روایت میثم مطیعی از اتفاقات پس از شعرخوانی عید فطر ۹۶

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، میثم مطیعی به عنوان یک مداح تحصیل‌کرده، فعالیت خود را در عرصه کسب معارف دین از پای درس استاد اخلاق آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی آغاز کرد و حتی در اولین گام در موسسه مصابیح‌الهدی به عنوان موسسه حفظ و نشر آثار ایشان مسوولیت پذیرفت. او این‌روز‌ها با مداحی‌های خط شکنانه خود بیشتر در اذهان مخاطبان جا باز کرده است در حالی که هیأت هفتگی و مداحی‌های مناسبتی او در رسانه‌ها به اندازه چند بیت سیاسی یا اجتماعی خوانده شده، برجسته نمی‌شود که البته براساس ارزش‌های خبری رسانه‌ها، این مسئله امری طبیعی قلمداد می‌شود.

این مداح اهل بیت (ع) در دانشکده الهیات معارف اسلامی و ارشاد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام مشغول تدریس و تحقیق است، این روز‌ها تصمیم گرفته است تا در موسسه آیین هنر حسینی به صورت تشکیلاتی و جدی‌تر به فعالیت‌های آموزشی، ترویجی و فرهنگی بپردازد. ساعتی را میزبان او بودیم که ابتدا در جلسه‌ای با پیام تیرانداز مدیرعامل خبرگزاری شرکت کرد و در جریان تولید اخبار و فعالیت‌های خبرگزاری قرارگرفت. سپس نیز گفت‌وگویی با ما داشت که ماحصل آن را می‌خوانید:

برای تولید اشعار اول روی محتوا سرمایه گذاری می‌شود و مطالعه و تحقیق جدی روی موضوع صورت می‌گیرد، در گام بعد حتماً رجوع به متخصصان در دستور کار است تا مشورت لازم صورت پذیرد. ماحصل محتوا را با شعرا مطرح می‌کنیم. کارگروه شعر شامل اساتید برجسته‌ای همچون دکتر محمدمهدی سیار، استاد علی محمد مودب، دکتر محسن رضوانی، میلاد عرفان‌پور، رضا یزدانی، یوسف رحیمی، حسن صنوبری، محمدرضا وحیدزاده، محمدرضا رضایی، دکتر عباس احمدی و ... هستند که برای مناسبت‌ها و اتفاقات، به آن‌ها مراجعه و جلسات متعدد برگزار می‌کنیم. این بزرگواران بدون شک، جزو قوی‌ترین تیم شاعران هیأتی هستند.

در طول سال یک برنامه‌ریزی دقیق برای نوحه‌ها و سبک‌هایی که بناست در جلسات هیأت خوانده شود، داریم که مانند یک نقشه‌راه مشخص است تا در کدام مناسبت چه مضامینی در اشعار و روضه بناست بیان شود که در نهایت با کارگروه شعر و کارگروه سبک و ملودی، آن را تبدیل به نوحه می‌کنیم. در طول سال که شامل حدود ۱۱۰ مراسم می‌شود شاید تنها در حدود ۱۰ مراسم، شعر سیاسی خوانده شود، اما همین نوحه‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد، به‌طوری که حتی برخی به شوخی یا کنایه به من می‌گویند برای اهل بیت (ع) هم نوحه‌ای بخوان در صورتی که ۹۵ درصد از اشعاری که می‌خوانم مرتبط با اهل بیت (ع) است و بسیاری از مضامین و آیات قرآن در اشعار و نوحه به مخاطب ارائه می‌شود، اما کمتر مورد توجه رسانه‌هاست و بیشتر برروی اشعار سیاسی و روز تمرکز می‌کنند.

روند مداحی هم‌اکنون با گذشته تفاوت جدی کرده است، برای تولید یک شعر ماه‌ها در جلسات مختلف و اتاق فکر با شعرا، زمان صرف می‌کنیم. ما یک کارگروه خاص برای تولید نوحه‌ها داریم که برخی از اساتید دانشگاه در آن حضور دارند. در این کارگروه‌ها تحلیل‌های مختلفی درباره وقایع و اتفاقات روز صورت می‌گیرد و در نهایت تمامی بحث‌ها به چند کلیدواژه برای سرودن شعر تبدیل می‌شود.

