پای سفره ضیافت الهی | وفات ام المومنین
گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو؛ حضرت خدیجه نخستن زن پیامبر (ص)، اولین زنی بود که اسلام آورد. ایشان در سال ۶۸ قبل از هجرت به دنیا آمدند و در تاریخ ۱۰ رمضان سال سوم قبل از هجرت دیده از جهان فرو بستند. بسیاری از تاریخ نویسان بر این امر هم نظر هستند که خدیجه عزیزترین زن نزد پیامبر اسلام بود. در ادامه با زندگینامه حضرت خدیجه، در مورد ازدواجش با پیامبر اسلام فرزندان‌شان، فضیلت‌هایش، القاب ایشان و... بیشتر آشنا خواهید شد.
خلاصه زندگینامه حضرت خدیجه کبری
حضرت خدیجه دختر خُوَیلد بن اسد و فاطمه دختر زائده است. او در سال ۶۸ پیش از هجرت متولد شد. جذابیت زندگی این بانوی بزرگوار اینجاست که در جامعه آن روز از جوانی به کسب و کار و تجارت پرداخت و از همان موقع به خاطر دوراندیشی و هوشی که داشت، در میان اعراب زبانزد شد. در تاریخ بار‌ها از او با القابی، چون «بانوی عاقل» یا «بانوی دوراندیش و خردمند» یاد شده، ولی بهترین لقب او «بانوی بانوان قریش» است که اشاره به جایگاه او در میان مردم دارد. حضرت خدیجه در آن ایام همواره به نیازمندان کمک می‌کرد و در جامعه آن دوران به عنوان بانویی پرهیزکار و مورد احترام شناخته شده بود. مکنت و قدرت مالی ایشان از پدری بود که از بزرگان قریش و فردی استبداد ستیز و شجاع به شمار می‌رفت.
تا اینکه همین کسب و کار (تجارت ابریشم) موجبات آشنایی ایشان با حضرت محمد (ص) را فراهم نمود. در ابتدای کار درستکاری، امانت‌داری و صداقت حضرت محمد (ص) توجه ایشان را جلب کرد. در روایات گفته شده که حتی خود ایشان از پیامبر (ص) خواستگاری کرده‌اند. طبق برخی روایات مراسم خواستگاری با حضور عموی پیامبر ابوطالب و ورقة بن نوفل پسر عموی حضرت خدیجه (س) که مردی دانشمند بود، برگزار و بعد از آن خطبه عقد میان پیامبر (ص) و حضرت خدیجه (س) جاری شد. در آن زمان حضرت محمد (ص) حدود ۲۵ سال داشت و حضرت خدیجه نیز ۴۰ ساله بود (به نقل از تاریخ طبری).
البته در مورد سن حضرت خدیجه (س) در زمان ازدواج اختلاف نظر بسیاری است، روایات بسیاری وجود دارد که می‌گوید ایشان در آن زمان ۲۸ ساله یا حتی ۲۵ ساله بوده‌اند، طبق مطالب موجود در تاریخ بیهقی وی در زان وفات ۵۰ سن داشتند و از آنجا که ۱۵ سال قبل از بعثت با پیامبر اکرم (ص) ازدواج کرده بودند، در زمان ازدواج این بانوی بزرگوار ۲۵ ساله بوده است. به هر حال عشق و علاقه بسیاری میان پیامبر (ص) و خدیجه (س) وجود داشت. حضرت محمد (ص) تا زمانی که خدیجه (س) در قید حیات بود همسر دیگری اختیار نکرد و پس از فوت ایشان نیز همواره به یاد ایشان بود. از طرفی دیگر خدیجه (س) نزدیکترین نسب را در مقایسه با سایر همسران به حضرت محمد (ص) داشتند او از سوی پدر با جدّ سوم پیامبر، قصی و از جانب مادر با جدّ هشتم پیامبر، لوّی نسب می‌شد که در نهایت اجداد هر دو به حضرت اسماعیل (ع) و ابراهیم خلیل (ع) می‌رسد.
