جایگاه آموزش مجازی در جهان؛ قبل از کرونا و در دوران کرونا/ شاخص‌های آموزش آنلاین چیست؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو، محدثه ابراهیمی- تعطیلی ناخواسته مدارس با شیوع کرونا، مدارس را وارد فضای جدیدی از آموزش کرد که با آموزش به روش‌های سنتی کاملاً متفاوت است و اقتضائات آن با کلاس‌های درسی سنتی، اختلاف بسیاری دارد. با اینکه بعضی از آمار و ارقام نشان دهنده این است که کشور‌های مختلف، قبل از شروع کرونا هم به آموزش از راه دور تمایل داشتند و برخی نیز آمادگی لازم را برای این شیوه آموزش داشته‌اند؛ اما تقریباً همه کشور‌ها در این زمینه با مشکل مواجه شدند و ورود یک‌باره نظام آموزش کشور‌ها به فضای دیجیتال معضلاتی را برای همه به وجود آورد.

در این زمینه سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی، شاخص‌های جهانی آمادگی برای آموزش آنلاین را بررسی کرده است؛ بخش آموزش این سازمان که بزرگترین رتبه بندی جهانی مدارس توسط ان صورت میگیرد، درسال ۲۰۱۸ فراهم بودن امکانات آموزش آنلاین در کشور‌های مختلف را طی چند ازمون بین المللی مثل آزمون پیزا ارزیابی کرده است. در این گزارش که قبل از شروع کرونا منتشر شده بود به ضرورت استفاده از فناوری‌های نوین در مدارس اشاره شده و مسئله شکاف دیجیتالی در آموزش آنلاین را جزو مواردی می‌داند که نگران کننده محققان و سیاستگذاران است و مدارس باید در استفاده از این دستگاه ها، شیوه‌های خود را بهبود ببخشند.

در بخشی از گزارشی که مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در شرح بیشتر این ماجرا به آن پرداخته، آمده است: اطلاعات ارائه شده در این گزارش نشان دهنده میزان آمادگی و تمایل کشور‌های مختلف به گسترش آموزش‌های از راه دور در مدارس، یک سال قبل از کرونا است.

سازمان همکاری‌های اقتصادی در این گزارش، شاخص‌های آموزش دیجیتال در کشور‌های مختلف را ارزیابی کرده است. این شاخص‌ها عبارتند از: دسترسی به پلتفرم مناسب برای آموزش آنلاین، دسترسی دانش آموزان به مکانی آرام برای یادگیری در خانه، دسترسی به یک دستگاه کامپیوتر برای انجام تکالیف مدرسه، دسترسی دانش آموزان به اینترنت مناسب، توانمندی فنی و حرفه‌ای معلمان در ارائه آموزش‌ها به کمک وسایل دیجیتال، فراهم بودن زمان کافی برای معلمان، فراهم کردن طرح درس آنلاین، دسترسی معلم به منابع حرفه‌ای برای آموختن کار با ابزار‌های دیجیتال و...

آزمون پیزا، سه مورد از این مولفه‌ها را در نظر گرفته و بر اساس آن، کشور‌ها را ارزیابی می‌کند. دسترسی دانش آموزان به کامپیوتر و اینترنت، آمادگی نرم افزاری و سخت افزاری مدارس و توانمندی معلمان در آموزش‌های از راه دور.

در زمینه دسترسی دانش آموزان به کامپیوتر در خانه، ۹۰ تا ۱۰۰ درصد دانش آموزان کشور‌های توسعه یافته به کامپیوتر دسترسی دارند. این رقم در کشور‌های منطقه مانند قزاقستان، عربستان و قطر ۷۰ درصد است و در برزیل و ترکیه نزدیک به ۶۰ درصد است؛ و در ایران هم میزان دسترسی دانش‌آموزان به ابزار‌های الکترونیک بین ۶۰ تا ۷۰ درصد تخمین زده شده است. تقریبا ۱۰۰ درصد دانش آموزان در کشور‌های توسعه یافته و بین ۸۰ تا ۹۰ درصد کشور‌هایی مثل لبنان و ترکیه، دانش آموزان به اینترنت دسترسی دارند؛ و همچنین بر اساس این گزارش تقریباً ۹۰ درصد دانش آموزان ایرانی، به اینترنت دسترسی دارند.

دومین مولفه‌ای که در آزمون پیزا مورد ارزیابی قرار گرفته است دسترسی مدارس به پلتفرم مناسب برای آموزش از راه دور است که آمادگی‌های سخت افزاری و نرم افزاری را شامل می‌شود. دسترسی به پلتفرم آموزش آنلاین در گزارش سازمان همکاری‌های اقتصادی به معنای دارا بودن نرم افزار آموزش آنلاین نیست؛ بلکه یعنی مجموعه‌ای از امکانات نرم افزاری و سخت افزاری که در مدرسه فراهم شده است.

