گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو - احمد رضاپور؛  اندیشکده «بگین - سادات» اسرائیل در گزارشی تحت عنوان «نیروی هوایی ترکیه: پرواز به پرتگاه؟» و به قلم «بوراک بِکدی» نوشت: دوّمین ارتش بزرگ ناتو پس از آمریکا هم در دوران جنگ سرد و هم بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی دارای نیروی هوایی بازدارنده بود. در سال ۲۰۲۰، نیروی هوایی ترکیه (TuAF) بیست و یکمین قدرت برتر هوایی جهان بود. دراماتیک‌ترین لحظه در تاریخ این نیروی نظامی روز ۱۵ جولای ۲۰۱۶ بود؛ وقتی که جنگنده‌های ترکیه اهدافی نظیر ساختمان پارلمان این کشور را در آنکارا به عنوان بخشی از کودتای ناموفق خود علیه «رجب طیب اردوغان» بمباران کردند. 

کودتای سال ۲۰۱۶ ترکیه منجر به پاکسازی ده‌ها هزار نفر شامل هزاران افسر نظامی شد. شمار ژنرال‌های نیروی هوایی ترکیه از ۷۲ نفر قبل از کودتای ۲۰۱۶، به ۴۴ نفر بعد از شروع پاکسازی‌ها تقلیل یافت. نیروی هوایی ترکیه به سرعت نیمی از خلبانان خود را از دست داد و از ۱۳۵۰ خلبان به ۶۸۰ تن رسیدند. [امّا به همینجا ختم نشد.] موج استعفا‌ها و درخواست بازنشستگی‌ها از سوی خلبانان به دلیل پاکسازی بعد از کودتا موجب شد تعداد خلبانان نیروی هوایی ترکیه به کمتر از ۴۰۰ تن برسد. بر این اساس، نیروی هوایی ترکیه مجبور شده است خلبانان پاکستانی را برای انجام ماموریت‌های «F-۱۶» به خدمت بگیرد.

بسیاری از جراحات ترکیه بعد از گذشت دو سال از کودتا التیام یافته بود و نیروی هوایی این کشور در انتظار بازیابی قدرت خود با دریافت [آنچه] پیشرفته‌ترین جنگنده درحال ساخت جهان [می‌نامند] بود: جنگنده نسل پنجم F-۳۵ Lightning II. 

ترکیه در آن زمان هنوز عضوی از کنسرسیوم چند ملّیتی ساخت «جنگنده تهاجمی مشترک - JSF» به رهبری آمریکا بود که در حال ساخت جنگنده «F-۳۵» است. آنکارا با مشارکت در بزرگترین برنامه هواپیمایی جهان از این امتیاز بهره‌مند شد که به تکنولوژی راهبردی هوافضا دسترسی داشته باشد و صنعت هوافضای ترکیه به دلیل نیاز پروژه جنگنده «F-۳۵» به تامین قریب به هزار قطعه، رو به شکوفایی بود. مقرّر بود که آنکارا ۱۰۰ فروند جنگنده «F-۳۵» را به ارزش تقریبی ۱۶ میلیارد دلار خریداری کند. در ماه مِی‌ سال ۲۰۱۴، ترکیه رسماً سفارش خرید دو جنگنده «F-۳۵» را ارائه کرد، بدون آنکه بداند به آن دست نخواهد یافت.

نویسنده اندیشکده «بگین - سادات» معتقد است: امّا اردوغان با قماری بی‌ حساب و کتاب از نوع روسی، ترکیه را در خطر تبدیل به کشور دارای یک نیروی هوایی ضعیف قرار داد. معاشقه اردوغان با سامانه پدافند هوایی S-۴۰۰ ساخت روسیه، آینده نیروی هوایی ترکیه را به خطر انداخت. 

تصمیم ترکیه برای خرید سامانه پدافند هوایی S-۴۰۰ از روسیه و متعاقب آن، تعلیق این کشور از پروژه «F-۳۵» در سال ۲۰۱۹ توسط آمریکا، بارمالی ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلاری در چرخه ساخت این جنگنده داشت. این هزینه در ده سال آینده برای صنعت هوافضای ترکیه به ۱۰ میلیارد دلار خواهد رسید. امّا وضعیت درمورد هزینه عملیات کشوری که در جنگ‌های نیابتی و نامتقارن داخل و خارج درگیر است، چطور؟

نیروی هوایی ترکیه با اسکادران‌های نسل چهارم «F-۱۶» و نسل سوّم «F-۴» ساخت آمریکا علیه شبه‌نظامیان کرد در جنوب شرق ترکیه، شمال عراق و سوریه عملیات انجام می‌دهد. ترکیه برای اولین بار خرید هواپیمای «F-۱۶» آمریکا را از اواخر دهه ۱۹۸۰ آغاز کرد و یکی از پنج کشور جهان شد که این جنگنده را تحت لیسانس واشنگتن تولید می‌کند. امروز نیروی هوایی ترکیه در مجموع ۲۷۰ جنگنده «F-۱۶» دارد. این موضوع چندان خوب نیست. اکثر این جنگنده‌ها طی ۱۰ تا ۱۵ سال آینده باید از رده خارج شوند.

