجزاي كلاس هاي معارف براي دو جنس در دانشگاه شريف تجربه خوبي بوده و اساساً بايد اين طور باشد
«خبرگزاري دانشجو» - اساتید مشخصی برای هر دانشکده هستند که بعد از مدتی با فضای آن دانشکده آشنا شوند؟
سياح: خیر. تفکیکی برای دانشکده ها نیست؛ یعنی در دانشگاه شریف دروس معارف به طور عمومی ارائه می شود. دانشجویان از هر کدام از دانشکده های مهندسی در یک کلاس حاضر می شوند و اینها کاملاً با هم ادغام شده اند.
کلاس ها برای دانشکده ها به صورت خاص ارائه نمی شود، اما فضای کلی، فضای فنی مهندسی است؛ یعنی از این جهت با فضای دانشکده های علوم انسانی و پزشکی تفاوت هایی دارد؛ البته انطباق دروس با رشته ها مطلوب است؛ مثلاً در خصوص اخلاق مهندسی و اخلاق حرفه ای تلاش هایی شده است، اما در خصوص درس هایی مثل تفسیر موضوعی قرآن، تاریخ اسلام و اندیشه اسلامی، بسیاری از موضوعات ممکن است در این رشته ها دخیل نباشند.
«خبرگزاري دانشجو» - ممکن است حرف شما در مورد رشته های فنی مهندسی درست باشد، اما در مورد درس های علوم انسانی چطور؟
سياح: بله. دروس عمومی برای آنها قطعاً بايد با حساسیت بیشتری و متناسب با درس هایشان باشد و تکرار نداشته باشند.
«خبرگزاري دانشجو» - در دانشگاه شريف دروس معارف براي خانم ها و آقايان جدا تدريس مي شود. آيا سرفصل ها و منابع دروس نيز در اين دو متفاوت است؟ در كل چه ارزيابي از اين تجربه متفاوت داريد؟
سياح: بله. سال هاست که تدريس معارف برای خانم ها و آقایان در اين دانشگاه جدا بوده است كه تجربه خوبی هم بوده و اساساً باید این طور باشد؛ چون پیش فرض بر جدا سازی است.
اگر چه جاهایی به دلیل کمبود امکانات این اتفاق نمی افتد، اما اینجا اجرایی و عملیاتی شده و خیلی هم موفق بوده است؛ دلیلش هم این است که در برخی از دروس مثل آيین زندگی یا اخلاق برای خانم ها و آقایان رویکرد متفاوت می شود؛ همچنین فضای این دروس دوستانه و بر پایه گفت و گو و مباحثه است، بنابراين اگر اين فضا جدا باشد، محيط صمیمی تر، راحت تر و اثربخش تر می شود.
«خبرگزاري دانشجو» - سرفصل ها و منابعشان تفاوت می کند؟
سياح: نه. تفاوتی نمی کند. فقط به رویکرد استاد بستگی دارد. استاد محور است.
هر چند ارائه دروس معارف نقص‌هایی دارد، اما همچنان یک امتیاز برای آموزش عالی ما محسوب می‌شود
«خبرگزاري دانشجو» - هدف اوليه برگزاري دروس معارف در دانشگاه چيست؟ و به نظر شما چقدر به اين هدف دست پيدا كرده است؟
سياح: هدف اولیه هدف خوب و مقدس بوده است و برای آموزش عالی ما امتیاز بزرگی محسوب می شود. آن امتیاز این است که به نیاز دانشجو در هر رشته ای که تحصیل می کند، توجه مي شود و آن نیاز بازسازی منظومه معرفتی او در حوزه های مختلف اخلاق، عقاید و تاریخ است.
به هر حال فرصت دوره تحصیل کارشناسی، شاید مغتنم ترین و آخرین فرصت برای بازنگری این مجموعه به صورت آکادمیک و علمی باشد.
بنابراین وجود این دروس برای همه رشته ها هدف درستی داشته و آن پاسخ به یک نیاز جدی است، اما اینکه چقدر به این هدف دست پیدا کرده است، به نظر من قابل اندازه گیری نیست؛ چرا که استاد محور و در مورد هر کلاس کاملاً متفاوت است.
دانشجویان فراوانی در رشته های مختلف بوده اند که نیازها و سوالات خودشان را در این کلاس ها جست و جو کردند و به پاسخ هایی رسیدند و از طرف دیگر کسانی هم که کلاس ها را مطابق با دغدغه های خودشان تلقی نکردند، کم نیستند.
