شهرداری‌ها مانع فعالیت نرم‌افزار‌های مدیریت پسماند / فناوری‌ها نمی‌توانند مانند اکسیر به دادمان برسند + فیلم

امین صدرنژاد دبیر اتحادیه صنایع بازیافت ایران در گفتگو با خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، درخصوص فناوری‌های داخلی کشور برای مدیریت پسماند و امحای زباله با توجه به مشکلی که اخیرا با دفع زباله در جنگل‌های شمالی رخ داد، گفت: متاسفانه در کشور ما، اقتصاد مدیریت پسماند اساسا دیده نشده است و ساختار اقتصادی مدیریت پسماند ما به کل اشتباه است.

وی با بیان اینکه در ابتدا باید به فکر رفع مشکلات اقتصادی این حوزه و بهبود محیط کسب‌وکار بود و سپس به بحث فناوری‌های مربوطه و توسعه و بهره‌گیری آن‌ها پرداخت، ادامه داد: جنس مشکلات ما در بحث مدیریت پسماند از جنس مشکلاتی نیست که پاسخ آن‌ها را بتوان در فناوری پیدا کرد، بلکه از جنس مشکلاتی است که پاسخشان کاملا در اقتصاد و محیط کسب‌وکار است.

موضوع دفع زباله در سراوان، موضوع امروز و دیروز نیست
صدرنژاد در خصوص موضوع جنگل‌های سراوان تصریح کرد: موضوع سراوان، موضوع دیروز و امروز نیست و فقط هم موضوع سراوان نیست. چیزی که در سراوان اتفاق می‌افتد همان چیزی است که اکنون در تمام کشور در جریان است و اکنون این موضوع شاید در سراوان پررنگ شده و البته هر چند سال یک بار هم پررنگ می‌شود و بعد هم فراموش می‌شود.

در موضوع خاص سراوان، باید توجه کرد که این مشکل از چند دهه قبل آغاز شده که قرار بوده به صورت موقت و کمتر از یک سال پسماند در سراوان دپو شده و بعد از آن یک سایتی در نظر گرفته شود. ولی این اتفاق نیفتاده و ۲۰ سال است که روند دپوی پسماند در سراوان ادامه یافته. مسئله این است که تمام تصمیم‌ها از روز اول در مورد سراوان اشتباه است، اول از همه جانمایی این سایت اشتباه است، اینکه در ارتفاع و روی کوه و دل جنگل دپوی پسماند داریم و شیرابه آن به پایین دست سرازیر شود اشتباه است، ۲۰ سال دپوی پسماند در این سایت هم اشتباه است. زنجیره‌ای از ۲۰ سال تصمیم‌گیری اشتباه نتیجه اش می‌شود چیزی که در سراوان جریان دارد.

دبیر اتحادیه صنایع بازیافت ایران اظهار داشت: راه درست از روز اول این بوده که به تجربه کشور‌های دیگر نگاه کنیم که زنجیره مدیریت پسماند را از ابتدا درست بنا کرده اند و ابتدا سراغ تفکیک از مبدا رفته اند و شهروندان را با روش‌هایی در این کار دخیل کردند. نتیجه این شده که شهروندان مشارکت می‌کنند و تفکیک از مبدا صورت می‌گیرد و چرخه مدیریت پسماند تا انتها درست پیش می‌رود و بازیافت و تبدیل به انرژی و تولید کمپوست و دفن هم درست انجام می‌شود. اما ما تا زمانی که در کشورمان تفکیک از مبدا نداریم، هر کاری هم کنیم مشکلاتمان حل نخواهد شد و متاسفانه به نظر می‌رسد حاکمیت ما هم چندان نمی‌خواهد تفکیک از مبدا داشته باشیم چرا که خود شهرداری‌ها به نوعی با تفکیک از مبدا تعارض منافع دارند.

راهکار مشکل ما تفکیک زباله از مبدا است، نه فناوری
صدرنژاد در خصوص راهکار‌های پیشنهادی برای حل این مشکلات و بهره‌گیری از تجربه دنیا مثل استفاده از پسماند برای تولید برق اظهار داشت: تبدیل پسماند به انرژی از طریق زباله‌سوزی یا گازی‌سازی یا هضم بی هوازی یا تولید RDF مثل دفن یا تولید کمپوست از راهکار‌های انتهای خط هستند که اجتناب ناپذیر هم هستند. اما کلیه این راهکار‌ها به شدت به تفکیک پسماند از مبدا حساس هستند و هرقدر که تفکیک از مبدا خوب انجام شود، هزینه فرآیند‌های انتهای خط که ماهیت خدماتی هم دارند خط کاهش پیدا می‌کند و فرآیند‌ها کارآمد می‌گردند. در تمام کشور‌های دنیا تفکیک از مبدا درست انجام می‌شود.

