گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»؛ سال هاست که وقتی به بیمارستان ها مراجعه می کنیم، بیماران را آشفته و پریشان می بینیم. از طرفی درد و ناراحتی آنها را مشاهده می کنیم و از طرف دیگر سردرگمی آنها را. بیماران، افراد مظلومی هستند که شکایات آنها هیچ وقت در این تاریخ کهن ایرانی راه به جایی نبرده است. برایشان تنها کاری که می کنیم این است که غصه می خوریم و هیچ وقت به این نمی اندیشیم که ممکن است روزی خودمان نیز به همان درد گرفتار شویم.

سالهاست که پزشکان در کشور ما در حال خدمت به مردم اند ولی به نظر می رسد بعضی از دغدغه های مردم مورد بی توجهی قرار می گیرد و حتی گاهی بعضی از حقوق شان تضییع می شود. شاید به جرات بتوان گفت که مسئولان به این امر که بیماران چه حقوقی دارند و یا در سیستم سلامت چه کسی باید به چه کسی خدمت ارائه دهد؟ و یا آیا بیمار باید در خدمت پزشک باشد یا پزشک در خدمت بیمار؟ توجهی نشده است.

تحقیقات بیشماری پیرامون حقوق بیماران در طی سال های اخیر در ایران صورت گرفته است اما عمل کردن به این تحقیقات انگار هنوز امکان پذیر نیست.

در بررسی که با یک دیدگاه جهانی به منظور مقایسه وضعیت حقوق بیماران در چند کشور ازجمله فنلاند، لیتوانی، مالزی، آفریقای جنوبی و انگلستان انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که حقوق بیماران در کشورهای مختلف تحت تأثیر زمینه های اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی آنها متفاوت است.

توسعه و اجرای قوانین مربوط به حمایت از این حقوق نیز توابعی از همین شرایط هستند. امروزه حفاظت از حقوق مشتری (که در سیستم خدمات بهداشتی بیمار، مددجوست) جزیی از عدالت اجتماعی و احترام به حقوق بشر است در واقع قایل شدن حقوق برای بیماران بیانگر پایه های برای عدالت و مشارکت است، البته ایرانیان همیشه از عدالت سخن رانی های زیادی می کنند اما حیف که وقتی پای بیماری به بیمارستان می رسد و حق خود را مطالبه می کند، عدالت و دادگری از میان می رود.

بر اساس یافته های پژوهشگران، بین میزان آگاهی بیماران از حقوق خود با سطح تحصیلات اختلاف معنادار آماری وجود دارد به طوری که بیماران با تحصیلات بالاتر میزان آگاهی بالاتری از حقوق خود دارند. ارتقاء وضعیت آموزشی واطلاع رسانی به مردم از سیاست هایی است که می تواند منجر به بهبود وضعیت درمانی و بهداشتی کل جامعه بشود.

با توجه به بررسی های سازمان جهانی بهداشت و بعضی دیگر از سازمان های بین المللی این استانداردها عملاً غیر قابل دستیابی و حتی بیشتر در جهت حمایت از ارایه کنندگان خدمات بوده و کارایی آنها درعمل بسیار محدود است.

پرستاران باید حقوق بیماران را عملی سازند
جوامع پیشرفته معتقدند که پرستاران باید تلاش کنند که آگاهی کافی از معنای واقعی حقوق بیمار کسب کرده و خود را ملزم و متعهد به رعایت آن سازند. تنها در این صورت است که قوانین و استانداردها نیز می توانند به عنوان پشتیبان و حامی مصرف کنندگان (بیماران) نقش خود را به درستی ایفاء کنند.

در ایران نیز در سال های اخیر تحقیقاتی در زمینه حقوق بیمار صورت گرفته است که جملگی با کاربرد رویکرد کمی انجام شده اند.