اگر بخواهیم منصفانه بگوییم، بعضی زمان ها برخلاف هدف اولیه اش هم ممکن است کار کرده باشد، منتها اینها هیچ کدام یک حرف کلی نیست و عمومیت ندارد. در کل هر چند ارائه این دروس نقص هایی دارد، اما همچنان یک امتیاز برای آموزش عالی ما محسوب می شود و خیلی خوب است که ما با توجه به آن مزایا سعی کنیم نقص ها را برطرف نماييم تا به سمت هدف اصلی بیشتر پیش برویم.
«خبرگزاري دانشجو» - شما دقیقاً فرآیند اجرایی انتخاب این دروس را با توجه به استاد محور بودنشان فرمودید، ممکن است در مورد اینکه اساتید چه تحصیلاتی دارند و اینکه بیشتر دانشگاهی یا طلبه هستند، توضیح دهید؟
سياح: تقاضای مجوز از طرف اساتید منطبق با رشته تحصیلی آنهاست که البته پس از قبولی در امتحان کتبی و مصاحبه شفاهی قابل اخذ می باشد؛ به طور مثال کسانی که درس های رشته فلسفه و کلام را خوانده اند می توانند مجوز دروس مبانی اندیشه را بگیرند. یا کسانی که رویکردشان تاریخی بوده، رشته تاریخ یا گرایش تاریخ در الهیات خوانده اند، می توانند برای اخذ مجوز درس های سبد تاریخ در آزمون مربوطه شرکت کنند؛ منتها به دلیل کثرت دروس و کمبود استاد از لحاظ رتبه علمی، اساتید با درجه فوق لیسانس هم این دروس را تدریس کرده و می کنند، البته در مورد دانشگاه های گروه اول این گونه نیست و مبنا بر این است که تا حد امکان اساتید با مدرک دکتری جذب شوند.
«خبرگزاري دانشجو» - یعنی اساتید باید دانشگاهی باشند؟
سياح: دانشگاهی باشند یا معادل آن مدرک را در حوزه داشته باشند.
يك سه ضلعي وجود دارد كه باعث مي‌شود دروس معارف اندازه دو واحد درس آکادمیک وزن نداشته باشد
«خبرگزاري دانشجو» - مشكلات و محدوديت هاي گروه معارف در دانشگاه ها در ارتباط با مسئولان و دانشجويان چيست؟ مشكلات را عمدتاً از ناحيه سياستگذاري مي دانيد يا اجرا؟
سياح: مشکلات گروه از یک طرف به ماهیت دوگانه اش بازمی گردد. هر چند که آن ماهیت دوگانه با هدف نظارت، کنترل و ارتقاي کیفیت ایجاد شده است، اما معاونت امور اساتید حضوری در فضای دانشگاه ها ندارد و کنترل از راه دور محسوب می شود.
این موضوع در جاهایی می توانسته آسیب باشد، مگر در جاهایی که این دو نهاد هماهنگی های لازم را داشته باشند که یکی از این جاها دانشگاه شریف است.
از مشکلات دیگر به نظر من، رویکردی است که شما هم به آن اشاره کردید؛ یعنی جدی گرفته نشدن این دروس، که از سه بعد قابل بررسی است: یکی از طرف سیستم آموزشی است که این دروس را دروس نمره بیار و حاشیه ای تلقی می کنند. از طرف دیگر دانشجویان خودشان دروس را جدی نمی گیرند و ضلع سوم این مثلث خود اساتید هستند که گاهی در نحوه تدریس یا دادن نمره، جدی برخورد نمی کنند. این مثلث سه جانبه باعث شده است که این دروس به اندازه دو واحد درس آکادمیک وزن نداشته باشد، در حالی که اگر استاد جدی تر و دانشجویان کوشاتر برخورد می کردند ممکن بود به اهداف نزدیکتر شویم.
به طور مثال عرض می کنم؛ در حال حاضر کلاس های دروس معارف در دانشگاه - البته به دلیل کمبود فضا و امکانات- یک درس تئوریک مشترک محسوب می شوند که حداقل تعداد افراد این کلاس ها باید ۵۰ نفر باشد، در حالی که کارآمدی کلاس تابعی از تعداد افراد است و معمولاً در یک کلاس مطلوب تعداد افراد 20 تا۲۵ نفر است.