برای شعرخوانی در موضوعات روز نیز همین‌گونه است که اخبار مختلف از رسانه‌های مختلف اعم از خبرگزاری‌ها و منابع دیگر جمع آوری می‌شود و مورد تحلیل قرار می‌گیرد و سپس با مشورت اساتید مختلف در کارگروه‌ها یک یا چند نکته را برجسته می‌کنیم. به‌طورمثال در موضوع طرح سهمیه بندی بنزین، هدف ما در شعرخوانی این بود که دلیل حمایت مقام معظم رهبری از دولت را برای مردم تبیین کنیم که در نهایت در حرم حضرت معصومه (س) آن شعر خوانده شد. امروز واقعاً معتقدم با هر شعر و نوحه‌ای که می‌خوانم در حال پیر شدن هستم چرا که زمان، انرژی، جلسات و گفتگو‌های بسیاری برای تنها یک بیت شعر صورت می‌گیرد و امیدوارم این تلاش‌های ناچیز مورد قبول و رضایت امام عصر (عج) باشد وگرنه مصداق اتلاف عمر است.

به لطف اهل بیت علیهم السلام در بیش از ۱۵ کشور جهان برای مداحی حضور پیدا کرده‌ام و بسیاری از نوحه‌هایی را که در ایران خوانده‌ام، زمانی که در آن جلسات بازخوانی می‌کنم، افراد حاضر در جلسه همراهی می‌کنند یعنی برای فهمیدن این نوحه‌ها، زبان فارسی آموخته‌اند و این اقبال بسیار خوشایند و مایه مسرت است. مثلا نوحه «با اذن رهبرم از جانم بگذرم» را زمانی‌که در لبنان یا سوریه خواندم افراد حاضر در جلسه شعر فارسی آن را از حفظ می‌خواندند، جدای از اینکه بخش عربی‌اش را هم حفظ بودند.

صوت این نوحه را اینجا بشنوید:


در موسسه یک کارگروه انگلیسی هم داریم البته هنوز در حوزه نوحه‌خوانی انگلیسی وارد نشدم و به مداحان مختلف در بوم‌های مختلف از سنگال تا اروپا و شبه قاره توجه داشتیم و درصدد هستیم که تغذیه فکری آن‌ها را جدی‌تر از گذشته ادامه دهیم.

یک مرتبه مقام معظم رهبری فرمودند: زبان اردو و ترکی را هم در مداحی راه بیندازید مقصود ایشان این بود که با رویکرد اسلام ناب، اشعار حماسی و خط مقاومت در سایر زبان‌ها هم راه بیفتد.

اگر نوحه عربی خواندم برای نشان دادن تسلطم بر این زبان و یا جذب مخاطب نبود بلکه بنا داشتم فضای نوحه‌خوانی عربی را به سمت نگاه جهادی و خط مقاومت سوق دهم. طعنه و کنایه‌ها زیاد بود، اما توجهی نکردیم. مهم است که خط جدیدی را تزریق کنیم و یک نگاه مأموریتی و ولایی با تأسی به مفاهیم حماسی انقلابی را پایه‌ریزی کنیم.

از طریق نوحه‌خوانی عربی بسیاری از معارف و اهداف انقلاب اسلامی را می‌توان نشر و گسترش داد و در اذهان جوانان عربی، وارد کرد و این بسترساز ایجاد تمدن نوین اسلامی است.

ظرفیت هیأت بسیار بالاست که اگر از این بستر استفاده شود، بسیار می‌تواند برای تعمیق و ترویج معارف اسلامی در داخل و خارج از کشور برنامه‌ریزی کرد لذا فقط نباید هیأت تراز را انقلابی بدانیم که این تعبیر، ظلم به ظرفیت‌های هیأت است و در این صورت آن را محدود به داخل و انقلاب اسلامی کرده‌ایم، در حالی که باید هیأت تراز را ذیل گفتمان اسلام ناب محمدی تعریف کنیم که در این صورت این هیأت در عرصه بین‌الملل و جهان اسلام، می‌تواند اثرگذاری داشته باشد.