وی ادامه داد: به همین دلیل ترکیب مشخصی از پسماند به انتهای خط می‌رسد، و با توجه به شرایط و هزینه‌ها، اگر لازم باشد از زباله سوز استفاده می‌کنند، اگر لازم باشد از هاضم و اگر لازم باشد دفن. اما در کشور ما تفکیک از مبدأ نداریم و وقتی پسماند به انتهای خط می‌رسد پسماندی است که همه چیز داخلش وجود دارد و اساسا از چنین پسماندی نمی‌توان فرآیند کارآمد و به درد بخوری چه در هضم چه در تولید کمپوست چه در تبدیل به انرژی و چه در دفن طراحی کرد. در واقع ما ابتدای خط را عمدا فراموش کردیم و حالا می‌خواهیم به انتهای خط تمرکز کنیم که نمی‌شود. هیچ جای دنیا هم نشده. بر همین اساس تا وقتی که ما در کشور تفکیک از مبدا نداریم اساسا حرف زدنمان از انتهای خط حرف زدن بیهوده‌ای است.

وی ادامه داد: ضمنا در شمال کشور که رطوبت بالاست و به دلیل مخلوط بودن زباله و وجود زباله‌تر در آن ارزش حرارتی زباله پایین است، اساسا زباله سوز راه عاقلانه و اقتصادی نیست و به دلیل نیاز به سوخت کمکی هزینه آن بالاست و فرآیند آن ناکارآمد، هیچ فناوری‌ای هم نمی‌تواند این مسئله را حل کند. باید تاکید کنم که فناوری یک اکسیر جادویی نیست که وقتی ما از ابتدا کارمان را درست انجام نمی‌دهیم و پشت هم تصمیمات اشتباه می‌گیریم، به دادمان برسد و تمام مشکلات ریشه دار و کهنه ما را یک شبه حل کند.

تفکیک از مبدا به فناوری نیاز ندارد، به مشارکت نیاز دارد
دبیر اتحادیه صنایع بازیافت ایران در خصوص نقش فناوری در تفکیک زباله از مبدا گفت: تفکیک از مبدا حساس به فناوری نیست، یک مسئله اجتماعی-اقتصادی است که باید با روش‌های مختلف شهروندان را در این موضوع دخیل کنید و مشارکت دهید. در بحث تفکیک مسائلی مثل سطح رضایت شهروندی از خدمات حاکمیت، انگیزه اقتصادی، نفوذ شهروندان در تصمیم‌گیری‌ها و سرمایه اجتماعی است.

صدرنژاد تصریح کرد: موضوع تفکیک زباله از ۱۶ سال پیش تکلیف قانون مدیریت پسماند بوده و وظیفه‌ای بوده که بنا بوده وزارت کشور با همکاری حفاظت محیط زیست باید انجام می‌شده که این اتفاق برای ۱۶ نیفتاده است. حالا به فرض اینکه روزی ما در کشورمان تفکیک از مبدا داشتیم، آن روز امکان اینکه بتوانیم از فناوری داخلی یا حتی از تکنولوژی‌های خارجی استفاده کنیم تا فناوری‌های انتهای خط را در کشورمان پیاده سازی کنیم و کارآمد باشد وجود دارد. همین الان شرکت‌هایی در کشورمان هستند که می‌توانند زباله سوز یا هاضم یا سایت تصفیه شیرابه طراحی کنند، اما با این وضعیت اقتصادی در حوزه مدیریت پسماند این کار اصلا منطقی و اقتصادی نیست؛ بنابراین تا وقتی اقتصاد و ریاضیات کار نمی‌خواند و جوابگو نیست، کسی از بخش خصوصی هم وارد این حوزه نمی‌شود؛ بنابراین باید اقتصاد و محیط کسب‌وکار این حوزه را ابتدا اصلاح کرد.

شهرداری‌ها خودشان را صاحب کالا‌های مصرف شده در اختیار شهروندان می‌دانند
دبیر اتحادیه صنایع بازیافت ایران اظهار کرد: اصولا پیاده‌سازی تفکیک از مبدأ همزمان به جریمه، تشویق اقتصادی و فرهنگ‌سازی توأمان نیاز دارد. مثلا کشور‌های خارجی رقمی را به عنوان گرویی از روی هر پسماند تفکیک پذیر و قابل بازیافت دریافت می‌کنند و زمانی که زباله را تفکیک شده تحویل می‌دهید بخشی از این رقم را به شما برمی گردانند. در عین حال اگر تفکیک انجام ندهید و زباله تان را مخلوط در کیسه زباله قرار دهید شما را پیدا می‌کنند و جریمه می‌کنند.

