یارانه کاغذ، بستر رشد قارچ‌گونه مافیا!

گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو- طهورا میرزایی‌زاده؛ یارانه کاغذ سیاست شکست خورده‌ای است که در دهه ۷۰ و ۸۰ در صنعت نشر اجرا می‌شد و به درخواست ناشران فعال و با سابقه در نیمه‌ی دهه‌ی ۸۰ متوقف گردید؛ و دلیل آن چیزی نبود جز رشد قارچ گونه‌ی پروانه‌های نشر و سوداگری ناشران و دلالان کاغذ. اما این سیاست بار دیگر در سال ۹۷ گریبان صنعت نشر و بازار کاغذ را گرفته و تا کنون نیز ادامه داشته است.

در سال ۹۷ کشور با نوسانات ارزی بسیاری رو به رو بود که با تصمیم مسئولان برای حمایت از این صنعت به واردات کاغذ، ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی اختصاص داده شد؛ که این امر مانند دیگر بخش‌های اقتصاد نه تنها ثبات را به بازار کاغذ برنگرداند بلکه موجب گرانی‌های سرسام آوری در این بازار شد.

تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی درخواست‌های جدیدی را برای دریافت ارز و وارد کردن کاغذ به دنبال داشت که در پی آن تعدادی از افراد و شرکت‌ها بعد از دریافت ارز، هیچ کاغذی وارد نکردند و یا بعد از وارد کردن کاغذ به جای عرضه آن به قیمت دولتی، کاغذ را به نرخ روزِ دلار و در بازار آزاد به فروش رساندند. همچنین به دلیل نوسانات قیمت دلار تعدادی از وارد کنندگان دست به احتکار زده تا بتوانند در قیمت‌های بالاتری کاغذ خود را به فروش برسانند. کم شدن عرضه‌ی کاغذ در بازار باعث بالا رفتن قیمت کاغذ مورد نیاز ناشران و مطبوعات شده و آن‌ها را در تهیه کاغذ با مشکلات جدی رو به رو کرده است.

به گفته‌ی ظاهری، نماینده‌ی انتشارات الفبای هستی: «حدود ۸۰ درصد از ناشران به دلیل گرانی و نبود کاغذ، در حال تعطیلی انشارات خود هستند و مافیای کاغذ که آن را از ابتدا با ارز دولتی خریداری می‌کنند، اما با قیمت دلار آزاد به دست تولید کنندگان و مصرف کنندگان می‌رسانند، مسبب این تعطیلی‌ها هستند.» همچنین روزنامه‌هایی مانند اطلاعات و همشهری و ... نیز از تعداد صفحات روزنامه خود کاسته اند تا از پس هزینه‌های تهیه کاغذ برآیند. مسئولان روزنامه اطلاعات نیز در این باره اظهار داشتند: «گرانی و کمبود کاغذ که به دلیل سو استفاده دلالان کاغذ ایجاد شد ناشی از توزیع کنترل نشده ارز دولتی بین تمام متقاضیان واردات کاغذ بود در حالی که نهاد‌های مسئول هیچ نظارتی بر نحوه‌ی واردات و عرضه‌ی کاغذ‌های دولتی نداشتند و این سوء مدیریت به احتکار و گرانی چند برابری قیمت کاغذ و نایاب شدن آن در بازار نشر منجر شد.»

 

در کنار این امر، کاغذ‌های سهمیه‌ای وزارت ارشاد نیز، که برای اکثر ناشران و مطبوعات کمتر از ۱۰ درصد نیاز آن‌ها را پوشش می‌دهد، ذره‌ای از فشار خرید کاغذ با قیمت آزاد را کم نمی‌کند. طی گفت و گویی با فروشندگان خیابان ظهیرالاسلام، برخی از آن‌ها علاوه بر تاکید به این که وارد کنندگان، کاغذ‌ها را به قیمت روزِ دلار و قیمتی بین ۴۳۰ تا ۴۵۰ هزار تومان وارد بازار می‌کنند. به این نکته نیز اشاره می‌کردند که، چون ناشران و مطبوعات کاغذ خود را از بازار با قیمت بالا تهیه می‌کنند، شماری از آن‌ها کاغذ‌های سهمیه‌ای وزارت ارشاد را با قیمت آزاد به ما می‌فروشند، تا مقداری از خسارت و ضرری را که متحمل شده اند جبران نمایند.

همچنین به گفته این فروشندگان، کل بازار کاغذ به دست حدود ۳۰ نفر وارد کننده اداره می‌شود که با صلاح دید خود قیمت را بالا و پایین کرده و یا عرضه را کم و زیاد می‌کنند و تمام فروشندگان خیابان ظهیرالاسلام با همین تعداد وارد کننده کار می‌کنند. با توجه به اظهارات یکی از فروشندگان این وارد کنندگان هر بند کاغذ را ۱۲۰ هزار تومان خریداری کرده و ۴۵۰ هزار تومان به فروش می‌رسانند که این موضوع نشان دهنده این است که ساختار فعلی بازار کاغذ به گونه ایست که وارد کننده‌ها از شرایط عرضه کاغذ در بازار رقابتی سود بیشتری کسب می‌کنند که از سود قانونی این کسب و کار بیشتر است واین سود چیزی حدود ۱۵ الی ۲۰ درصد است.