در سفری به لبنان با سید هاشم صفی‌الدین معاون تنفیذی حزب‌الله که نگاه فرهنگی و تربیتی نابی دارد، گفت‌وگویی داشتم. آنان بنا داشتند مدلی برای هیأت‌های لبنان ایجاد کنند که توضیح دادم، نگاه ما به مداحی باید نگاهی برخاسته از اسلام ناب باشد. با نگاه مداحی اسلام ناب می‌توان در حوزه مسائل اخلاقی، عقیدتی، سبک زندگی، اتفاقات روز و مسائل سیاسی داخلی و خارجی نوحه‌خوانی داشت. با همین نگاه امروز در اینستاگرام صفحات مجزایی برای انگلیسی زبان‌ها و عرب زبان‌ها توسط دوستان رسانه ما ایجاد شده تا بتوانیم برای این مخاطبان نیز تولید محتوا داشته باشم. در سایت نیز مخاطبان با زبان‌های مختلف می‌توانند استفاده کنند که امروز بعد از ایران، بیشترین مخاطب ما از کشور‌های اروپایی است.

در هیأت میثاق با شهدای دانشگاه امام صادق علیه السلام که مرکز اصل فعالیت‌های ماست، علاوه بر تلاوت آیات قرآن کریم، بیان لطایف قرآنی اجرا می‌شود که فارغ التحصیلان مقطع دکتری رشته قرآن و حدیث دانشگاه، در ابتدای جلسه نکات و مضامین طرح شده در آیات تلاوت شده را با تطبیق بر مسائل روز و داستان‌های مختلف به مخاطب ارائه می‌کنند. از سوی دیگر در نوحه‌خوانی‌ها نیز با بهره‌گیری از مسائل روز، مضامین و آیات قرآن و روایات اهل بیت (ع)، شعر‌ها را آماده می‌کنیم. به‌طورمثال اخیراً برای حاج قاسم سلیمانی نوحه‌ای براساس آیات قرآن تهیه شد تا مردم در این زمان، آیات قرآن هم بشنوند که این از دغدغه‌ها و مطالبات مقام معظم رهبری هم است که قرآن و مضامین آن را وارد هیأت کنیم. در این نوحه داشتیم:

انه من سلیمان وانه بسم الله الرحمن الرحیم
این لشکر عازم است، خونخواه قاسم است

ظرافت در شعر خیلی مهم است. به طور مثال وقتی درباره داعش شعر تولید می‌شود اصلاً به جبران جنایت‌های آن‌ها تمرکز نمی‌شود بلکه می‌گوییم، آخر کار آن‌ها به صهیونیست‌ها گره می‌خورد یا در حوزه حجاب و عفاف به جای پرداختن به پوشش نامناسب و تذکر دادن به بدحجابان، داستان خیال پردازی شده‌ای درمورد چادری شدن حضرت زینب (س) طراحی کردیم:

گفتی حجاب حکم خداست/ هنوز تو گوشمه صدات
وقتی که یادم می‌دادی/ آیه قل للمؤمنات

یعنی با یک آیه قرآن به من یاد دادی که حجاب حکم خداست و از این طریق، آیات قرآن به مخاطب ارائه شد تا بداند حجاب دلیل قرآنی دارد.

صوت این نوحه را اینجا بشنوید:


متأسفانه مردم به منابع اصیل رجوع نمی‌کنند و نتوانستیم ساده سازی منابع را در دستور کار و در دسترس قرار دهیم. اهل سنت یک روز در سال دارند که همه اقشار جامعه کل کتاب صحیح بخاری را که از نظر آن‌ها مهم‌ترین کتاب حدیثی است، می‌خوانند، اما آیا مطالعه نهج‌البلاغه، اصول کافی و صحیفه سجادیه به برنامه روزانه ما تبدیل شده است؟ مردم امروز معارف را از منبرها، کتاب‌های دینی، مدارس و دانشگاه می‌آموزند؛ بنابراین مداحی یک راه و بستر برای ارائه مفاهیم است. ما برای تولید یک شعر تمامی ملاحظات و خط قرمز‌ها را مدنظر قرار می‌دهیم و به‌دنبال مطرح کردن شخص نیستیم بلکه هدف ما انتقال مفاهیم به مخاطب است.