براساس بررسی که در بیمارستان آموزشی دانشگاه علوم پزشکی تهران بر روی 90 نفر بیمار انجام شد. یافته ها نشان داد که در مجموع تنها 13 درصد از بیماران آگاهی بالایی از حقوق خود داشتند. همچنین در حالی که 73 درصد از بیماران دارای آگاهی متوسطی از حقوق خود بودند آنهایی که کاملاً از این حقوق بی اطلاع بودند نیز در حدود 13 درصد نمونه ها را تشکیل می دهند.

سیاستگذاران با تقویت مشارکت مردم و رسانه های جمعی با اطلاع رسانی بهتر می توانند در ارتقاء حقوق بیماران نقش به سزایی داشته باشند و سطح آگاهی مردم از حقوق خود را بالا ببرند.

پرستاران در مجموع آگاهی خوبی در مورد حقوق بیمار دارند اما تعداد اندکی از آنها به حقوق بیماران عمل می کنند.میزان آگاهی پرستاران از حقوق بیماران از یک سو و نحوه رعایت این حقوق از سوی دیگر است باید توسط مسئولین امر مورد بررسی قرار بگیرد.

سازمان جهانی بهداشت در این مورد می نویسد: بسیاری از کشورها در سطوح مختلف بیانیه هایی برای حفاظت از حقوق بیمار تدوین کرده اند ولی گروه های تحقیقاتی ما به این نتیجه رسیده اند که مهمترین نکته این است که واقعاً در کشورها چه می گذرد؟ آیا وضع قانون برای حمایت از حقوق بیماران بهترین راه است یا باید برای تأکید بیشتر بیانیه هایی در این زمینه تدوین شود؟ بر اساس یافته های گروه های تحقیقاتی سازمان جهانی بهداشت شاید نیاز به چیزی متفاوت با همه چیزهایی که تاکنون وجود داشته است باشد چرا که شرایط و موقعیت ها از یک کشور به کشور دیگر فرق می کنند و هر چند که بسیاری از کشورها با علاقه زیاد برآیندهای تجربه کشورهای اسکاندیناوی را دنبال می کنند، اکنون کاملاً روشن است که روش دستوری و تلاش برای همانند سازی کامل با رویکردهای دیگران عملاً کارایی لازم را ندارد و زمان آن فرا رسیده که با ارتقاء آگاهی و توانمندسازی شهروندان مشارکت آنها را در تصمیم گیری ها و تدوین قوانین و بیانیه های مختلف در مورد مسایل مربوط به خودشان تقویت کنیم.

حقوق بیمار در ایران

در کشور ایران به رغم این که با توجه به زمینه های فرهنگی غنی و ادبیات مملو از پیام های انسانی، در کنار آموزه های اخلاقی اسلام، بستر توجه به حقوق انسان به طور عام و حقوق بیمار به طور خاص، فراهم بوده است، در طی سال های گذشته فعالیت های عملی چشمگیری در این زمینه صورت نگرفته است.

منشور حقوق« بیماران » در حالی که ترجمه و تدوین توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال 1381 و تصویب در « حقوق شهروندی » مراحل اولیه قانون، مجلس شورای اسلامی در اردیبهشت 1383چشم انداز امید بخشی را در این قلمرو ترسیم می کند. اگرچه بیانیه یا منشور حقوق بیماران ارایه شده توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ترجمه و برداشتی از منشورهای رایج دنیاست که اصلاحات فرهنگی در آن انجام نشده است و هر چند که اصل انسانیت و احترام به حقوق انسانی، حقیقتی است که در تمام دنیا یکسان است، بررسی اجمالی بندهای این بیانیه به وضوح مشخص می کند که بسیاری از آنها ممکن است در بستر فرهنگی جامعه ما قابل اجرا نباشد.

همچنین درچارچوب موازین فرهنگی ما، مواردی هست که این منشور پاسخی برای آنها ندارد چرا که مسایل اخلاقی و حقوقی در ارتباط تنگاتنگ با فرهنگ و پارادایم های فلسفی تفکر هر جامعه قرار دارد و چه بسا معیارهای اخلاقی که در یک فرهنگ مثبت تلقی شده و در یک بسترفرهنگی دیگر مذموم و ناپسند است.