خواب جدید نفتی ترامپ و آل سعود برای ایران/ احمق‌های درجه یک چه در سر دارند؟

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو- سید مهدی حاجی‌آبادی؛ جاش روگین ستون‌نویس واشنگتن‌پست خبر داده که مایک پمپئو امروز در کنفرانس خبری اعلام می‌کند معافیت‌های اعطا شده برای خریداران نفت از ایران تمدید نمی‌شود و همه کشورها باید به طور کامل واردات نفت را از ایران متوقف کنند در غیر این صورت تحریم می‌شوند.

نوامبر گذشته، آمریکا معافیت 180 روزه برای 8 کشور صادر کرد تا زمان بیشتری برای یافتن منبع جایگزین نفت ایران پیدا کنند.

سه کشور از 8 کشوری که معافیت نفتی از امریکا دریافت کردند، تاکنون واردات نفتی خود از ایران را به صفر رسانده‌اند: یونان، ایتالیا و تایوان. دیگر کشورهایی که واردات خود از ایران را قطع نکرده، عبارتند از: چین، هند، ترکیه، ژاپن و کره جنوبی.

چین و هند هم‌اکنون بزرگترین واردکنندگان نفت از ایران هستند؛ اگر آنها با خواسته ترامپ کنار نیایند، این می‌تواند باعث تنش در روابط دوجانبه شود، تنشی که به موضوعات دیگر مثل تجارت کشیده خواهد شد.

تبعات تحریم نفتی ایران

چندی پیش یک مقام آگاه در وزارت امور خارجه آمریکا تفاوت تحریم‌های دولت ترامپ با دولت اوباما را در این اعلام کرده است که «دولت ترامپ هیچ معافیت و تجدیدنظری در تصمیم اعلام شده ندارد و از سایر تولیدکنندگان نفت‌خام در خاورمیانه درخواست می‌کند با افزایش تولید در روزهای آینده، امنیت عرضه را در بازار برقرار سازند.»   این انتظار در حالی از سوی آمریکا وجود دارد که با توجه به دست به گریبان بودن بازار جهانی نفت با اختلال عرضه از سمت ونزوئلا، لیبی، نیجریه، مکزیک، کانادا و... به‌نظر می‌رسد فشار برای کاهش حداکثری صادرات نفت ایران، با چالش‌هایی از جمله بر هم ریختن تعادل بازار و رشد چشم‌گیر قیمت‌ها همراه باشد.

کارشناسان عقیده دارند خروج نفت ایران از بازار جهانی می‌تواند قیمت نفت را به ۹۰ دلار بر بشکه یا بیشتر برساند؛ این چشم‌انداز در حالی وجود دارد که پیش از این دونالد ترامپ، با انتقاد از تولیدکنندگان نفت در اوپک آنها را به بالا نگه داشتن مصنوعی قیمت‌ها متهم کرده بود؛ اما در عمل این تصمیمات ترامپ است که هر از چندگاه بازار نفت را با موج رشد قیمت همراه می‌کند.

باز هم پای آل سعود در میان است

تصمیم برای پایان معافیت نفتی ایران تاثیراتی بر روی بازار نفتی جهان دارد؛ مقامات امریکایی معتقدند که اختلال در بازار به دو دلیل حداقلی خواهد بود: اول اینکه عرضه اکنون بیش از تقاضا است و دوم اینکه پومپئو قرار است اعلام کند خلا ناشی از تحریم نفتی ایران به وسیله عرضه‌کنندگانی از جمله عربستان و امارات جبران خواهد شد. ترامپ در این مورد چند روز پیش با ولیعهد امارات گفتگو کرد.

این در حالی است که طبق نظرسنجی پلاتس، تولید عربستان سعودی که بزرگترین عضو اوپک است، در مارس به میزان ۲۸۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت و به ۹.۸۷ میلیون بشکه در روز رسید.

اوپک و ۱۰ متحد غیراوپک این کشور در دسامبر با کاهش تولید به میزان ۱.۲ میلیون بشکه در روز موافقت کردند؛ خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی از تمدید کاهش تولید در نشست ژوئن این تولیدکنندگان در وین حمایت کرده است.

آسیا در مقابل ترامپ؟

مشتریان عمده نفتی ایران از ترکیه و هند تا ژاپن و چین بدون شک به نفت ایران نیاز جدی و مبرمی دارند و برای اینکه در مسئله تولید و اقتصاد این کشورها خللی ایجاد نشود از هم اکنون به دنبال مسئله رایزنی برای تمدید معافیت‌های تحریمی و خرید نفت از ایران هستند؛

اگرچه فشارهای ایالات متحده آمریکا بر این کشورها برای عدم خرید و یا حداقل کاهش جدی خرید نفت از ایران بسیار جدی است، اما مسئله جدی‌تر نیاز این کشورها به نفت است. لذا اگر این کشورها نتوانند در سایه معافیت‌های تحریمی کماکان به خرید نفت از ایران ادامه دهند، یقیناً به فکر مجوزهای دیگر قانونی برای خرید نفت از ایران اقدام خواهند کرد چون تحریم‌های این دوره تنها مختص به ایالات متحده آمریکاست و می‌توان از طریق سایر نهادها و ارگان‌های بین‌المللی نسبت به خرید نفت از ایران اقدام کرد، هرچند که این فشارها راه بسیار سخت و پرپیچ و خمی را برای خرید نفت از ایران فراهم کرده است. پس نمی‌توان گفت که مسئله صفر شدن نفت ایران محقق خواهد شد.

