به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو؛ فرزانه سادات باطنی؛ شفافیت در دستگاه‌های حکومتی به واسطه مطالبات مردمی در چند سال اخیر داغ شده است. طرح لایحه شفافیت آراء به عنوان یکی از مصادیق شفافیت در مجلس یازدهم مورد بررسی قرار گرفت. این طرح در سال‌های اخیر موافقان و مخالفان جدی را به دنبال داشته. موافقان از تجربه‌ی موفق کشورهای جهان در به کارگیری شفافیت و تاثیر آن در افزایش کارآمدی استفاده می‌کنند. به طور کلی شفافیت در عملکرد نمایندگان پارلمانی در همه ی کشورها ناظر بر چند مولفه یعنی شفافیت مالی، شفافیت آراء، شفافیت مذاکرات، شفافیت هدایا و.. شکل می‌گیرد.
وضعیت شفافیت آراء در کشورها
در بسیاری از پارلمان‌های جهان، انتشار و علنی بودن آراء نمایندگان امری بدیهی است، مگر آنکه مواردی خاص یا ملاحظات امنیتی سبب شود تا نتایج رای گیری علنی نشود. به طور کلی شفایت آراء نمایندگان به معنی شفافیت رای هر نماینده به طرح‌ها و لوایح و تایید یا رد صلاحیت‌ها و نتیجه نهایی، خروجی همه جلسات پارلمان، مشاوره، مطالعات و فعالیت‌های نماینده است. به نوعی دانستن این اطلاعات از نمایندگان امکان ارزیابی آن نماینده را فراهم می‌کند.
شفافیت آراء در سه در حوزه‌ی انتشار اطلاعات، در دسترس بودن اسناد برای دسترسی آسان به اطلاعات پارلمانی و مجرای قانونی برای اجرا شدن حق مردم در راستای دسترسی به اطلاعات پارلمانی باید تحقق پیدا کند. بستر انتشار اطلاعات در میزان شفافیت آن تاثیرگذار است. به طور مثال در جامعه‌ای که فضای مجازی و یا رسانه‌ی ملی مخاطب بسیار بیشتری از رادیو دارد، دسترسی به مشروح مذاکرات مجلس در بستر رادیو سخت‌تر می‌شود؛ در ادامه به ارزیابی وضعیت شفافیت در دیگر مجالس کشورها می‌پردازیم.
پارلمان اروپا
در پارلمان اروپا، نتایج رایگیری نهایی بر روی هر طرح و لایحه و رایگیری برای بررسی و اصلاحات بر روی اسناد مهم اتحادیه اروپا، در روز بعد به تفکیک هر نماینده بر روی سایت پارلمان قرار می‌گیرد؛ پارلمان اروپا یک از نهادهایی است که برای شفافیت و دسترسی مردم به اطلاعات پارلمانی به طور مناسبی پیش قدم شده و نه تنها در ارائه اطلاعات نمایندگان بلکه در دیگر عرصه‌های شفافیت پارلمانی نظیر مشروح مذاکرات کمیسیونها و پخش زنده آن‌ها و... قدم برداشته است. پخش زنده جلسات موجب می‌شود زمانی که پارلمان از روش نشان دادن دست استفاده می‌کند بتوان رفتار نمایندگان را رصد کرد.
کانادا، مجلس نمایندگان
در پارلمان کانادا، تمامی اطلاعات و اسناد غیرمحرمانه مرتبط با طرح‌ها و لوایح، تمامی مذاکرات و مباحث و نیز اغلب جلسات کمیسیونها، از طریق وبسایت پارلمان منتشر می‌شود. به علاوه، هر نماینده یک صفحه اختصاصی در سایت پارلمان دارد که وضعیت آراء او را در کل دوران نمایندگی نشان می‌دهد و مردم می‌توانند از وضعیت رای‌دهی هر کدام از نمایندگان در طول دوره‌ی نمایندگی اطلاع یابند. اطلاعات رسمی رای‌دهی پارلمان نیز از طریق مجله رسمی مجلس نمایندگان به طور آنلاین یا در کتابخانه پارلمان منتشر می‌شود.
جمهوری چک
وب سایت پارلمان جمهوری چک، از جمله بهترین وب‌سایت‌های ارائه اطلاعات آراء نمایندگان است. در پارلمان جمهوری چک، نتایج تمام رای‌‌گیری‌‌های صحن علنی حداکثر تا یک ماه پس از برگزاری جلسه به تفکیک اسامی نمایندگان و حزب بر روی وبسایت منتشر می‌شود. البته اگر جلسه‌ای غیرعلنی برگزار شود، نتایج آراء نیز منتشر نمی‌شود. رایگیری به سه شیوه انجام می‌شود، رایگیری الکترونیکی، رایگیری مبتنی بر اسامی و رایگیری با برگه. نمایندگان به طور معمول از شیوه‌ی الکترونیکی استفاده می‌کنند مگر آنکه بر اساس قانون یا تصویب نوع دیگری از رایگیری توسط پارلمان شیوه دیگری اتخاذ شود.