آمریکا در دسامبر ۲۰۲۰ هشدار داد که ترکیه را با استفاده از قانون کاتسا (مقابله با دشمنان آمریکا از طریق اقدامات تحریمی - CAATSA) به دلیل خرید سامانه S-۴۰۰ روسیه تحریم خواهد کرد. این بدان معناست که هیچ دست یاری از سوی آمریکا در رابطه با ناوگان جنگنده‌های «F-۱۶»  ترکیه وجود ندارد.

فرض که این موضوع یک تهدید فوری برای نیروی هوایی ترکیه نیست. فرض که صنایع هوافضای ترکیه می‌توانند ساختار جنگنده‌های «F-۱۶» را ارتقاء دهند، صنایع موتورسازی این کشور می‌توانند راه حلّی برای تعمیر و نگهداری موتورهای جنگنده ارائه کنند و شرکت صنایع دفاعی ترکیه‌ای (Aselsan) در صورت لزوم می‌تواند هواپیما را مدرن سازی کند. اگر نیاز شد، قطعات جنگنده‌های «F-۱۶» را نیز می‌توان از پاکستان به عنوان متحد ترکیه تامین کرد. امّا این راه حلی برای طولانی مدّت نیست.

برنامه طراحی، توسعه و تولید اوّلین جنگنده بومی ترکیه موسوم به TF-X به خوبی پیش نمی‎رود. این پروژه در فاز طراحی اوّلیه بدون وجود هیچ گزینه معتبری درباره موتور جهت نیرو بخشیدن به هواپیما گیر کرده است. به نظر می‌رسد پروژه جنگنده TF-X به بن بست رسیده است. اگر این طور نباشد هم می‌تواند ده‍ه‌ها برای سازمان مهندسی ترکیه طول بکشد تا جنگنده‌ای که آنکارا امیدوار است در سال ۲۰۲۳ به پرواز درآید، واقعاً پرواز کند.

گزینه‌های روی میز ترکیه چیست؟ راه حل سوئدی که دیگر ممکن نیست (منظور توافقی است که با شرکت سوئدی ساب جهت طراحی ساختار انتزاعی اوّلین جنگنده بومی خود بسته بود!). روی چین هم نمی‌تواند حساب کند؛ پکن هنوز از آنکارا به دلیل لغو قرارداد ۳.۴ میلیارد دلاری برنامه پدافند هوایی ترکیه کینه به دل دارد. این قرارداد در سال ۲۰۱۳ به یک شرکت چینی اعطاء شده بود. مدّتی بعد آنکارا سامانه S-۴۰۰ روسیه را انتخاب و جایگزین قرارداد چین کرد.

این موضوع سبب خواهد شد که روسیه تنها تامین کننده بالقوه نسل بعدی ناوگان نیروی هوایی ترکیه باشد. یک افسر ارشد نظامی ترکیه قبل از کنار گذاشتن این کشور از پروژه JSF توسط آمریکا گفت: «اگر متحدان آمریکایی ما رفتاری خارج از عرف یک متحد رفتار کنند و عضویت ترکیه در پروژه F-۳۵ زیر سوال ببرند، تکنولوژی جنگنده‌های روسیه اوّلین و بهترین انتخاب برای ما خواهد بود.»

گزینه روسیه هنوز روی میز ترکیه است. اگر معامله S-۴۰۰ را پیش غذا درنظر بگیریم، غذای اصلی می‌تواند خرید جنگنده نسل ۴.۵ روسی Su-۳۵‌ و یا حتی جنگنده نسل پنجم Su-۵۷‌ باشد. این دقیقاً باید چیزی باشد که «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه وقتی برای قمار ترکیه S-۴۰۰ تخصیص می‌داد، طراحی کرده است. آیا این یک پایان خوش برای نیروی هوایی ترکیه خواهد بود؟ خیر.

تبدیل اوّلین کشور عضو ناتو با ناوگان جنگنده‌های روسی نه‌تن‌ها به لحاظ سیاسی که به لحاظ لجستیکی نیز پیچیده خواهد بود. افسران ارشد نیروی هوایی می‌گویند «برای نیروی هوایی ترکیه حداقل ۱۰ سال طول می‌کشد تا بتواند بعد از تمرین، لجستیک، قطعات و نگهداری با جنگنده روسی عملیات کنند و با سیستم راداری خود سازگاری ایجاد کند.»