به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو_ ندا زارعی: بر اساس ترازنامه هیدروکربوری سال ۱۳۹۸، گاز به عنوان یکی از اصلی‌ترین حامل‌های انرژی، ۷۱.۷۹ درصد از سبد تولید انرژی کشور را تشکیل می‌دهد و از این حیث رتبه نخست را به خود اختصاص داده است. نفت نیز با ۲۶.۸۹ درصد تولید، بخش عمده دیگر این سبد انرژی را تامین می‌کند.
با توجه به اینکه بیش از ۷۰ درصد از حجم سبد انرژی کشور به گاز اختصاص دارد، این حامل انرژی از ضریب نفوذ بالایی هم برخوردار است. طبق آمار منتشر شده در این ترازنامه، ضریب نفوذ گاز در ایران در حوالی سال ۱۳۹۸ به ۹۵ درصد رسیده بود که با گذشت حدود پنج سال، احتمال افزایش این عدد دور از ذهن نیست. این در حالی است که ضریب نفوذ گاز در کشور‌هایی از جمله ترکیه، روسیه، کانادا و آمریکا به ترتیب برابر است با ۸۰ درصد، ۷۱ درصد، ۶۶ و ۵۴ درصد و ایران در صدر این رتبه‌بندی قرار دارد.
همچنین بر اساس گزارش منتشر شده از مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال ۱۴۰۰، ۸۰ درصد از سبد انرژی در بخش خانگی، ۶۱ درصد از بخش تجاری و خدمات عمومی، ۷۹ درصد از بخش صنعتی، ۱۳ درصد از بخش حمل‌ونقل و ۳۲ درصد از بخش کشاورزی وابستگی مستقیم به گاز دارد. به صورت کلی حدود ۷۰ درصد از بخش مصرفی کشور به گاز وابسته است.
در نتیجه با توجه نقش پررنگ این حامل انرژی در کشور و افت فشار میدان گازی پارس جنوبی که عمده گاز مصرفی در ایران از آن تامین می‌شود، باید برنامه جامع و کاملی برای تولید و تامین نیاز‌های داخلی وجود داشته باشد تا از کمبود گاز و مشکلات متعددی که در ادامه آن در آینده نه چندان دور ایجاد می‌شود، جلوگیری کرد. اما در این چند سال اخیر شاهد تفاوت میزان تولید و مصرف گاز در کشور بودیم که در نهایت باعث ایجاد ناترازی شده و این کمبود گاز هر سال نسبت به سال گذشته افزایش پیدا می‌کند.
سهم ۳۴ درصدی گاز از کل هدر رفت انرژی در ایران!
بنابر آمار موجود، ایران علاوه بر اینکه دارای ذخایر گازی مناسبی است و از نظر تولید این حامل انرژی نیز در رتبه دوم جهان قرار دارد، از نظر نحوه استفاده از گاز‌های تولید شده وضعیت مطلوبی ندارد و هدر رفت انرژی بالایی در آن اتفاق میفتد.
مصرف بالای انرژی در ایران که با استاندارد‌های جهانی فاصله دارد، نکته‌ای است که باید به صورت جدی بررسی شود و برنامه کامل و جامعی برای کاهش مصرف و بهینه‌سازی آن تدوین شود. اما میزان هدر رفت انرژی، نکته مهم و قابل توجه دیگری محسوب می‌شود که جلوگیری از آن علاوه بر کاهش یا از بین بردن ناترازی، می‌تواند بخشی از نیاز‌های داخلی را تامین کند و حتی باب صادرات را نیز در مقابل ایران باز کند. بر اساس اطلاعات ترازنامه مذکور، ۴۶ درصد از کل هدر رفت انرژی در ایران به برق اختصاص دارد. ۴۳ درصد از آن، معادل ۳۰۷.۸۵ میلیون بشکه نفت خام در بخش نیروگاهی هدر می‌رود. ۳ درصد دیگر که معادل ۲۰ میلیون بشکه نفت خام محسوب می‌شود نیز هنگام انتقال و توزیع این انرژی هدر می‌رود.
