جایگاه ایران در کمک به سایر کشور‌ها کجاست؟ / آمریکا چطور میزان کمک‌های خود به سایرین را عادی سازی می‌کند؟

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، زهرامهران راد، شاید وقتی سخن از کمک به سایرکشور‌ها به میان می‌آید اولین حرفی که در ذهن بیشتر مردم جرقه می‌زند سخنانی آمیخته با کنایه و بدگمانی درخصوی کمک‌های بلاعوض ایران به کشور‌های همسایه از قبیل: سوریه و عراق است. بر همین اساس محسن ۲۱ ساله ودانشجومعتقد است ایران از شکم مردم خود می‌زند تا به همسایگانش کمک کند.

مریم ۴۱ ساله و کارمند بانک جواب ما را با استناد به ضرب المثل معروف چراغی که بر منزل روا ست به مسجد حرام است، می‌دهد.

محمد ۵۳ ساله و کاسب می‌گوید کاش این کمک‌ها تنها به زمان جنگ و به مردم جنگ زده سوریه محدود می‌شد، متاسفانه ایران الان و در ساخت وساز شهرک‌ها در سوریه نیز نقش مهمی بازی می‌کند، بدون اینکه ریالی در قبال آن دریافت کند، در حالیکه این پول‌ها حق من و فرزندان من است.

البته در این بین رسانه‌های خارجی نیز بیکار ننشستند، مثلا دویچه وله آلمان به نقل از ترامپ مدعی شد ایران سالانه ۱۵ تا ۱۶ میلیارد دلار به رژیم اسد کمک مالی می‌کند.

به طورکلیرسانه‌هایی از این دست نیز همواره با القا این روند سعی در بی تفاوت نشان دادن دولت‌ها در ایران نسبت به مردم و کمک‌های نجومی به مردم کشور‌های دیگر هستند.

با همه این حرف و حدیث‌های شنیده شده برآن شدیم تا در گام نخست به صحت این کمک‌ها توسط جمهوری اسلامی واقف شویم و در مرحله دوم بدانیم اساسا چنین کمک‌هایی در سایر کشور‌ها هم مسبوق به سابقه است یا این جمهور اسلامی است که اصطلاحا «رابین هود بازی» در می‌آورد

بحث همکاری‌های توسعه‌ای ایران به طور رسمی از قانون برنامه سوم توسعه شروع می‌شود، کل کمک‌های رسمی توسعه‌ای جمهوری اسلامی (که در ردیف بودجه آمده است) در طول دو دهه اخیر ۲۰۰میلیون دلار یعنی به طور متوسط سالانه ۱۰ میلیون دلار است که این رقم درمدت زمان مشابه درترکیه ۸ میلیارد دلار، کره جنوبی ۲.۷ میلیارد دلار و هند ۱.۶ میلیارد دلاراست.

 

 

 

براساس این گزارش کمک‌های توسعه‌ای جمهوری اسلامی به دیگر کشور‌ها به دلیل عکس العمل‌های منفی مردم و اینکه آن‌ها نمی‌دانند کمک‌های توسعه‌ای چیست، هیچ گاه رسما اعلام و در نهاد‌های بین المللی ثبت نمی‌شود، براین اساس این کمک‌ها در کشورهیچ گاه نه چارچوب پیدا کرد و نه تشکلی برای آن به وجود آمد و نه در دستور کار رسمی کشور قرار گرفته است.

این در حالی است که همه کشور‌های نامبرده شده، رسما کمک‌های خود را به سازمان ملل اعلام می‌کنند واین کمک‌ها در گزارش‌های سالانه UN منتشر می‌شود.

آنچه از شواهد به چشم می‌خورد کمک‌های توسعه‌ای که گزارش آن توسط کشور‌ها به سازمان ملل مخابره می‌شود تنها محدود به کمک‌های توسعه‌ای نیست بلکه کل آنچه از یک کشور به کشور دیگر ارسال می‌شود تحت عنوان کمک‌های توسعه‌ای به سازمان ملل گزارش می‌شود.