وی ادامه داد: در گام بعدی در رسانه، مدارس، دانشگاه و هر جایی که فکر کنید تبلیغ می‌کنند که چه قدر تفکیک کردن مهم است و همکاری در این کار به نفع جامعه ماست. ما در ایران هیچ کدام از این موارد را نداریم. شهرداری‌ها توقع داشتند به صورت مجانی و در راه رضای خدا تفکیک انجام شود که این اتفاق نمی‌افتد؛ شاید در جامعه‌ای که مردمش از سطح خدمات حاکمیت رضایت داشتند این اتفاق می‌افتاد، ولی مشخصا در جامعه ما این اتفاق رخ نمی‌دهد.

صدرنژاد در خصوص راهکار پیشنهادی این مسئله گفت: نرم افزار‌هایی در کشور وجود دارد که بتوانند ضایعات تفکیک پذیر و دارای ارزش اقتصادی را از شهروندان خریداری و بعد به شرکت‌هایی که بازیافت انجام می‌دهند بفروشند؛ مسئله این است مقاومت شدیدی از طرف شهرداری وجود دارد، به نوعی که شهرداری‌ها می‌گویند این ضایعات ارزشمند حتی اگر در خانه و اختیار شما باشد برای شهرداری است و شما باید این ضایعات را مجانی در اختیار شهرداری قرار دهید که شهرداری با هر قیمتی که دلش می‌خواد بفروشد.

شهرداری‌ها و پیمانکاران سنتی در کار نرم‌افزار‌های حوزه مدیریت پسماند اخلال ایجاد می‌کنند
دبیر اتحادیه صنایع بازیافت ایران در خصوص نرم‌افزار‌های حوزه مدیریت پسماند تصریح کرد: از سال ۹۶، ۹۷ اولین نرم افزار‌ها راه افتاد، اما تعداد نرم افزار‌هایی که باقی ماندند کم هستند و اغلب به شدت هم تحت فشار شهرداری‌ها هستند، چرا که شهرداری‌ها توقعاتی دارند مثل اینکه نرم افزار‌ها باید از شهرداری مجوز دریافت کنند، علاوه بر مالیاتی که پرداخت می‌کنند ده درصد درآمدشان را به شهرداری اختصاص دهند، به قیمتی که شهرداری تعیین می‌کند ضایعاتی که جمع آوری می‌کنند را به پیمانکاری که شهرداری تعیین می‌کند بفروشند؛ بنابراین اقتصاد این حوزه باز هم جوابگو نیست و پر از مانع است. هم اکنون پیمانکاران سنتی شهرداری هم در کار نرم‌افزار‌های این حوزه اختلال ایجاد می‌کنند. در نهایت در این حوزه حقوق مالکیت شهروندان زیر پا گذاشته می‌شود.

تعارض منافع میان شهرداری‌ها و جامعه منجر به از رونق افتادن کسب‌وکار‌های بخش خصوصی
صدرنژاد در خصوص تعارض منافع اظهار کرد: تا زمانی که شهرداری‌ها به ضایعاتی که در اختیار شهروندان است و ضایعات قابل بازیافت و ارزش اقتصادی دارد به چشم مال و سرمایه نگاه می‌کنند، ما در کشورمان تفکیک از مبدا نخواهیم داشت. شهرداری‌های ما توقعشان این است از پسماند درآمدزایی کنند و بخشی از هزینه مدیریت پسماند را پوشش دهند که تا وقتی این نگاه وجود داشته باشد ما نمی‌توانیم به جایی برسیم. این روش در هیچ جای جهان جواب نداده و ما هم باید از این نگاه صرف نظر کنیم. بعضا دیده می‌شود که رقابت‌هایی بین مدیران شهرداری هم شکل گرفته که مدیر جدید می‌گوید مدیر قبلی ۴۰ میلیارد پسماند فروخته، ولی من ۴۰۰ میلیارد می‌فروشم. اما مسئله این است که در راه حلی که ما ارائه می‌دهیم شهرداری‌ها درآمدی شفاف و پایدار از مالیات بر ارزش افزوده پیدا خواهند کرد و این امر کاملا در چارچوب قانون خواهد بود.