حضرت خدیجه (س) در ماه رمضان دهمین سال بعثت پیامبر و کمی بعدتر از وفات ابوطالب از دنیا رفت و بدین ترتیب حضرت محمد (ص) بزرگترین حامیان خود را از دست داد. پیامبر (ص) شخصا خدیجه (س) را غسل داد و پیکر مبارک وی را در قبر گذاشت. مقبره ایشان در حجون است.
پس از فوت خدیجه (س) پیامبر (ص) همواره به نیکی از او یاد می‌کرد. نقل است از که یکی از زنان پیامبر در اینباره گفت: هر وقت پیامبر به یاد خدیجه مىافتاد ملول و محزون مى شد و براى او طلب مغفرت مى کرد، یک روز من رشکم آمد، گفتم یا رسول اللَّه خداوند عوض آن پیرزن، زنی جوان و زیبا به تو داد که ناگهان پیامبر بر آشفت و به غضب آمد دست به دست مى زد و فرمود: «خدا شاهد است خدیجه زنى بود که، چون همه از من رو برمى‌گردانیدند، او به من رو مى‌کرد و چون همه از من مى‌گریختند، خدیجه به من محبت و مهربانى مى‌کرد، چون همه دعوت مرا تکذیب مى‌کردند، خدیجه به من ایمان مىآورد و مرا تصدیق می‌کرد و در مشکلات زندگى مرا تسلیت می‌داد و با مال خود کمک مى‌نمود و غم از چهره من می‌زدود.»
پس از فوت خدیجه (س) پیامبر (ص) همواره به نیکی از او یاد می‌کرد. نقل است از که یکی از زنان پیامبر در اینباره گفت: هر وقت پیامبر به یاد خدیجه مىافتاد ملول و محزون مى شد و براى او طلب مغفرت مى کرد، یک روز من رشکم آمد، گفتم یا رسول اللَّه خداوند عوض آن پیرزن، زنی جوان و زیبا به تو داد که ناگهان پیامبر بر آشفت و به غضب آمد دست به دست مى زد و فرمود: «خدا شاهد است خدیجه زنى بود که، چون همه از من رو برمى‌گردانیدند، او به من رو مى‌کرد و چون همه از من مى‌گریختند، خدیجه به من محبت و مهربانى مى‌کرد، چون همه دعوت مرا تکذیب مى‌کردند، خدیجه به من ایمان مىآورد و مرا تصدیق می‌کرد و در مشکلات زندگى مرا تسلیت می‌داد و با مال خود کمک مى‌نمود و غم از چهره من می‌زدود.»
همسران حضرت خدیجه (س)
در زندگنامه حضرت خدیجه کبری (س) روایات مختلفی در مورد همسران ایشان وجود دارد. برخی روایات می‌گویند که ازدواج با حضرت محمد (ص) اولین ازدواج خدیجه (س) بود. روایات دیگری نیز وجود دارند که می‌گوید وی قبل از پیامبر (ص) دو بار ازدواج کرده بود. همسر اول آن بزرگوار ابی هاله هند بن زراره تمیمی و همسر دوم وی نیز عتیق بن عائد مخزومی بود و حتی خدیجه (س) فرزندانی نیز از آنان داشت. در همین روایات اشاره شده که ثروت ایشان به خاطر میراثی است که از همسران قبلی وی باقی مانده بود.
به هر حال منابع بسیاری وجود دارند که می‌گویند حضرت خدیجه هنگام ازدواج با پیامبر (ص) باکره بوده است. مثلا سید مرتضی در شافی و ابو جعفر در تخلیص چنین گفته‌اند. همچنین مسائلی که در دو کتاب الانوار و البدع آمده است نشان می‌دهد که رقیه و کلثوم دختران هاله، خواهر خدیجه (س) بودند (در تاریخ به این علت که خدیجه (س) این دو دختر را بزرگ کرده است، گمان شده که آنها فرزندان وی از ازدواج‌های قبلی هستند). منابع دیگری، چون بحارالانوار ج۱۶ ص۱۸، مناقب ابن آشوب ج۱ ص۱۵۹، الاستغاث ج۱ ص۶۸، تبصره العوام ص۲۴۵، انوارالنعمانیه ج۱ ص۸۱، جعفر مرتضی العاملی در الصحیح من سیره النبی الأعظم ج. ۱ ص. ۱۲۱ و... این موضوع را تصریح کرده‌اند.