محرم امسال، حدود ۱۳۰ اثر تولید شد که برای آماده کردن این محتوا، شش‌ماه جلسه و مطالعه لازم است. الحمدلله سایتی که آثار بر روی آن قرار گرفته امروز گواه فعالیت‌های دسته بندی شده و متنوع است تا علاقه و نیاز مخاطب به سهولت و سرعت برطرف شود. این تاریخچه صوتی ۱۲ ساله بر روی سایت به نشانی www.meysammotiee.ir با دسته‌بندی‌های مختلف هم موضوعی هم قالبی واقعاً گنجینه‌ای برای علاقه‌مندان و مخاطبان است.

ابتدا باید بگویم حاشیه همیشه هست و مهم این است که در مقابل حواشی، هم تدبیر و هم صبر داشته باشیم. مثلاً حواشی که در مورد سوال بنده از مقام معظم رهبری درباره برهنه شدن در هیأت ایجاد شد واقعا ناخواسته و تحمیل شرایط بود. یعنی با اینکه بنده از ایشان اجازه نقل هم گرفتم، اما از سوی بنده به رسانه‌ای حتی یک کلمه داده نشد و مجاری دیگری در این امر دخیل بودند. اما الحمدلله مهم این است که گرچه فشار‌های گذرایی بود، اما این روند پوشیدگی و وقار در هیأت‌ها، نهادینه و خواست مقام معظم رهبری بالاخره محقق شد. البته هجمه‌ها همیشه هست تا شاید باعث دودستگی شود، اما جامعه مداحان هوشیار هستند و اتصال و احترام به پیشکسوتان عرصه مداحی، به پاس تلاش‌های خالصانه آن‌ها همیشه باید وجود داشته باشد.

در شعرخوانی عیدفطر سال ۹۵ خواندم: «ای دوستان که در صف اول نشسته‌اید، مردم هنوز چشم به راه عدالتند» و بعد در سال ۹۶ خواندم: «ای نشسته صف اول، نکنی خود را گم» فکر پشت این عبارت‌ها بوده است.

برای نقد هیچ‌گاه از زبان هنر و شعر خارج نشده‌ام، بسیاری می‌گویند تو به عنوان معلم دانشگاه، در هیأت سخنرانی و تحلیل داشته باش، اما بار‌ها گفتم در هیأت زبان من شعر است. البته باید بدانیم شعر عید فطر مصداق امر به معروف و نهی از منکر بود، برخی دوستان بعد از شهادت حاج قاسم گفتند این اتفاق نتیجه مذاکرات دولت است، بنابراین در شعرها، دولت را بکوب، اما گفتم هم‌اکنون زمان وحدت است.

در زمان شعرخوانی‌ها هیچوقت رئیس جمهور در جلسه نبوده است، در نماز جمعه و یا در نماز عید فطر همواره رئیس جمهور همراه مقام معظم رهبری وارد جلسه می‌شوند. برخی سعی داشتند مخاطب شعر‌ها را یک نفر قلمداد کنند در حالی‌که مسوولان جمهوری اسلامی نیاز به امر به معروف دارند و ما نصیحت مشفقانه کردیم. توهین شنیده‌ایم که توهین نکرده‌ایم! بنده جایی مسوول و رئیس نیستم و امکاناتی ندارم، یک معلم در دانشگاه هستم که وظیفه دارم اگر کژی دیدم، تذکر بدهم. آقای رئیس جمهور هم حتماً مخاطب این اشعار بود و هست، اما فقط ایشان نیست.

حالا یک طنز تلخ هم بگویم جالب است بدانید یکی از مسئولین گفت: آقای مطیعی همیشه صف اول بودم، اتفاقاً این بار صف دوم نشستم و این حرف شما به من نخورد، در حالی‌که منظور ما تفکر و خوی صف اول نشینان بود. تنها فرد شاخصی که در سال ۹۶ از این رویکرد ضد فساد و انقلابی حمایت کرد، مقام معظم رهبری بودند و حتی از درون انقلابی‌ها هم نقد‌هایی می‌شد. بعد از این مراسم، برنامه‌هایم در شهر‌های کوچک و بزرگ لغو می‌شد یا حتی در کار دانشگاهی بنده خلل‌هایی ایجاد می‌شد. مثلا وقتی مقاله‌ای برای نشریات و کنفرانس‌های علمی ارسال می‌کردم با اینکه روند داوری مقالات بسیار زمان‌بر است، سریعاً تا اسم بنده را می‌دیدند، فردایش اعلام می‌کردند، رد شده است. این درحالی است که تنها منتقد این دولت نبودم بلکه در زمان دولت قبلی نیز در مشهد، شعری در نقد اقدامات نابخردانه خواندم.