دبیر اتحادیه صنایع بازیافت ایران در خصوص آمار نرم افزا‌های مدیریت پسماند که فعالیتشان را کنار گذاشته اند، گفت: در کل ایران بیش از ۱۵ نرم افزار را شناسایی کرده بودیم که این کار را شروع کرده بودند به جرات می‌توانم بگویم که ۱۰ نرم افزار تعطیل و تعدادی نیز در حوزه‌های کاذبی مثل رمز ارز فعالیت می‌کنند؛ نرم افزار‌های فعال در این حوزه هم به شدت از لحاظ اقتصادی مشکل دارند؛ در شهر تهران تعداد نرم افزار‌ها به ۶، ۷ مورد رسیده بود، ولی اکنون دو مورد نرم افزار در تهران فعالیت می‌کنند دلیلش هم وجود موانع و مشکلات بسیار این حوزه است.

صدرنژاد در خصوص حمایت‌ها از نرم افزار‌ها اظهار داشت: ما به عنوان تشکل تخصصی این حوزه در اتاق بازرگانی ایران از تمام ابزارمان در این حوزه استفاده کرده ایم که صدای بخش خصوصی باشیم. سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان شهرداری‌های وزارت کشور، شهرداری‌ها و معاونت علمی فناوری هم می‌دانند چه می‌خواهیم و چه می‌گوییم، ولی مسئله این است نگاهی که وجود دارد نگاه بخشی، بنگاهی و دولتی است و دولت ما فکر می‌کند که می‌تواند تمام کار‌ها را انجام دهد و نیازی به بخش خصوصی ندارد.

محیط کسب وکار ما محیط بسیار آلوده و پرمانعی است
وی ادامه داد: ما مشکلمان این نیست نرم افزار‌های خوبی نداریم، مشکل ما این است محیط کسب و کارمان ناسالم است، آخرین کاری که برای این حوزه انجام دادیم که جالب است سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان شهرداری‌های وزارت کشور هم مخالفت خودشان را ابراز کردند، بحث ساماندهی مجوز‌های کسب و کار در این حوزه بود، چرا که در حوزه جمع آوری ضایعات و پسماند‌ها هیچ مجوز تعریف شده‌ای در کشور نداریم. اگر امروز بخواهید کسب و کارتان را شروع کنید نمی‌دانید باید سراغ چه کسی بروید، ولی ما در مورد این با مرکز مقررات زدایی و بهبود محیط کسب و کار از سال گذشته فرایندی آغاز کردیم که مجوز‌های این حوزه را شفاف کنیم که اگر این اتفاق بیفتد از این بن بستی که داخلش هستیم تا حدی خارج می‌شویم.

صدرنژاد خاطر نشان کرد: دانش و فناوری محصول رقابت سالم در بازار آزاد است. متاسفانه ما محیط کسب‌وکار بسیار آلوده و پرمانعی داریم و تا وقتی محیط کسب و کار چنین وضعی دارد، در این محیط تعارض منافع حاکم است، اقتصاد این حوزه مشکل دارد، دولت همزمان به تصدی‌گری و اجرا می‌پردازد و... واقعا حرف زدن از کاربرد فناوری و دانش بنیان گزافه است. اگر ما محیط کسب و کار را محیط سالمی کنیم و اجازه دهیم رقابت شکل بگیرد و دخالت‌های حاکمیتی را از محیط کسب و کار خارج کنیم و دست بازار را باز بگذاریم، جریان سرمایه و اقتصاد راه خودش را پیدا می‌کند، فناوری هم راه خودش را پیدا می‌کند و جایی که لازم باشد فعال اقتصاد دنبال فناوری می‌رود یا فناوری را از خارج کشور وارد و بومی می‌کند یا اصلا اگر هزینه بالا باشد فناوری در داخل کشور می‌سازد؛ ولی تا زمانی که دولت در حوزه فناوری و بازار دخالت می‌کند، نه در اقتصاد به جایی می‌رسیم و نه در فناوری، این‌ها هم با دستور و بخشنامه و سازمان و کارگروه و جلسه درست نمی‌شود.

وی ادامه داد: به عنوان نکته آخر ما در پژوهشی از بیش از ۵۰ شرکت در مدیریت پسماند ایران چالش‌های کسب و کارشان را پرسیدیم، اولین چالش از نظر ایشان این بود که قوانین حمایتی از کارآفرینان ما به نسبت رقبای خارجی ما بسیار ضعیف است و پس از آن هم تورم فزاینده چالش دوم بود. در عین حال آخرین چالش از نظر ایشان از میان ۲۰ چالش، وابستگی به فناوری‌های خارجی بود.