اقدامات برجسته حضرت خدیجه (س) و فضیلت های ایشان
۱. هزینه ثروت در راه اسلام
خدیجه (س) بعد از ازدواج با حضرت محمد (ص) همه ثروت خود را برای توسعه دین اسلام خرج کرد. پیامبر (ص) خودش در این زمینه می‌فرماید: «هیچ ثروتی به اندازه ثروت خدیجه علیهاالسلام برای من سودمند نبود.» آخرین اموال وی توسط امیرالمومنین (ع) در سفر هجرت به مدینه خرج شد. سخن دیگری نیز از پیامبر اکرم (ص) در تجلیل این فداکاری ایشان هست که: «ما قام ولا استقام دینی إلا بشیئین: مال خدیجة و سیف علی بن أبی طالب، پا برجا نشد و ایستادگی نکرد دین من مگر بر دو چیز: مال خدیجه و شمشیر علی بن ابی طالب.»
این سخن پیامبر (ص) یعنی فضیلت مال خدیجه در کنار شمشیر زدن‌ها و جهاد‌های حضرت علی (ع) قرار دارد.
۲. اولین زنی که اسلام آورد
او اولین زنی بود که اسلام آورد و نماز خواند و این برای پیامبر (ص) بسیار ارزشمند بود که در شرایطی که هیچ یار و یاوری نداشت خدیجه (س) کاملا از وی حمایت کرد.
۳. حمایت معنوی از پیامبر
هر وقت حضرت محمد (ص) از تکذیب قریش و آزار و اذیت‌های آنها غمگین و آزرده می‌شد، خدیجه (س) مایه تسکین و آرامش او می‌شد و غم را از وجودش می‌زدود. خود خدیجه (س) هم پس از ازدواج با پیامبر (ص) مورد آزار و اذیت بانوان قریش قرار گرفت، وضعیت ایشان پس از اسلام آوردن، حتی بدتر شد. طوری که برای وضع حمل او هیچ زنی برای کمک نیامد و خدا برای کمک به او چهار بانوی بهشتی را فرستاد.
۴. تجلیل و تکریم ایشان از طرف پیامبر
نقل است از ذهبی که مناقب و فضایل خدیجه بسیار است، او از جمله زنان کامل، عاقل، والا، پای بند به دیانت و عفیف و کریم و از اهل بهشت بود. پیامبر اکرم (ص) به کرارا او را مدح و ثنا می‌گفت و بر سایر امهات مومنین ترجیح می‌داد و از او بسیار تجلیل می‌کرد. به حدی که عایشه می‌گفت: بر هیچ یک از زنان پیامبر (ص) به اندازه خدیجه رشک نورزیدم و این بدان سبب بود که پیامبر (ص) بسیار او را یاد کرد.
هشام بن محمّد نیز در مقام حضرت خدیجه (س) می‌گوید: رسول خدا (ص) خدیجه را دوست داشت و به او احترام می‌گذاشت و در بعضی کار‌ها با او مشورت می‌کرد. او وزیر صدق و راستی بود و نخستین زنی است که به پیامبر ایمان آورد و پیامبر تا وقتی که خدیجه زنده بود، هرگز همسر دیگری برنگزید.
فرزندان پیامبر (ص) و خدیجه (س)
در تعداد فرزندان محمد (ص) اختلافات بسیاری است. همه اتفاق نظر دارند که تمامی فرزندان حضرت محمد (ص) فقط از خدیجه (س) بوده و ایشان از همسران دیگر صاحب فرزندی نشده‌اند جز از ماریه قبطیه که پسری به نام ابراهیم به دنیا آورد و او هم در کودکی از دنیا رفت.
