ابن هيثم؛ نخستين دانشمند واقعي اعصار

گروه علمي «خبرگزاري دانشجو»؛ ابوعلی حسن محمد بن حسن بن هیثم بصری، ریاضی‌دان برجسته و بزرگ‌ترین فیزیک‌دان و نورشناس مسلمان ايراني قرن چهارم قمري در علوم رياضی، حساب و هندسه، مثلثات، جبر، الابصار و غیره، استادی ماهر و صاحب ابتکار بود به طوريكه او را پیشرو دانشمندان اهل تجربه و آزمایش به معنای دقیق مي دانند.

 

وي اهل خوزستان بود که در شهر وهیشت‌اردشیر (اهواز) اقامت داشت و پس از مشاهده اختلاف مردم در راه های وصول به حقیقت، به بررسی آرا و عقاید گوناگون برای یافتن راهی مطمئن به سوی حق پرداخته و چون به نتیجه ای نرسیده، سرانجام معتقد شده که جز از طریق علمی که ماده اش امور حسی و صورتش امور عقلی باشد - یعنی طبیعیات و الهیات و منطق - نمی توان به حق دست پیدا کرد و چنین به نظر می رسد که پس از این مشغول تحصیل علوم طبیعی و فلسفی می شود.

 

ابن هیثم از راه استنساخ کتاب های ریاضی روزگار می‌گذرانید و کتاب های او در هندسه، حساب، به ویژه کتاب علم البصار در پرتوشناسی، شهرت جهانی دارند.

 

 

بيش از 20 اثر بازمانده از ابن هیثم نظير مقاله فی هیئته العالم، کتاب المناظر، مقالة فی صورة‌الکسوف، رسالة فی مساحة المسجم المکافی، مقالة فی تربیع الدائرة، مقالة مستقصاة فی الاشکال الهلالیة، خواص المثلث من جهة العمود و القول المعروف بالغریب فی حساب المعاملات، ویژه مسائل نجومی است.

 

اين دانشمند بزرگ ايراني به تعريف از زادگاهش اهواز، کتاب «تفضيل اهواز علي بغداد من جهات طبيعيه» را نيز نوشت.

 

ابن هیثم رساله‌ای در مورد نور نيز نوشت و ذره بین را هم کشف کرد.

 

وي به نسبت زاویه تابش و زاویه انکسار پی برد و اصول تاریکخانه را شرح داد و در مورد قسمت‌های مختلف چشم بحث کرد.

 

ابن هیثم در قرن پنجم هجری قمري وسیله‌ای را به نام جعبه تاریک (camera obscura) برای مطالعه‌ خورشیدگرفتگی به کار برده بود، این وسیله در جنگ های صلیبی به اروپا راه یافت. اتاقک تاریک، عبارت بود از جعبه یا اتاقکی که فقط بر روی یکی از سطوح آن روزنه‌ای ریز، وجود داشت. عبور نور از این روزنه باعث می‌شد که تصویری نسبتاً واضح اما به صورت وارونه در سطح مقابل آن تشکیل شود.

 

 

«در صفحه دایره‌ای به مرکز O و به شعاع R، دو نقطه ثابت B ,A داده می‌شود. هرگاه دایره را به مثابه آیینه‌ای فرض کنیم بر آن، نقطه‌ای چون M بیابید که شعاع نورانيی که از A خارج می‌شود پس از منعکس شدن در نقطه M، بر B بگذرد.»

 

ابن هیثم این مسئله را با استفاده از یک معادله چهارم و از تقاطع یک هذلولی متساوی القطرین و یک دایره حل کرده‌است.