کلاس های ما از ۵۰ نفر شروع می شود و به ۷۰ نفر هم می رسد، بنابراین کلاس به یک جلسه سخنرانی خیلی شلوغ تبدیل می شود که حضور و غیاب دانشجویان در آن زمان زیادی می گیرد كه البته خود سیستم چنین چیزی را اقتضا می کند؛ اداره کردن یک کلاس شلوغ ۶۰ یا 70 نفری آن هم از رشته ها و تیپ های متنوع، دشوار است و این موضوع برای خود استادان هم مشکل مي باشد؛ مجموع این سه عامل طبعاً بر دستیابی به سطح ارائه مطلوب دروس اثر دارند.
دروس معارف مثل سایر دروس نظم و شیرازه ندارد
«خبرگزاري دانشجو» - این برنامه دانشگاه است؟
سياح: بله. این برنامه دانشگاه شریف است و به دلیل کثرت دانشجو و تعداد دروسی که باید در هر ترم ارائه شود، اجتناب ناپذیر به نظر می رسد؛ زیرا با توجه به تقاضایی که برای این دروس وجود دارد ما در هر ترم بیش از ۶۰ تا ۶۵ گروه - درس برای خانم ها و آقایان ارائه می دهیم که حدوداً بیش از ۳۰۰۰ نفر را پوشش می دهد.
با وجود این در زمان حذف و اضافه حجم زیادی از دانشجویان هستند که درس به آنها نمی رسد و اینها به صورت ناخواسته از کیفیت کار کم می کند.
اشکال دیگری که وجود دارد عدم ارتباط سیستماتیک دروس معارف با یکدیگر است؛ این دروس مثل سایر دروس نظم و شیرازه ندارد، در نتیجه دانشجویان موظف نیستند اول یکی و بعد دیگری را بگیرند.
اگر بخواهید مجموعه معارفی منظمی را به شکل سیستماتیک ارائه کنید، باید اين مطالب در ذهن دانشجو منسجم باشد و معلوم شود که هر درسی چه بخشی را ارائه می دهد و چه جایگاهی در این پازل دارد.
متاسفانه الان این گونه نیست؛ هم دانشجوها درس را پراکنده اخذ می کنند و هم به جهت عدم رویکرد سیستماتیک هر استادی درس خودش را می دهد و چه بسا بین اینها حرف های مشترک و یا حتی با رویکردهای متفاوت باشد.
با اجرايي شدن طرح مينور در گروه معارف دانشگاه شريف اميدوار به بهبود وضعيت هستيم
«خبرگزاري دانشجو» - ضرورت تغيير و اصلاح در برگزاري دروس معارف در دانشگاه چقدر است؟ و چقدر آن را عملياتي مي دانيد؟
سياح: تغییر و اصلاح یک بعد کلان دارد که معاونت امور اساتید در قم به طور مستمر آن را بررسی می کند و تشکیلات عظیمی به جمعیت میلیونی دانشجویان کشور سرویس می دهد، منتها با توجه به این مسئله که دانشجویان در سطوح مختلف و رشته های مختلف نیازهای ویژه ای دارند، هم به جهت نیازها و هم به جهت رویکرد سیستماتیکی که خدمت شما عرض کردم، ما طرحی را به نام مینور در گروه معارف دانشگاه شریف پیشنهاد كردیم و در آموزش هم تصویب شد.
طرح مینور در دانشگاه شریف برای رشته های مختلفی انجام می شود؛ به این صورت که اگر کسی مثلاً مهندسی صنایع می خواند، می تواند در مینور کامپیوتر هم شرکت کند و علاوه بر واحدهای درسی خودش، ۲۵ واحد اضافه در قالب برنامه فرعی اخذ کند؛ این ۲۵ واحد اضافه در دانشکده های مختلف عرضه می شود تا دیگران بگیرند؛ مثلاً در دانشکده ریاضی، مینور ریاضی عرضه می شود. کسانی که رشته شان چیز دیگری است و علاقه مند به کسب یک دانش ریاضی نسبی هستند، با گذراندن این واحدها، اضافه بر دروسشان، با دانش ریاضی تا حدی آشنا می شوند.