در کشور‌هایی مثل سنگاپور، دانمارک، فنلاند، چین، آمریکا و... ۷۰ درصد از مدارس به پلتفرم مناسب برای آموزش دیجیتال دسترسی داشتند. این کشور‌ها در مقایسه با سایر کشور‌های جهان بیشترین آمادگی را در این زمینه داشته‌اند. در کشور‌هایی مثل ترکیه، فرانسه و ژاپن، تنها ۳۰ تا ۴۰ درصد از مدارس به پلتفرم آموزش آنلاین دسترسی داشته‌اند و در کشور‌های کمتر توسعه یافته مثل پرو، این رقم به ۱۰ تا ۲۰ درصد می‌رسد.

 

در آزمون پیزا، بر اساس نظر سنجی انجام گرفته از دانش آموزان درباره رضایت شان از شیوه تدریس و توانمندی معلمان در آموزش‌های از راه دور، میزان توانمندی معلمان در کشور‌های مختلف ارزیابی شده است. این ارزیابی نشان می‌دهد در بسیاری از کشورها، توانمندی معلمان به حد مطلوب نرسیده است. در کشور‌هایی همچون آلمان، فرانسه، ژاپن وایتالیا و حتی کشور‌هایی که صد درصد دانش‌آموزان آن‌ها به کامپیوتر و اینترنت دسترسی دارند، کمتر از ۵۰ درصد از معلمان در زمینه آموزش مجازی توانمند بوده اند؛ و در کشور‌های در حال توسعه نیز، تنها ۳۰ درصد از معلمان توانایی ورود به آموزش مجازی را دارند. در ایران نیز آمادگی معلمان برای آموزش برخط، همچون سایر کشور‌های در حال توسعه بین ۳۰ تا ۴۰ درصد برآورد شده است. در این میان معدود کشور‌هایی هم وجود دارند که هم در زمینه آمادگی سیستم آموزشی و هم دسترسی دانش آموزان به اینترنت و ابزار لازم شرایط خوبی دارند. دول کوچک اروپایی، کشور‌های پیشرفته شرق آسیا، کشور‌های منطقه اسکاندیناوی و کشور‌های نفت خیز عربی، از کشور‌هایی هستند که آمادگی بیشتری نسبت به سایر کشور‌ها در زمینه آموزش آنلاین داشته اند.

با شیوع کرونا و تعطیلی مدارس، همه کشور‌های جهان مجبور شدند اموزش آنلاین را جایگزین شیوه‌های آموزش سنتی کنند. هم کشور‌های کمتر توسعه یافته که میزان آمادگی آن‌ها در شاخص‌های آموزش مجازی، کمتر از ۳۰ درصد بود و هم کشور‌های توسعه یافته که بعضا ۹۰ درصد آمادگی لازم را داشته اند، همگی آموزش سنتی را کنار گذاشتند و به آموزش آنلاین رو آوردند. با این که بر اساس گزارش سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی برخی از کشور‌ها قبل از شیوع کرونا بیش از ۹۰ درصد برای آموزش مجازی آمادگی داشته‌اند، اما پس از شیوع کرونا اکثر کشور‌ها از جنبه‌های مختلف به مشکل برخوردند؛ طوریکه آموزش از راه دور به یکی از چالش‌های بزرگ نظام‌های آموزشی کشور‌های جهان تبدیل شده است و بسیاری از کشور‌های در حال توسعه و حتی در کشور‌های توسعه یافته مثل آمریکا نیز بخش قابل توجهی از دانش‌آموزان از اینترنت، ابزار‌های دیجیتال یا مهارت‌های رایانه‌ای بی بهره بودند. به طوریکه در اروپا ۱۴ درصد از خانواده‌ها به اینترنت و ۲۲ درصد به رایانه دسترسی نداشتند و حتی دولت ایتالیا مجبور به تخصیص بودجه اضطراری ۷۰ میلیون یورویی برای جبران بخشی از این کاستی‌ها شد.

 

به طور کلی در ابتدای شروع کرونا ۷۰۶ میلیون دانش آموز در جهان از دسترسی مناسب به اینترنت محروم بودند و ۵۶ میلیون نیز بدلیل زندگی در مناطق دوردست، تحت پوشش شبکه‌های موبایلی قرار نداشتند؛ و اکنون هم با گذشت چندین ماه از شیوع کرونا تعداد بسیار زیادی از دانش آموزان در کشور‌های مختلف به امکانات و تجهیزات لازم برای آموزش مجازی دسترسی ندارند.