جالب است با آنکه حاشیه‌ها در داخل فزاینده است، اما علائق در خارج از کشور شعف‌انگیز است. تفکر مداحی انقلابی و حماسی توانسته در کشور‌های منطقه گسترده شود و نفوذ پیدا کند.

از حاج آقا مجتبی تهرانی آموختم هیچ‌گاه براساس ذائقه عامه، نباید پیش رفت، اگر بالاتر از مسائل روتین و جاری بتوانیم مطالب را ارائه کنیم، آن‌ها خود را بالا می‌کشند و این بهانه رشد اجتماعی است؛ بنابراین براساس ذائقه‌سنجی پیش نمی‌روم، اما اعتقاد دارم باید ذائقه‌سازی کرد. اما بستر پذیرش حرف باید وجود داشته باشد مثلاً بسیاری از مردم با این شعرخوانی‌ها و نوحه‌های اخیر همراه بودند، زیرا حرف دل مردم در قالب شعر بیان شده است.

سادگی و روانی شعر هم در نفوذ اجتماعی آن موثر است. مثلا شعری خواندم در خصوص جهانی بودن رسالت هیأت که نمونه بیان گیرا و عمومی است:

اگه یه کبوتر بودم، به همه جا پر میزدم، از کران تا کران
بیرق عزای تو رو، پرچم ولای تو رو، میزدم توو جهان

مشرق و مغرب زمین، با اسمت آشنا بشن
پیامتو بفهمنو، راهی کربلا بشن

صوت این مداحی را اینجا بشنوید:


در این نوحه، گفتیم هیأت باید جهانی شود و تمام عالم باید حسینیه شود. این نوحه مورد توجه مقام مظعم رهبری قرار گرفت و ایشان پیغام دادند: هیأتی که رسالت خود را می‌شناسد و موضوع هیأت جهانی را می‌فهمد و آن را به زبان هنر تبدیل می‌کند، جای تقدیر دارد و نشان می‌دهد به سمت هیأت تراز در حرکت است و می‌تواند الگو باشد.

زمانی‌که نوحه‌ای می‌خوانیم برروی کودکان اثرگذار است و آن‌ها حفظ می‌کنند، به‌طوری همین اواخر کودکی در هیأت حضور پیدا کرد و ۵۰ بیت شعر حرم حضرت معصومه علیهاالسلام را از حفظ خواند.

در خصوص این انتقادات مردم باید بدانند بسیاری از مداحان مشغول در این حوزه این روند را ندارند و مراقبت دارند و موارد اندک و اشتباهات را هم نباید به پای همه مداحان بگذارند.

مقام معظم رهبری فرمودند: برروی حوزه خانواده در هیأت‌ها کار شود و ماهم مانند سایر دوستان، برروی این موضوع، جلسات متعددی برگزار کردیم که محصول آن کتابی با نام «هیأت و خانواده» شد که مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) آن را چاپ کرده است. اهمیت این کتاب هم بخاطر این است که موضوعات مختلفی مانند روابط زوجین، تربیت فرزندان، رابطه دختر و پدر، نحوه محبت به فرزند را مورد بررسی قرار داده است که چگونه می‌توان وارد اشعار و هیأت کرد.

از سوی دیگر ورود جدی به حوزه نوجوانان و برگزاری کلاس‌ها صورت گرفت تا بتوانیم با ارائه مفاهیم و اطلاعات، مانع تسلط انجمن حجتیه‌ای‌ها برروی این قشر شویم و القائات لازم در مسیر هدایت را داشته باشیم.

