فارابی، معلم ثانی که در کشف علوم نخستین بود

گروه علمي «خبرگزاري دانشجو»؛ فارابی در انواع علوم بی همتا بود، چنانکه درباره هر علمی از علوم زمان خویش کتاب نوشت؛ از کتاب‌های وی معلوم می‌شود که در علوم زبان، ریاضیات، کیمیا، هیئت، علوم نظامی و موسیقی و طبیعیات و الهیات و علوم مدنی و فقه و منطق دارای مهارت بسیار بوده‌است؛به طوريكه بسیاری از قواعد علمی را برای نخستین بار کشف کرد.

 

محمد معروف به ابونصر فارابی در وسیج فاراب واقع در ترکمنستان شوروی پیشین متولد شد، ولی بیشتر عمر خویش را در بغداد گذرانید و به شام و مصر هم سفر کرد و سرانجام در دمشق از دنیا رفت.

 

 

فارابی یکی از بنیانگذاران دانش و فلسفه در شرق بود که در زمینه ریاضیات هم کارهای زیادی انجام داده و شاخه های مختلف ریاضیات زمان خود را به جلو برده است.

 

فارابی به طور جدی درباره موضوع های مهم مربوط به روش شناسی ریاضیات کار کرد و نمونه های عالی از کاربرد روش ها و نظریه های ریاضی را در حل مسئله های گوناگون دانش های طبیعی و صنعت ارائه کرد و سرانجام بررسی هایی را در ریاضیات نظری انجام داد.

 

جالب ترین جنبه ها از نظر تاریخ نظری ریاضی، بررسی های فارابی در مثلثات و هندسه است. وی در کتاب خود به نام «شرح مجسطی» یکی از نخستین کسانی است که تانژانت و کتانژانت را در دایره مثلثاتی وارد و قضیه سینوس ها و تانژانت ها را برای مثلث کروی قائم الزراویه ثابت کرد.

 

فارابی در رساله ای که در زمینه هندسه نوشته است، برای نخستین بار در تاریخ ریاضی به صورت منظم مسئله های مربوط به ساختمان های هندسی را مطرح می کند که از میان آنها بویژه مسئله های مربوط به ساختمان های هندسی که به یاری پرگار ثابت رسم می شود، رسم سهمی، رسم چند ضلعی های منظم و همچنین رسم روی کره را می توان جالب توجه دانست.

 

وی یکی از نخستین کسانی است که در تاریخ ریاضیات اثر معروف اقلیدس به نام «اصول» را بررسی انتقادی کرده است.

 

فارابی در اثر مشهور خود تحت عنوان «احصاء العلوم» دانش ها را بر حسب جنبه آموزشی آنها تقسیم بندی می کند.

 

وی شیوه اقلیدس را که بیش از اندازه به روش ترکیب اهمیت می دهد را مورد بررسی انتقادی قرار می دهد و برای رسیدن به نتیجه روش تجزیه را هم سفارش می کند.

 

فارابی در کتاب عظیم خود به نام «موسیقی کبیر» به دانشمندان آموخت که چگونه می توان مسئله های دشوار دانش های طبیعی را به یاری ریاضیات حل کرد.

 

وی برای نخستین بار در جهان، موسیقی علمی را مطرح کرد كه این افتخاري برای ایرانیان است که نخستین کتاب موسیقی علمی جهان در ایران و به وسیله فارابی نوشته شده است.

 

فعالیت های مربوط به روان شناسی آموزشی و روش شناسی علمی فارابی مثل بسیاری از کارهای دیگر دانشمندان ایرانی کم و بیش ناشناخته مانده است و نیاز به بررسی ویژه ای دارد.

 

 

فلسفه فارابی آمیزه ای است از حکمت ارسطویی و نو افلاطونی که رنگ اسلامی و بخصوص شیعی اثناعشری به خود گرفته است.

 

در سنت فلسفه اسلامی، فارابی را بعد از ارسطو که ملقب به «معلم اول» بود، «معلم ثانی» لقب داده اند؛ با اینکه کندی نخستین فیلسوف اسلامی است که راه را برای دیگران پس از خود گشود، اما او نتوانست مکتب فلسفی تاسیس کرده و میان مسائلی که مورد بحث قرار داده ‌است، وحدتی ایجاد کند، در صورتی که فارابی آراي مختلف را با هم وفق داد.

 

وي در این راه بر همه گذشتگان خود نیز سبقت گرفت و معتقد بود فلسفه، یکی بیشتر نیست و حقیقت فلسفی - هر چند مکاتب فلسفی متعدد باشند - متعدد نیست.

 

فارابی به وحدت فلسفه سخت معتقد بود و برای اثبات آن برهان ها و دلايل بسیاری ذکر کرد و رسائل متعدد نوشت که از آن جمله، کتاب «الجمع بین رایی الحکیمین افلاطون الالهی و ارسطو» مشهور است.

 

فارابی در سیاست «آرای اهل مدینه فاضله» را نوشت و معتقد بود كه رهبر مدینه فاضله بايد خوش فهم، تیز هوش، هوادار آموزش، خوش بیان، دشمن شهوت پرستی، خوش حافظه، بی اعتماد به مال دنیا، هوادار عدل و دشمن ظلم و ستم، راستگو، مقاوم در برابر زور، با اراده و جسور باشد.

 

آثار پر شمار فارابی که شرح هایی بر اثر ارسطو مانند «منطبق»، «طبیعیات»، «آثار العلویة«، «ما بعد الطبیعه» و «اخلاق نیکو ما‌خسی» را شامل می‌شده و اینک از میان رفته، ولی فارابی آثاری نظیر «الجمع بین الرایین»، «اغراض ما بعدالطبیعه ارسطو»، «فصول الحکم» و «احصاءالعلوم» را از خود به یادگار نهاده‌است.