بسیاری می‌گویند که محمد (ص) از خدیجه (س) دارای سه پسر و چهار دختر شد: پسران قاسم (که کنیه حضرت محمد (ص) را به همین خاطر ابوالقاسم می‌دانند)، طیب، طاهر و دختران، رقیه، زینب، ام‌کلثوم و فاطمه، در این میان پسر‌ها همه قبل از بعثت از دنیا رفتند. ولی دختران، اسلام را درک نمودند و به همراه پدر به مدینه هجرت کردند.
مثلا در سیرت رسول اللّه از رفیع الدین اسحاق همدانى نوشته شده که: "پس سید او را (خدیجه) به خانه برد و هفت فرزند از وى ظاهر شد سه پسر و چهار دختر. پسران قاسم و طاهر و طیب بودند. دختران، زینب و رقیه و ام‌کلثوم و فاطمه، پسران ایشان - هر سه - در ایام جاهلیت وفات یافتند. دختران ایشان همه اسلام آوردند و با سید به مدینه هجرت کردند. سید فرزندان را همه از خدیجه بیاورد، الا ابراهیم که از ماریه ى. قبطیه بیاورد و تا خدیجه زنده بود، سید هیچ زن دیگرى نخواست".
به هر حال طبق همه روایات حضرت فاطمه (س) کوچکترین دختر پیامبر (ص) بوده و تنها فرزندی است که از حضرت محمد (ص) در زمان درگذشت ایشان باقی ماند.
در منابعی دیگر تعداد پسران حضرت محمد که مادرشان خدیجه بوده دو تن به نام‌های قاسم و عبدالله ذکر شده است.
القاب حضرت خدیجه (س)
۱- طاهره به معنی پاک سرشت: این لقب اصلا در دوران جاهلیت توسط اعراب به خدیجه (س) داده شد، چون ایشان در همان زمان هم به دنبال معنویات بود، مطابق رفتار جوانان دوران جاهلیت عمل نمی‌کرد و کاری به خوشگذرانی‌ها و کار‌های پوچ دیگران نداشت.
۲- مبارکه: این لقب از انجیل روایت شده است. در حقیقت عبدالله بن سلیمان این روایت را از انجیل استخراج کرده که خداوند منان به حضرت عیسی (ع) وحی فرمود که نسل پیامبر آخرالزمان از بانوی مبارکه است.
۳- صدیقه: در فرازی از زیارتنامه پیامبر (ص) به هنگام درود بر زوجات طاهرات، از حضرت خدیجه (س) با نام «الصدیقه» یاد شده البته این واژه یک بار هم در قرآن در مورد حضرت مریم سلام الله علی‌ها استفاده شده است. معنی این لقب از نظر امام صادق (ع) «معصوم» است.
۴- ام المؤمنین: به طور کل همسران پیامبر اکرم (ص) از زبان قرآن ام‌المومنین خطاب شده‌اند. در راس این بانوان حضرت خدیجه (س) قرار دارد که پیامبر اکرم (ص) نیز وی را بهترین بانوی خود می‌داند.
۵- بانوی بانوان: این لقب خدیجه (س) در سوگنامه حضرت خدیجه که توسط امیرالمومنین سروده شده توسط آن حضرت گفته بکار رفته است. البته در عهد جاهلی نیز به خدیجه (س) «سیده نساء القریش» می‌گفتند. همچنین امام صادق (ع) از ایشان به «سیده قریش» یاد کرده‌اند. اسماء بنت عمیس نیز به ایشان «سید نساء‌العالمین می‌گوید.
۶- دیگر القاب: حضرت خدیجه در زیارتنامه رسول خدا (ص) راضیه (به معنی خشنود از تدبیر و تقدیر حکیمانه خدا)، مرضیه (به معنی بانوی مورد پسند خدا) و زکیه (به معنی بانوی پاک‌منش و بالنده) نیز لقب گرفته‌اند. یتیمان و بینوایانی خدیجه (س) به آنها کمک می‌کرد به او لقب «اُمُّ الیتامی» و «اُمُّ الصعالیک» داده بودند.
ارسال نظرات