مثلا ترکیه وقتی مدعی می‌شود سالانه ۸ میلیارد دلار کمک توسعه‌ای انجام می دهد، جای تعجب دارد و حتی به نوعی غیرقابل باور است، اما نگاهی ساده به آیتم‌ها وریزکمک‌های توسعه‌ای ترکیه نشان می‌دهد، این کمک‌ها شامل هزینه ساخت مسجد، اعزام روحانی به سایر کشور‌ها و حتی برگزاری نمایشگاه‌های فرهنگی در کشور‌های دیگراست که دولت ترکیه همه این اقدامات را جزو کمک‌های توسعه‌ای  به حساب می‌آورد و در گزارش‌های خود به مجامع بین المللی اعلام می‌کند : این اقدامات در جهت توسعه اجتماعی و فرهنگی سایر کشور‌ها توسط ترکیه صورت گرفته و سازمان ملل هم آن را می‌پذیرد.

اما آنچه متاسفانه ما در ایران با آن برمی خوریم این است که قریب به ۴۰ دستگاه، سازمان، وزارت خانه و ... با تعریف کمک توسعه ای، فعالیت می‌کنند، اما هیچ کدام از آن‌ها اعلام نمی‌شود و آمارشان یک جا جمع نمی‌شود که این یک معضل بزرگ برای کشور محسوب می‌شود.

به عنوان مثال کمک‌هایی که مردم برای بازسازی عتبات انجام می‌دهند کاملا مردمی و خودجوش است و مردم با علاقه آن را پرداخت می‌کنند و در همین دهه گذشته میلیارد‌ها دلار توسط مردم ایران برای بازسازی عتبات عالیات هزینه شده است، اما متاسفانه این ارقام در هیچ کجای آمار جمهوری اسلامی لحاظ نشده، درحالی که این کمک‌ها در دسته کمک‌های توسعه‌ای طبقه بندی می‌شوند.

براین اساس نهاد‌های اقتصادی، بهداشتی و درمانی مثل وزارت بهداشت یا سازمان هلال احمر یا درمانگاه‌هایی که در خارج کشور ساخته شده ، همگی جزو کمک‌های توسعه‌ای ایران به حساب می‌آیند، دانشگاه جامعه المصطفی که شعباتی در سایر کشور‌ها دارد و بورسیه می‌پذیرد، اقدامات وزارت جهاد در سایر کشور‌ها و کمک‌های مردم ایران برای مردم جنگ زده بوسنی، سوریه و لبنان که به طور خودجوش صورت گرفته است همگی جزو کمک‌های توسعه‌ای محسوب می‌شود که آماری از آن در هیچ نهاد رسمی مخابره یا ثبت و ضبط نمی‌شود.

 

 

آنچه مشخص است همه کشور‌ها به نوعی کمک توسعه‌ای دارند و این کمک‌ها یک ساختار قانونی محسوب می‌شوند، براین اساس مدیریت واحدی برای کمک‌های توسعه‌ای درهرکشور به نام "آژانس‌های کمک‌های توسعه ای" وجود دارد، تعداد آژانس کمک‌های توسعه‌ای در جهان حدود ۷۰ الی ۸۰ آژانس است که به طور رسمی کار می‌کنند.

در خصوص کمک‌های توسعه‌ای باید گفت: یک بخش بحث اعطای این کمک‌ها به سایر کشورهاست و بخش دیگر بحث دریافت کمک‌های توسعه‌ای است در بحث دریافت کمک‌های توسعه‌ای کشور‌های عضو ODA حدود ۱۵۰ میلیارد دلار کمک به کشور‌های کمتر توسعه یافته کرده اند که در این حوزه هم ایران در مقایسه با کشور‌های هم قطار خود، نتوانسته رقم‌های قابل توجهی از این کمک‌ها را دریافت کند.

البته این بخش به دلایل فرهنگی هم مربوط می‌شود چون ایرانی‌ها خود را مردمی ثروتمند می‌دانند و استفاده از کمک‌های توسعه‌ای را دون شان و مقام خود می‌دانند، اما مهمترین دلیل عدم استفاده مردم ایران از کمک‌های توسعه ای، عدم مدیریت واحد و وجود یک سازمان به نام "آژانس کمک‌های توسعه ای" در کشور است.

