قرارداد تالبوت جرا و چگونه شكل گرفت؟!

گروه انديشه «خبرگزاري دانشجو»؛ در زمان حكومت ناصرالدين شاه قاجار، كشورهاي استعمارگر روس و انگليس در شمال و جنوب، ايران را به حالت نيمه مستعمره در آورده بودند. از پيامدهاي رفاقت بين اين دو كشور به حفظ وضع موجود سياسي در آن زمان اشاره كرد.

 

سيستم سياسي كشور در زمان ناصرالدين شاه، سيستم استبدادي بود، امر، امر او و دستوراتش لازم الاطاعه بود. ضعف اقتصادي ناشي از بي كفايتي ناصرالدين شاه باعث به وجود آمدن بازار امتيازگيري براي 2 كشور روس و انگليس شد.

 

امتيازات واگذار شده به گونه اي بود كه باعث حيرت اروپائيان شده. به طور مثال وقتي خبر امتياز رويتر در روزنامه‌هاي اروپا منتشر شد، بهت و حيرت، مردم را فرا گرفت و به طنز قرن 19 را قرن امتياز رويتر ناميدند.

 

اين قرارداد استعماري در زمان نخست وزيري لردساليسوري در انگليس منعقد شد .سياست بريتانيا در امتياز رويتر با شكست مواجه شد. لذا انگليس در تلاش بود تا سياست‌هاي استعماري خود را در ايران تقويت كند و علاوه بر اين ،در گذشت رجال بزرگ و پخته ، تاثيري كه فشار روسيه تزاري به ايران وارد مي كرد و باعث كشيده شدن ايران به سمت قطب مخالف يعني انگليس مي شد و تمايل گاه گاه ناصرالدين شاه به عمران و آبادي در اثر سفرهايي كه به غرب داشت، باعث شد تا انگليس فرصت را غنيمت شمرده و با در پيش گرفتن سياست تطميع و تجبيب قرارداد استعماري تالبوت را منعقد نمايد.

البته ، با به ثمر نشستن نهضت تنباكو، ساليسوري پس از 6 سال صدرات، مسند حكومت را باخت.

 

در آن سالها يك پنجم مردم ايران به كار خريد، فروش و كشت توتون و تنباكو مشغول بودند و سالانه 435 تن، توتون و تنباكو به تركيه، هند، افغانستان صادر مي شد.

 

سود شركت انگليسي را در اين قرارداد سالانه 500 هزار ليره تخمين مي زدند و اين در حالي بود كه اين شركت سالانه 150 هزار ليره به دولت ايران مي پرداخت.

 

نكته قابل توجه اين است كه گويا ناصرالدين شاه براي سفر خود به فرنگ با كمبود بودجه مواجه شده و امين السطان براي حل اين مشكل و با گرفتن رشوه از يك سياستمدار انگليسي به نام ولف انحصار توتون و تنباكو را به شركت انگليسي واگذار كرده است.

 

قرارداد بين دولت ايران و تالبوت بسته شد و با بازگشت ناصرالدين شاه، فرمان امتياز بدين صورت صادر  مي شود:

«انحصار خريد و فروش و ساختن كل توتون و تنباكو در داخل كه در ممالك ايران به عمل آورده مي شود، تا انقضاء مدت 50 سال از تاريخ امضاي اين انحصارنامه به ... تالبوت و شركاي خودشان مشروط به شرايط زير مرحمت فرموديم.»

 

كمپاني در ابتدا در بهترين قسمت تهران باغي خريد و تعداد زيادي از اتباع انگليسي به عنوان كاركنان كمپاني وارد ايران شدند. به تدريج فاش شد كه هدف انگليس صرفا انحصار توتون و تنباكو نبوده بلكه، الف) نفوذ در بازار و فروش كالاهاي غير مجاز اسلامي ب) استفاده از دختران غربي در تجارت ،اشاعه مراكز فساد ج) ترويج مسيحيت ، از ديگر اهدافي بوده كه انگليس در پي دستيابي به آنها اين قرارداد ننگين را منعقد نموده.

 

با برملا شدن محتواي قرارداد، مردم و اصناف شروع به اعتراض كرده و در شهرها ،مردم با رهبري علما دست به قيام زدند، در شيراز سيد علي اكبر فال اسيري (داماد و مشاور ميرزاي شيرازي) خروشيد و قوام الملك شيرازي، علاوه بر تبعيد سيد، مردمي را كه در شاهچراغ تجمع كرده بودند به گلوله بست. در تبريز مردم به رهبري ميرزا جواد آقا مجتهد تبريزي قيام كردند تا جايي كه جان مظفرالدين ميرزاي وليعهد به خطر افتاد.
 
در اصفهان مردم به رهبري 3 عالم: آقانجفي، شيخ محمدعلي و ملا باقر فشاركي در مقابل انعقاد اين قرارداد به مبارزه پرداختند. قيام مردم درمقابل اين قرارداد،در مشهد بسيار فراگير بود.صدها نفر از مردم در مسجد گوهرشاد بست نشسته و لغو قرارداد را خواستار شدند.

 

سيد جمال الدين اسدآبادي با ارسال نامه اي به مرحوم ميرزاي شيرازي وي را از محتواي اين قرارداد مطلع كرده و از  وي يار مي طلبد.

 

و اينجا بود كه ميرزاي شيرازي رهبري نهضت لغو قرارداد ننگين توتون و تنباكو را به عهده گرفت./انتهاي پيام/