مسئله‌ای که بر همگان واضح است این است که این یارانه باعث انحصار و رانت شده است و به دنبال آن مافیایی که در این بستر رشد می‌کنند و کنترل بازار را به دست می‌گیرند باعث فشار به صنعت نشر از چاپخانه، صحاف و ناشر گرفته تا کتاب فروش می‌شوند. چرا که گرانی سرسام آور کاغذ، تیراژ کتاب‌ها را پایین می‌آورد و ناشران را دو چندان دچار مشکل می‌کند. اگر آن‌ها تا قبل از این فقط با کمبود مخاطب مواجه بودند حالا با گرانی کاغذ و تیراژ پایین هم دست و پنجه نرم می‌کنند که باعث بالا رفتن قیمت پشت جلد کتاب‌ها می‌شود.

 

به این دلیل که قشر کتابخوان، از طبقه‌ی متوسط جامعه می‌باشند. با قیمت‌های بالای کتاب، تقاضای خود را برای خرید آن کاهش می‌دهند. به عبارتی اگر مواد غذایی گران شوند همه برای خرید آن صف می‌کشند، ولی گران شدن کتاب منجر به حذف آن از سبد مصرفی خانوار می‌شود کما اینکه شاهد هستیم میانگین قیمت کتاب‌ها در سال ۹۷، ۲۱ هزار و ۶۰۰ تومان و در سال ۹۸ نیز ۳۳ هزار و ۵۰۰ تومان بوده و چنین مسئله‌ای کتابخوان‌ها را نیز با مشکل مواجه کرده است و این در جهت عکس مطالبات رهبر انقلاب از عرصه‌ی فرهنگ نشر مبنی بر جای گیری کتاب در سبد مصرفی خانواده هاست؛ و البته مطبوعات نیز از این قاعده مستثنا نیستند و با گران شدن روزنامه‌ها آن‌ها نیز از سبد مصرفی خانوار حذف می‌شوند؛ لذا حضرت آیت الله خامنه‌ای برای بهبود وضعیت کاغذ در سی و دومین نمایشگاه بین المللی کتاب از وزارت فرهنگ و وزارت صنعت خواستار تشکیل جلسه و رسیدگی به اوضاع شدند.

 

صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد نیر در مصاحبه‌ای در سی و دومین نمایشگاه بین المللی کتاب اظهار داشت: «در سال ۹۷ در مجموع بیش از ۲۰۰ میلیون تن کاغذ وارد کشور شده است که تنها ۲۳ هزار تن آن زیر نظر وزارت ارشاد توزیع شده است.» که این خود نشان دهنده‌ی نظارت و مدیریت ضعیف بر روی توزیع کاغذ است که دست مایه‌ی سوداگران قرار گرفته است.

 

طی مصاحبه‌ای با کامران شرفشاهی، مدیر مسئول انتشارات تجلی مهر، وی پس از تاکید بر وجود رانت و مافیا در بازار کاغذ؛ به ارائه‌ی پیشنهادی در این زمینه پرداخت که دولت بجای حضور مستقیم به عنوان وارد کننده و عرضه کننده‌ی کاغذ که مفاسد و مشکلاتی را در پی داشته است. واردات و توزیع کاغذ را به انجمن‌های صنفی ناشران و روزنامه نگاران و دیگر صنف‌های مرتبط با کاغذ، واگذار کند و خود به نظارت مستمر و جدی در این زمینه بپردازد. آن هم از طریق قوانین پیش گیرانه و سخت گیرانه‌تر در خصوص احتکار و هرگونه سو استفاده‌ی دیگر در زمینه کاغذ و اجرای جدی آن، تا بازار کاغذ به ثبات رسیده و ناشران انگیزه‌ی دوباره بگیرند.

در آخر به گفته‌ی حجت الاسلام احد آزادی خواه نماینده ملایر در مجلس شورای اسلامی: «وجود مافیای کاغذ کتمان ناپدیر است.» پس در چنین شرایطی که گفته می‌شود این بازار به دست حدود ۳۰ نفر یا حتی بیشتر اداره می‌شود و تعدادی واردکننده‌ی جدید که هویت بعضی از آن‌ها نامشخص است و این نشان دهنده‌ی مدیریت ضعیف بر واردات و توزیع کاغذ است؛ بهتر نیست دستگاه‌های نظارتی از تعزیرات گرفته و دیگر دستگاه‌های مرتبط، وضعیت اختصاص ارز‌ها و نحوه‌ی واردات و توزیع را رصد کرده و جلوی فشار بیش از اندازه به بازار کاغذ را بگیرند؟ تا مشخص شود یارانه‌های ارزی به چه کسی تعلق گرفته؟ آیا همه آن‌ها کاغذ وارد کرده اند؟ و اگر وارد کرده اند آن را به چه قیمتی در بازار عرضه کرده اند؟ و با خاطیان در این زمینه برخورد لازم انجام گیرد؛ تا به مرور شاهد برگشتن ثبات به این بازار که تاثیر بسیاری روی فرهنگ جامعه دارد باشیم.