دانمارک
در پارلمان دانمارک، تمامی رای گیری های صحن علنی، به تفکیک میزان آرای موافق، مخالف و غایب برای هر حزب، رای نمایندگان حاضر و نیز اسامی نمایندگان غایب بر روی وب سایت انتشار می‌یابد. البته در مورد کمیسیون ها، معمولا نتایج کلی رایگیری منتشر می‌شود.
انگلستان
در مجلس نمایندگان انگلستان، مشروح مذاکرات همراه با لیست آراء نمایندگان به طرح‌ها و لوایح به صورت روزانه (ساعت ۶ صبح هر روز) منتشر می‌شود. همچنین مذاکرات و مباحث مجلس نمایندگان و مجلس اعیان از طریق کانال تلویزیونی پخش می‌شود. سایت رسمی مشروح مذاکرات پارلمان انگلستان، علاوه بر مشروح مذاکرات جلسات، اسامی نمایندگان موافق و مخالف را به تفکیک حزب ارائه می دهد. در مجلس نمایندگان رایگیری مبتنی بر تقسیم بندی پارلمان است به طوری که نمایندگان به دو گروه تقسیم می‌شوند، نمایندگان موافق و نمایندگان مخالف. در این نوع رایگیری راهی رسمی برای اعلام رای ممتنع وجود ندارد؛ رایگیری مبتنی بر تقسیم‌بندی در مجلس لردها هم به صورت فیزیکی انجام می‌شود یعنی نمایندگان برای اعلام رضایت و عدم رضایت خود به محل‌های مشخصی در پارلمان می‌روند.
سازمان‌های غیردولتی ناظر بر پارلمان نظیر public whip، با طراحی وبسایتی مشروح مذاکرات را تحلیل و آراء نمایندگان را به صورت جدا در اختیار مردم قرار می‌دهند.
ایتالیا
در پارلمان ایتالیا، آراء نمایندگان نسبت به هر طرح و یا لایحه در صفحه مخصوص آن طرح یا لایحه به نمایش گذاشته می‌شود. همچنین در پرتال داده‌‌های این پارلمان می‌توان هر نماینده و سناتور را در دوره کنونی یا دوره‌‌های قبل انتخاب کرده و کل آراء او به هر طرح و لایحه را در تمامی دوران نمایندگی مشاهده کرد.
تفاوت در نتیجه
بر اساس پژوهشی در سال ۲۰۱۰ توسط سازمان ناظر بر پارلمان جمهوری چک و اسلواکی بر روی ساختار پارلمانی کشورهای جهان، مشخص شد که در برخی از کشورها با ساختار دو پارلمانی مثل استرالیا ، بوسنی، هرزگوین و.. هر دو پارلمان اطلاعات را را با اسامی نمایندگان منتشر می‌کنند و برخی دیگر از کشورهای دو پارلمانی مثل برزیل و آلمان و ایتالیا و.. حداقل یکی از پارلمان‌های که اصولا مجلس نمایندگان است اسامی رای دهندگان همراه با اطلاعات آراء آن‌ها را منتشر می‌کنند و اطلاعات آراء پارلمان دیگر به صورت تجمیعی منتشر می‌شود؛ دیگر کشورها هم مثل دانمارک، استونی، فنلاند و... همگی اطلاعات آراء نمایندگان را منتشر می‌کنند.
در سال‌های اخیر پارلمان‌ها با متنوع‌سازی ابزار تقویت نظارت همگانی بر عملکرد قانونگذاران تلاش کرده‌اند، پل ارتباطی خود با شهروندان را تقویت کنند. مهم ترین اقدام جهانی در این زمینه هم بیانیه شفایت پارلمانی در سال ۲۰۱۲ بود که به امضای بیش از ۷۰ کشور جهان رسید. این بیانیه شامل محورهایی همچون ترویج و ترفیع فرهنگ شفافیت، شفاف‌سازی اطلاعات پارلمان، تسهیل دسترسی به اطلاعات پارلمانی و توانمندسازی امکان ارتباطات الکترونیکی برای دسترسی به اطلاعات پارلمانی است.
با این حال در پژوهش دیگری از پارلمان‌های سراسر جهان گزارش شده که ۲۳ کشور آراء را منتشر نمی‌کنند و ۲۰ کشور آراء را کامل منتشر می‌کنند و ۴۳ کشور آراء منتخب را منتشر می‌کنند. سیمون هاگ از پژوهشگران حوزه علوم سیاسی است که در ارتباط با شفافیت اطلاعات نمایندگان می‌گوید:«هرگونه اطلاعات اضافی درباره اقدامات قانونگذاران، پاسخگویی را بهبود می‌بخشد و در نتیجه منفعت را برای رای دهندگان افزایش می‌دهد.»