البته این واحدهای اضافه، فوق برنامه نیستند، بلکه در کارنامه ثبت و در معدل لحاظ می شوند. با توجه به تعریف شده بودن چیزی به نام مینور یا برنامه فرعی، برنامه فرعی مطالعات اسلامی هم توسط گروه معارف طراحی شد و در آموزش به تصویب رسید. به این صورت که در طول هشت ترم آموزشی، علاوه بر دروس معارف اجباری، کسانی که مایل باشند می توانند، دروس دیگری را اخذ و با رعایت پیش نیاز و گذراندن واحدهایي اضافه بر دروس معارفشان، آن مجموعه پراکنده را به صورت منسجمی بگذرانند؛ البته این طرح هنوز اجرایی نشده است؛ البته سرفصلها، دروس و واحدهایش طبق مصوبه های آموزش عالی و قم طراحی و به تصویب آموزش رسیده و از ترم آینده اگر اجرایی شود برای دوستانی که علاقه مند به انتخاب این مجموعه در کنار رشته تحصیلی شان هستند، فرصت خوبی است.
«خبرگزاري دانشجو» - یعنی این طرح برخلاف دروسی که در رشته اصلیشان هست و باید بگذرانند، اختیاری است؟
سياح: اختیاری است. همچنان که شرکت در سایر برنامه های فرعی اختیاری است؛ یعنی هر کسی می تواند یا فقط دروس معارف اجباری را بگذراند - چنانچه تا الان بوده - یا اینکه اعلام کند که می خواهم وارد برنامه مینور شوم. آن وقت دروس معارف اجباری و واحدهای اضافه را در یک چارچوب خاصی بگیرد تا آن هدف حاصل شود.
«خبرگزاري دانشجو» - یک توضیح کلی هم راجع به این درس هایی که تحت عنوان معارف ارائه می شود، می دهید؟
سياح: ببینید مجموعه دروس معارفی است؛ مثلاً کسی که دارد به طور طبیعی دروس معارف را می خواند، از سبد تاریخ باید یکی از سه عنوان تاریخ اسلام، تاریخ امامت یا تاریخ تمدن را بردارد، در حالی که هیچ منطقی نمی گوید که دانشجو تاریخ پیامبر یا تاریخ ائمه یا تاریخ تمدن را نیاز دارد. به نظر ما هر سه درس را نیاز دارد و اینها همدیگر را کامل می کنند، بنابراین در چارت برنامه فرعی، دانشجو، به ترتیب تاریخ پیامبر و بعد تاریخ ائمه را تا عصر غیبت می خواند؛ یا در سبد دیگری از دروس معارف، دانشجو تفسیر موضوعی قرآن یا نهج البلاغه را می گیرد.
در این طرح مجموعه متونی که دانشجو باید با آنها آشنا باشد، از جمله قرآن، ادعیه، صحیفه سجادیه، نهج البلاغه و کتب روایی را در چهار واحد طراحی کردیم تا این آشنایی جامعیت داشته باشد.
«خبرگزاري دانشجو» - در مجموع همان ۲۵ واحد می شود؟
سياح: در مجموع، طبق قانونی که برای همه برنامه های فرعی هست، همان ۲۵ واحد است؛ البته تعداد واحدهای ما بین ۲۵ تا ۳۰ واحد متغیر خواهد بود.
«خبرگزاري دانشجو» - ايده آل شما در راستاي آموزش اصول و معارف دين اسلام به دانشجويان در دانشگاه چگونه است؟
سياح: ایده آل فعلاً این است که موفق به انجام این طرح شویم. حسن طرح این است که در فضای آکادمیک تعریف شده، نه در فوق برنامه.
دانشجویان ما به نیازی پی می برند و هر کس هم نیازش را می خواهد علاج کند، این علاج به صورت کارهای فوق برنامه و بسیار متنوعی اتفاق می افتد که همه آنها خوب است، ولی طرح مینور با توجه به اینکه داخل سیستم آموزشی است، نمره و واحدش حساب می شود، مخاطبش می توانند همه دانشجویان از همه اقشار باشد؛ در نتیجه طرح هم مخاطب فراگیری دارد و هم آکادمیک و علمی به آن نگاه می شود. به نظر من این طرح می تواند قدمی در جهت اهداف ویژه ای که از آن صحبت کردیم و برای کسانی که علاقه مند به این مسئله هستند، باشد.
ارسال نظرات