نکته دوم به قیمت‌های جهانی نفت بازمی‌گردد. در طول سال گذشته و با آغاز تحریم‌ها، ایالات متحده آمریکا نتوانست فروش نفت ایران را به صفر برساند، چون می‌دانست که اگر سهم نفت ایران از بازارها حذف شود شاهد یک جهش جدی قیمت‌ها خواهد بود که بر مسئله حامل‌های انرژی اثر جدی خواهد گذاشت و اکنون با تحریم صنعت نفت ونزوئلا یقیناً حذف سهم نفت دو تولیدکننده عمده یعنی ایران و ونزوئلا می‌تواند به بازارهای جهانی نفت را دستخوش تحولات جدی کند.
اما یک نکته بسیار مهمی که نباید فراموش کرد این است که امسال سالی استثنایی برای کشورهای تولیدکننده نفت غیراوپک است، به گونه‌ای که طبق آخرین آمارها این کشورها در سال ۲۰۱۹ با سهم تولید نزدیک به ۲ میلیون بشکه می‌خواهند جایگاه و وزن خود را در میان تولیدکنندگان افزایش دهند که تولیدات شل آمریکا بیش از یک  و نیم میلیون بشکه است. پس در این راستا فقط می توان این نکته را گفت امسال با این میزان تولید کشورهای غیراوپک یکساله متفاوت است و نمی توان انتظار داشت که در سال آینده میلادی نیز این پروسه ادامه پیدا کند. از این رو اگر فشاری بر صنعت نفت ایران در راستای تحریم وجود داشته باشد، امسال است. چون این میزان از تولید کشورهای غیر اوپک فرصتی جدی را به آمریکا می‌دهد تا بتواند جایگاه تولیدی ایران و ونزوئلا را پر کند و به تبعش هم بتوانند جلوی جهش قیمت ها را بگیرند. پس مسئله فشار بر صنعت نفت ایران در 2019 را باید قدری جدی گرفت. اما با این وجود مسئله صفر شدن فروش نفت ایران هم باز تحقق پیدا نخواهد کرد.

اقتصاد منهای نفت چون پتکی بر سر آمریکا

نگاه به خارج و نادیده گرفتن توان ‌بخش‌های داخلی، استفاده اندک و ناصحیح از ظرفیت نیروی انسانی کشور، بودجه‌بندی نامتوازن، عدم ثبات سیاست‌های اجرایی اقتصاد، افزایش بیکاری، آسیب‌پذیری اقتصاد و درگیری با تورم ازجمله ایرادهای وابستگی اقتصاد به نفت خام است.

این نگاه که اقتصاد ما با اتکا به حوزه‌هایی غیر از نفت می‌تواند خود را نجات دهد موضوعی عجیب یا شعار نیست. ما پیش‌ازاین، این راه را رفته‌ایم و پاسخ مناسبی دریافت کرده‌ایم. در دهه ۶۰ و در زمان جنگ هشت‌ساله ایران و عراق و مسئله تحریم نفت، جوانان کشورمان به سمت حوزه‌های دیگر رفتند و بسیاری از پیشرفت‌ها که امروز در حوزه موشکی، پالایشگاه‌ها و برخی صنایع می‌بینیم در آن دوره طرح‌ریزی شد و به نتیجه رسید. 

اگر به وضعیت دو کشور نروژ و ونزوئلا نگاهی بیندازیم می‌بینیم بااینکه هر دو بزرگ‌ترین منابع نفتی دنیا رادارند اما شرایط متفاوتی را می‌گذرانند! چرا کشوری مثل آمریکا که مدام در حال دست‌اندازی به منابع کشورهای مختلف است، نمی‌تواند آن‌گونه که با ونزوئلا برخورد می‌کند با نروژ برخورد کند؟ زیرا نروژ در زمینه فنّاوری نفتی جزو کشورهای پیشرفته است و به سمت فرآورده‌های نفتی حرکت کرده است تا آنجا که اگر امروز قطعنامه‌ای صادر شود و هیچ کشوری اجازه خرید نفت از نروژ نداشته باشد آن‌ها می‌توانند بر روی مشتقات نفتی خود مانور دهند.

یکی از اساسی‌ترین اقدامات در زمینه مسائل اقتصادی و آینده کشور «قطع وابستگی» اقتصاد کشورمان به نفت خام است. اگر بتوانیم در کنار منابع کشور از فنّاوری و دانش روز استفاده کنیم، می‌توانیم به‌درستی از این پتانسیل‌ها در اقتصاد کشور بهره ببریم. امروزه گسترش فنّاوری‌ها به ما این فرصت را می‌دهد تا راه‌کارهایی اندیشیده و خام فروشی نفت و گاز را کاهش داده و برای افزایش ارزش‌افزوده، به فروش فرآورده‌های آن‌ها روی بیاوریم.