در حوزه نوجوانان امروز سرمایه‌گذاری ویژه‌ای انجام داده‌ایم مثلاً در هیأت میثاق با شهدا، آنان دسته مشخصی دارند و در زمان سینه‌زنی نیز کوچه جداگانه‌ای دارند و زیر پرچم یا قاسم بن‌الحسن (ع) سینه‌زنی می‌کنند. اشعاری نیز متناسب با نوجوانان خوانده می‌شود، به‌طور مثال اخیراً نوحه‌ای در جلسه هیأت میثاق با شهدا خوانده شد:

خیلی بی‌قراره، شوق جبهه داره
قاسم یادگارِ حسن... حسن...

دُردونه با غیرتِ شیر جمل بود
توو نوجوونا غیرتش ضرب‌المثل بود

پیشش شهادت، بهتر از طعم عسل بود
توو سن سیزده سالگی، مرد عمل بود

یا در نوحه دیگری برای نوجوانان خواندم:

ممنونتم مادر، ممنونتم بابا.
چون آشنام کردین با روضه مولا

برگزاری کلاس مداحی برای نوجوانان در رده سنی اول تا سوم ابتدایی و سوم تا ششم ابتدایی به صورت جداگانه از تلاش‌هایی بود که به همت گروه زیادی از دوستان در فراخوان، ثبت‌نام و اجرایی امامزاده قاضی الصابر علیه‌السلام انجام شد و هدف این بود که واقعاً یک کلاس تربیتی و دینی برای کودکان باشد و همزمان کلاس خانواده متعالی برای مادران برگزار می‌شد. در همان ابتدا هم به والدین گفته می‌شد در این کلاس مداحی آموزش نمی‌دهیم بنا داریم با استفاده از علاقه فرزندان شما به مداحی، معارف دین و مفاهیم کلیدی را آموزش دهیم و الحمدلله با لطف ائمه‌اطهار علیهم‌السلام، نوجوانان هم دوره‌ای که برگزار شد را بسیار شاد و جذاب دانستند.

به کسانی که بنا دارند مداحی یاد بگیرند همواره توصیه می‌کنم که روند آموزش مداحی را باید این‌گونه پیش‌ببرند که اول محضر استاد اخلاق زانو بزنند و بعد خود را از لحاظ معارف دینی قوی کنند یعنی انس با قرآن داشته باشد، یک دور نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه را بخوانند، یک دوره اصول اعتقادات را بگذرانند و کتاب‌های شهید مطهری را بخوانند. یک دوره تفسیر قرآن حتی شده بیان روان و پر از پیام، تفسیر نور آقای قرائتی را بخوانند تا یک مرتبه با قرآن آشنا شوند. با تاریخ، سیره و مقاتل اهل بیت (ع) آشنا شوند و کتب خوب را مطالعه کنند. بعد سراغ شعر بیایند و دیوان‌های جدید و قدیم، شعرای معاصر و کلاسیک و قدیم را بشناسند و آخر اگر فرصت کردند دستگاه‌ها، ردیف‌ها و مقامات را بیاموزند و برروی ملودی، سبک و شور خواندن وقت بگذارند.

مداح در درجه اول باید بلد باشد، روضه بخواند، مداحی که از آخر این خط، یعنی شور شروع می‌کند و می‌گوید تنها بلد هست شور بخواند نابالغ است. در مکتب اهل بیت (ع) توصیه به بکاء و گریه شده است، پس باید بتواند روضه و دعا بخواند.

به مداحان جوان همواره می‌گویم مطالعه کنید، مهم آن است چه کتابی می‌خوانیم! و حرف‌ها را از کجا مطرح می‌کنیم. منابع معتبر روایی و مقتل از قرن دوم تا هشتم هجری است، اگر مداح این‌ها را مطالعه کند، اگر متخصص حدیث هم نباشد باتوجه به مراجعه به منابع صحیح، می‌تواند اثرگذار باشد و این کافی است. تمامی کتب مانند امالی صدوق، ارشاد شیخ مفید، تاریخ طبری و ... اعراب شده و ترجمه شده موجود است. کتاب دانشنامه امام حسین (ع) چاپ دارالحدیث در ۱۴ جلد موجود است که بیان‌کننده زندگی ایشان، مقتل، زیارت، پاسخ شبهات پیرامون ایشان است، اگر حجمش زیاد است، خلاصه یک جلدی آن هم موجود است که مطالعه این کتب می‌تواند تاثیر بسیاری داشته باشد.