گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو؛ بیان عرفان ناب شیعی و همچنین بررسی نظریات و احوال عارفان ادوار گذشته از جمله راهکارهایی است که می تواند در مقابل ورود و هجمه عرفان های نوظهور در سطح جامعه بایستد لذا اساسا معرفی آثاری که در این دست به رشته تحریر در آمده اند می تواند منبع مطالعاتی خوبی برای جوانان باشد.
اما به تازگی کتاب با عنوان «کهربای عشق: عرفان و تصوف در آیینه آثار فیض کاشانی» به قلم علی اکبری چناری، عضو گروه ادیان و مذاهب اسلامی بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی منتشر شده است، در راستای بررسی این اثر با نویسنده این کتاب به گفت وگو پرداخته ایم که حاصل آن را می خوانید.
«خبرگزاری دانشجو»- در مورد کتاب خود برایمان بگویید، چه شد که تصمیم گرفتید که به آثار و جایگاه فیض بپردازید؟
چناری: کتاب کهربای عشق در اصل پایان نامه کارشناسی ارشد اینجانب بوده که در ابتدا با عنوان «بررسی احوال، آراء و آثار عرفانی فیض کاشانی»، با راهنمایی دکتر علی اشرف امامی، استادیار ادیان و عرفان دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی و مشاوره، دکتر فیاض قرائی دانشیار ادیان و عرفان دانشگاه فردوسی در سال 1388 با نمره عالی دفاع شد و سپس با بازنگری و تحلیل و بررسی های انجام شده بر آن که حدود یک سال به طول انجامید، در سال 1392 به همت انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شد.
فیض یک شخصیت شناخته شده در عالم اسلام و یکی از اسلام شناسان و عالمان برجسته امامیه است. نوع نگرش وی به یک موضوع می تواند راهگشای برخی از مسائل روز جامعه ما باشد.
این مسئله که وی با وجود گرایش های اخباری گری چگونه بین قرآن، عرفان و برهان جمع کرده است و نیز نگاه همراه با تسامح و تساهل او به گروه های مختلف زمان خود، به ویژه اهل زهد و عبادت و نوع برخورد وی با این گروه ها، مسئله مهمی بود که از دلایل اصلی نوشتن این اثر شد.
«خبرگزاری دانشجو»- کتاب تان از چند فصل تشکیل شده است؟
چناری- کتاب دارای چهار بخش که هر بخش دارای فصل های جداگانه است: بخش اول در برگیرنده زندگی نامه فیض و معرفی آثار عرفانی وی است.
در بخش دوم با عنوان «بررسی اوضاع سیاسی، تاریخی و اجتماعی روزگار ملامحسن» در دو فصل، چگونگی برخورد شاهان صفوی و حکما و فقها با صوفیان بررسی شده است.
بخش سوم که مهمترین بخش کتاب است به طور مبسوط جایگاه تصوف و عرفان را در آثار فیض بررسی کرده است. در این بخش، بعد از مفهوم شناسی تصوف و عرفان، ابتدا آثار صوفیانه فیض در دو قسمت، آثاری که فیض در آنها به دفاع از صوفیان پرداخته و آثاری که بیشتر جنبه انتقادی به تصوف و صوفیان دارد بررسی شده و سپس آراء دیگران درباره آثار صوفیانه فیض و بررسی انتساب فیض به سلسله های صوفیانه مطرح شده است.
در فصل سوم همین بخش با عنوان «آراء و عقاید فیض در عرفان نظری» پس از بررسی میراث فکری فیض در تصوف و عرفان ، به نمونه هایی از عقاید فیض در عرفان نظری، در پنج قسمت مبانی معرفت شناسی، خداشناسی، وجود شناسی، جهانشناسی و انسانشناسی عرفانی اشاره شده است.
در حقیقت در این فصل سعی شده بیشتر تأثیراتی که فیض در عرفان نظری از دیگران پذیرفته، بیان شود و در خلال آن نیز به تأثیر گرایش عرفانی فیض در آثار غیر عرفانی وی به ویژه در آثار قرآنی، حدیثی و فقهی وی اشاره شده است.
بیان دیدگاه های فیض در عرفان عملی با تکیه بر مقایسه کتاب «المحجه البیضاء» با «احیاء علوم الدین» غزالی ابوحامد غزالی در بخش چهارم کتاب بیان شده است. در این بخش ابتدا انگیزه های غزالی و فیض از نوشتن آثار مذکور بیان شده و سپس شرایط و آداب سیر و سلوک و مجاهده نفس از دیدگاه این دو عالم برجسته مطرح شده و نهایتاً در فصل آخر احوال و مقامات عرفانی و تفاوت نوع نگاه یک عارف شیعی با صوفی سنی بررسی شده است.
چکیده و نتیجه مباحث مطرح شده در کتاب و نوع نگرش فیض به تصوف و عرفان در «سخن پایانی» کتاب بیان شده است.
«خبرگزاری دانشجو»- شاخص ترین نکته در مورد کتاب شما چیست؟
چناری: بررسی همه جانبه آثار صوفیانه فیض و نشان دادن چگونگی تغییر و تحول نگرش فیض به صوفیان.
«خبرگزاری دانشجو»- آیا تاکنون کتابی در این سطح درباره فیض کاشانی ارایه شده بود؟
چناری: تا آنجا که بنده اطلاع جستجو کرده ام کتاب های متعددی درباره فیض و ابعاد مختلف شخصیتی و فکری او در بازار نشر موجود است، اما گمان می کنم کتاب بنده تنها کتابی است که در این سطح گسترده به مقوله عرفان و تصوف نزد فیض کاشانی پرداخته است.