۲۰ درصد از هدر رفت انرژی دیگر مربوط به نفت است که ۱۴ درصد از آن، معادل ۱۰۱ میلیون بشکه نفت خام به بخش گاز‌های مشعل ارتباط دارد و همراه آن‌ها سوخته و هدر می‌رود. ۶ درصد باقی مانده نیز هنگام پالایش نفت از دست می‌رود که معادل ۴۰.۲۶ میلیون بشکه نفت خام محسوب می‌شود.
در این میان، گاز نسبت به نفت وضعیت بدتری دارد و ۳۴ درصد از کل هدر رفت انرژی در ایران را به خود اختصاص داده است. ۲۴ درصد از این گاز‌ها در حین پالایش از دست می‌رود که برابر است با ۱۷۵.۱ میلیون بشکه نفت خام. ۱۰ درصد دیگر نیز مربوط به گاز‌های گم شده است. یعنی معادل ۶۸.۹۳ میلیون بشکه نفت خام، گاز گم می‌شود و هدر رفته محسوب می‌شود.
۵۰ درصد از گاز‌های همراه تولیدی در ایران فلر می‌شود
در هفتاد و دومین گزارشی که با عنوان مرور آماری انرژی جهان ۲۰۲۳ توسط شرکت بریتیش‌پترولیوم منتشر شد، آماری از میزان فلرینگ گاز در کشور‌های جهان وجود دارد که نشان از فلر بالای گاز در ایران دارد. بر اساس این گزارش، روسیه، ایران، عراق، ونزوئلا و آمریکا به ترتیب با فلرینگ سالانه ۲۶، ۴/ ۱۸، ۸/ ۱۷، ۸/ ۹ و ۸/ ۸ میلیارد مترمکعب جزو پنج کشور دارای بیشترین هدر رفت گاز در مشعل هستند.
همچنین طبق گزارش منتشر شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در شهریور ماه سال گذشته، به‌طور متوسط در سال‌های اخیر (سال‌های اجرای برنامه ششم توسعه) میزان کل تولید گاز‌های همراه کشور طبق ترازنامه‌های هیدروکربوری مقداری کمتر از ۱۰۰ میلیون مترمکعب در روز بوده است که به‌طور میانگین حدود نیمی از این گاز‌ها سوزانده شده‌اند. به عبارت دیگر روزانه حدود ۵۰ میلیون مترمکعب گاز در ایران فلر می‌شود که برابر است با ظرفیت حدود دو فاز پارس جنوبی. بر اساس آماری که وزارت نفت در سال ۱۴۰۱ منتشر کرد، حدود ۴۳۷/۱۸ میلیارد مترمکعب گاز مشعل در ایران سوزانده شده است که سبب شده کشور ما از این نظر بعد از روسیه در جایگاه دوم دنیا قرار گیرد.
حتی اگر جمع‌آوری گاز‌هایی که هدر می‌روند نیز امکان پذیر نباشد، کاهش حجم گاز‌های فلرینگ در کشور به تنهایی می‌تواند در بهبود وضعیت ناترازی کشور موثر باشد. بر اساس یکی از گزارش‌های منتشر شده توسط مرکز پژوهش‌ها، در سال ۱۴۰۱، به طور میانگین روزانه ۱۲۳ میلیون مترمکعب ناترازی گاز وجود داشته است. این در صورتی است که در همان سال روزانه حدود ۵۰ میلیون مترمکعب گاز فلر شد. در مجموع بیش از ۱۸ میلیارد مترمکعب در سال ۱۴۰۱، گاز از طریق فلر از دست رفت. در حالی که جمع‌آوری تنها بخشی از گاز‌های فلر و هدر رفته، می‌تواند بخش قابل توجهی از کمبود گاز در داخل کشور را تامین کند. از این جهت، توجه ویژه به جلوگیری از هدر رفت گاز و جمع‌آوری گاز‌های مشعل، ضروری است.