تجربه ناموفق در کشورها
تجربه پارلمان سوییس در زمینه ی شفافیت آراء حائز اهمیت است. پارلمان فدرال این کشور از دو بخش تشکیل شده است: شورای ملی (مجلس عوام) با ۲۰۰ نماینده منتخب مردم، و شورای دولت‌ها(مجلس اعیان) با ۴۶ نماینده از کانتون‌ها و ایالت‌ها. هر دو مجلس دارای اختیارات و صلاحیت‌های مشابهی هستند که سیستم قانونگذاری سوئیس را به سیستم دو مجلسی بدل کرده.
در همین راستا، محققان دانشگاه زوریخ در اوایل سال ۲۰۱۹ پس از چند سال پژوهش در زمینه نتایج و پیامدهای شفافیت آراء نمایندگان در نوع تصمیم‌گیری آن‌ها نتایج تحقیقات خود را منتشر کردند که در بخشی از آن آمده:«از زمان اصلاح نظام اخذ رای در دو مجلس سوئیس، احزاب سیاسی توانسته‌اند به حساب شفافیت برای مردم، نفوذ خود را بر اعضای مجالس افزایش دهند. همچنین مشخص شد در شرایطی که نتیجه آرا در اختیار عموم قرار می‌گیرد قانونگذاران مجلس اعیان سوئیس میل کمتری برای عدول از نظرات حزب خود دارند. از سوی دیگر فشارهای انتخاباتی نیز در کاهش اثرات شفافیت بیشتر در برخی موارد اهمیت دارد. برای نمونه قانونگذارانی که از حاشیه‌ی امن مطمئنی در انتخابات برخوردار نبوده‌اند و با آراء کمتری روانه مجلس شده‌اند، میل کمتری برای وفق دادن رفتار رای‌دهی نشان داده‌اند.»
به‌علاوه این شرایط موجب شده تا در مجلس اعیان، شمار رای‌دهی کانتونی کاهش یابد؛ شرایطی که آن دو قانونگذار یک کانتون اگرچه از دو حزب سیاسی متفاوت هستند، اما رای مشابهی را ثبت می‌کنند. بنابراین با توجه به اینکه رای‌دهی فراحزبی و مشابه میان دو یا چند نماینده یک کانتون معمولا در راستای منافع رای دهندگان آن منطقه است، در این مورد می توان گفت که افزایش شفافیت به ضرر مردم منجر می‌شود.»
شفافیت پرهزینه
فاکس جاستین در مقاله ی شفافیت پرهزینه که در مجله اقتصاد عمومی یکی از معتبرترین مجله‌های اقتصادی جهان منتشر شد، گفت:«افزایش اثر بخشی رسانه‌ها به طوری که باعث شود اقدامات یک سیاستمدار قبل از انتخابات بعدی در بوته نقد قرار گیرد، منتج به این می‌شود که سیاستمداران تمایلی به مخالفت با درخواست عمومی متعارف نداشته باشند حتی اگر این کار به نفغ مردم باشد. اگرچه برای اکثر مشکلات کشور، هرچه اطلاعات موکلین درباره نماینده‌ی خود بیشتر باشد منجر به رفتار بهتر نماینده می‌شود اما مثال‌هایی ارائه می‌شود که شفافیت و اطلاعات بیشتر از رفتار تخصصی نماینده می‌تواند مضر باشد.»
در مقالاتی که در سال‌های اخیر در مجلات مختلف بین المللی منتشر شده، نوع خاصی از شفافیت اطلاعات نمایندگان نه تنها در جهت افزایش کارآمدی ذکر نشده بلکه این کارآمدی را دچار خدشه جدی کرده.
شفافیت آراء در پارلمان‌های کشورهای مختلف با قوانین و شیوه‌های گوناگونی حمایت شده؛ یکی از نکات قابل توجه در بررسی شفافیت آراء پارلمان‌ها این است که در بسیاری از کشورها سازمان‌های غیردولتی نیز به انتشار آراء نمایندگان و مشروح مذاکرات آن‌ها کمک می‌کنند. به طور مثال در آمریکا وبسایت Govtrack در سال ۲۰۰۴ توسط یک دانشجوی آمریکایی طراحی شد که در این سال مشروح مذاکرات و حضور و غیا نمایندگان و.. نشان داده می‌شود.
به طور کلی یکی از استدلال‌هایی که موافقان طرح شفافیت آراء مطرح می‌کنند تجربه‌ی موفق برخی کشورها است با این حال باید توجه داشت سیری که بسیاری از کشورها در شفافیت آراء طی کردند از همان ابتدا با یک مولفه شروع نشده و برخی دیگر از مولفه‌ها همچون شفافیت مشروح کمیسیونها، حضور و غیاب‌ها، شفافیت مالی، سفرهای نمایندگان و.. به عنوان گام‌های ابتدایی قبل از شفافیت آراء طی شده و همچنین زیرساخت‌های غیردولتی نیز به امر شفافیت در پارلمان ها سرعت داده‌اند.