 

 

 

 

عنوان مثال اگر در یک کشور مثل بولیوی بناست جمهوری اسلامی همکاری توسعه‌ای انجام دهد این همکاری در حد ایجاد یک آزمایشگاه نانو خواهد بود که علاوه بر اینکه رقم ناچیزی برای کشور هزینه خواهد داشت از سوی دیگر با این اقدام می‌توانیم در رشته نانو در مقطع لیسانس و فوق لیسانس به آموزش افراد در  کشور بپردازیم و آن‌ها بتوانند نیاز‌های خود در زمینه "هایتک" را از ایران تامین کنند، براین اساس و با توجه به ظرفیت‌هایی که جمهوری اسلامی در بازه علوم دانش بنیان و فناوری‌های نو دارد امکان مانوربسیار زیادی در این زمینه وجود خواهد داشت.

به طور کلی وقتی بحث کمربند امنیتی مطرح می‌شود این نکته غیرقابل انکار است که امنیت شما در گرو امنیت همسایگانتان است؛ بنابراین برای اینکه کشور از هزینه‌های امنیتی که احتمالادر آینده ایجاد خواهد شد در امان باشد، باید برخی هزینه‌ها را قبل‌تر انجام دهد و کشور‌های همسایه را نیز در مقوله توسعه و پیشرفت با خود همراه سازد.

اینکه توسعه، پیشرفت و امنیت کشور‌های همجوار بر یکدیگر تاثیر گذار است اصلی است که سال‌ها پیش کشور‌های عضو "آسه آن" به آن واقف و در پیرامون خود از آن بهره گرفته اند.


برهمین اساس اتحادیه "آ سه آن"  در جنوب شرقی آسیا ابتدا با پنج کشور اندونزی، مالزی، فیلیپین، تایلند، سنگاپور در حدود ۱۵ سال پیش آغاز به کار کرد، استدلال این ۵ کشور این بود که ثبات اقتصادی ما در گروی ثبات اقتصادی همسایگانمان خواهد بود و هیچ گاه در حالی که در کنار ما کشور‌های ضعیفی مثل کامبوج، لائوس و برمه وجود داشته باشند ثبات ما تداوم نخواهد داشت.

.

 

 

با این حساب جمهوری اسلامی نیز نمی‌تواند احساس ثبات، آرامش و امنیت داشته باشد در حالی که در همسایگی او کشوری مثل افغانستان وجود دارد که برای تامین نیاز‌های ابتدایی خود به سمت قاچاق موارد مخدر هجوم می‌برد، پس اگرما در برابر شرایط این کشور‌ها بی تفاوت باشیم و صرفا به وضعیت مردم خود برسیم قطعا آسیب‌های امنیتی که از جانب کشور‌های همسایه به ما وارد می‌شود، بسیار بیشتر از هزینه‌هایی است که برای کمک به افغانستان انجام خواهیم داد. واگر افغانستان به کشوری تبدیل شود که فاصله توسعه یافتگی اش با ما کمتر باشد، این به نفع امنیت ایران خواهد بود.

جمهوری اسلامی براساس راهبرد جدیدی که به دنبال آن است باید طیف وسیعی از همکاری‌ها را که شامل همکاری‌های اقتصادی، تجاری، فناوری و فرهنگی و آموزشی باشد را رقم بزند و به سمت تاسیس آژانس همکاری‌های توسعه‌ای برود.

به طور کلی همه کشور‌های در حال توسعه به نوعی آژانس کمک‌های توسعه‌ای دارند و تاسیس آژانس بین المللی ایران نیز ضرورتی است که بایدعلاوه بر فرهنگ سازی دربین مردم، دولت نیزباید بستر‌های لازم را برای آن فراهم کند.

 

 

در راستای عدم وجود آژنس توسعه ای در کشور  چندی پیش، سفیر آمریکا در عراق گفته بود، ما هر چه نگاه می‌کنیم هیچ ردپایی از کمک‌های انسان دوستانه ایران، در عراق نمی‌بینیم.
آنچه مسلم است جمهوری اسلامی گام‌های مثبتی در جهت توسعه کشور‌ها برداشته است، اما از آنجا که این کمک‌ها را اعلام نمی‌کند از یک طرف در مجامع بین المللی متهم به انجام کمک‌های پنهانی می‌شود و از سوی این نهاد‌ها این تفکر وجود دارد که اگر ایران در توسعه جهانی نقش مثبتی دارد، چرا آن را اعلام نمی‌کند؟ واز طرف دیگر مردم هم در مواجهه با این موضوع می‌گویند: چراغی که به منزل رواست به مسجد حرام است.


با این حساب مهمترین گام در جهت پیشرفت کمک‌های توسعه‌ای این است که به سمتی برویم که با غرور و افتخار به انعکاس این کمک‌ها در جهان بپردازیم تا هم از امتیاز انعکاس آن در مجامع بین المللی بهره‌مند شویم و هم نام کشور در لیست کشور‌های پیشرو در توسعه جهانی ثبت شود و از همه مهمتر از منافع اقتصادی، امنیتی و فرهنگی آن نیز برخوردار شویم.

البته از آنجا که ما به عنوان رسانه رسم داریم اگر جوالدوزی به مسئولان در جهت تاسیس آژانس کمک توسعه‌ای می‌زنیم، سوزنی هم به خودمان زده باشیم، باید گفت: اگر عزم جدی رسانه‌ها برای پرداختن به اهمیت کمک‌های توسعه‌ای نباشد منبع تهیه اخبار و بالاتر از آن اعتماد مردم به آن اخبار توسط "آمدنیوز‌ها "و "بی بی سی‌ها" خواهد شد.

بررسی کوتاه در نحوه عملکرد سایر کشور‌ها به روشنی بیانگر اهمیت این مقوله در کشور‌های پیشرفته است. به عنوان مثال چین از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۲،
۳۵۴ میلیارد دلار وآمریکا در همین بازه زمانی ۳۹۴ میلیارد دلار کمک توسعه‌ای داشته است، نزدیکی این ارقام حکایت از وجود رقابت تنگاتنگ و جدی در این عرصه بین کشور‌های بزرگ و ثروتمند دارد.

این در حالیستکه دونالد ترامپ در زمان تبلیغات انتخاباتی در آمریکا اعلام کرده بود که کمک‌های توسعه‌ای کشورش را کاهش خواهد داد، اما رفته رفته و با وجود پیشتازی چینی‌ها در این حوزه اعلام کرد نه تنها کاهشی در این حوزه نخواهد داد، بلکه یک آژانس کمک توسعه‌ای جدید نیز تاسیس خواهد کرد.

در این کارزار رقابت کشور‌های در حال توسعه مثل هند نیز تلاش خود را انجام می‌دهند تا از این عرصه دورنمانند و حتی زمانی که این کشور در سخت‌ترین شرایط اقتصادی به سر می‌برد، کمک‌های توسعه‌ای خود به سایر کشور‌ها را قطع نکرد واین موضوع را به خوبی در افکار عمومی مردم خود جا انداخته بود که کمک‌های توسعه‌ای حتی در شرایط سخت برای پیشرفت دیپلماسی اقتصادی کشور مورد نیاز است.

از این منظر کشور هند در بحث افغانستان کمک‌های توسعه‌ای را به عنوان عنصری جدی و مهم برای رقابت با کشور‌هایی مثل چین و پاکستان در صدر برنامه‌های خود قرار داده است.

آنچه در بحث کمک‌های توسعه‌ای به نظر مهم و حیاتی می‌رسد ارتقای تصویر جهانی یک کشور است. یک کشور هر چه در این حوزه بهتر کار کند واصطلاحا پرزنت یا نمایش اثرگذارتری داشته باشد، موفق‌تر خواهد شد، بر همین اساس کشور‌ها شعار‌ها و روش‌های مختلفی برای تحقق کمک‌های توسعه‌ای دارند.

مثلا اردوغان رئیس جمهور ترکیه در راستای کمک‌های توسعه خود این شعار را دارد که "اگر دست ترکیه می‌رسید، به همه دنیا کمک می‌کرد"؛یا در اجلاسی که در کویت برای بازسازی عراق برگزار شده بود. اظهار داشت: حاضر به سرمایه گذاری چهار میلیارد دلاری در بازسازی عراق است. در حقیقت اردوغان با این اقدام شرکت‌های ترکیه‌ای را برای بازسازی به عراق گسیل و بازار‌ها و اقتصاد خود را رونق می‌دهد، اما با مهارت آن را در افکار عمومی جهان به عنوان "کمک توسعه ای" جلوه می‌دهد.