احداث دانشگاه توسط رضاخان منجر به رواج فرهنگ غرب‌زدگی در کشور شد

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»؛ هر عملی در هر شکلی و با هر نگاه و رویکردی نسبت به آن، هم شامل محاسنی خواهد شد و هم معایبی را در بر می گیرد، از این رو برای تحلیل و بررسی هر عمل، علاوه بر آن که باید به واکاوی نیت و هدف عامل پرداخت، باید به پیامدها و بازخوردهای آن عمل نیز توجه کرد؛ به عبارت دیگر باید به این مسئله توجه داشت که این عمل چه تاریخی را برای آینده آن جامعه رقم خواهد زد.

بنابراین عملی را می توان نقطه قوت و یا به عبارت دیگر خدمت نام نهاد که علاوه بر اینکه بر اساس نیازها و الویت های فعلی و آینده یک جامعه انجام گرفته است، هزینه ای متناسب و منطقی را در بر گیرد.
 

مهمترین و شاخص ترین اقدامات رضاخان به طور خلاصه و گذرا شامل احداث دانشگاه تهران، مقدمه سازی جهت ترویج مدرنیسم و تغییر فرهنگ عامه مردم از فرهنگ اسلامی- ایرانی به فرهنگی غرب زده، دین ستیزی و مقابله و مبارزه با نمادها و مظاهر مذهبی، احداث راه آهن جنوب- شمال می باشد.

حال سعی می کنیم که هر یک از این اقدامات را به طور خلاصه و بر اساس رویکردی که در ارائه شد، مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم.

دانشگاه تهران، اولين دانشگاه ايران نبود

بعضی دانشگاه تهران را اولین دانشگاه ایران می دانند، در صورتی که اگر دقیق تر به تاریخ نگاه کنیم، اولین دانشگاه ایران «دارالفنون» بود که به دستور میرزا تقی خان امیرکبیر تأسیس شد و دانشجویانی که از طریق این دانشگاه به خارج از کشور اعزام می شدند و همچنین اشخاصی که به عنوان استاد از خارج از کشور به این مکان دعوت شدند، عمدتاً در رشته های علوم پایه، علوم فنی و علوم پزشکی تدريس مي كنند.

در صورتی که شاخص ترین رشته ها در دانشگاه تهران، علوم انسانی بوده و همچنان هستند؛ لذا این عمل رضاخان را می توان گذاشتن سنگ بنای علوم انسانی غربی در ایران دانست.

احداث دانشگاه نه تنها به شکوفایی علم و فناوری کشور کمکی نکرد، بلکه منجر به رواج فرهنگ غرب زدگی در کشور شد

همان طور که گفته شد هر عملی ممکن است که در هر شکل و صورتی نقاط مثبت و منفی فراوانی داشته باشد، ولی آنچه موجب می شود که یک عمل لقب خدمت و یا خیانت به خود بگیرد، میزان بار مثبت و منفی آن عمل، نیت و هدف عامل و میزان هزینه ای است که به جامعه متحمل می شود.

رضا خان با ایجاد چنین مکانی نه تنها به شکوفایی علم و فناوری کشور کمکی نکرد، (چنانچه در آینده می بینیم که بسیاری از طرح های عمرانی و زیربنایی کشور توسط مهندسان و کارشناسان غیر ایرانی احداث می شوند و حتی پیشرفت چشم گیری را در زمینه های پزشکی شاهد نیستیم،) بلکه منجر به رواج فرهنگ غرب زدگی در کشور شد و از تحصیل کرده‌ها بعنوان ابزاری برای ترویج این فرهنگ و مقابله با فرهنگ اسلامی و حتی ایرانی سود جست.

پهلوی اول با اقداماتی که در دوره حکم رانی خود انجام داد موجبات و مقدمات ترویج مدرنیسم و مدرنیزاسیون در ایران را فراهم کرد؛ تغییر سبک زندگی مردم ایران در لوای صنعتی کردن ایران یکی از بزرگ ترین مشکلاتی است که هنوز هم جامعه ایرانی با آن دست به گریبان است.

البته لازم به ذکر است که اکثر این تغییرات در زمان پهلوی دوم خود را نشان دادند، ولی نمی توان از اقدامات رضاخان مانند تغییر لباس ملی، کشف حجاب، ترویج فکر «ایرانی نمی تواند» و ... چشم پوشید.

در این مورد می توان به مبحث تقبیح گروه مرجع خودی و ترویج گروه مرجع بیگانه نیز پرداخت که متأسفانه از حوصله مطلب ما خارج است و خود مطلبی جداگانه می طلبد.

 

بسیاری از افراد، رضاخان را فردی بی سواد و یا کم سواد می دانند، در صورتی که وقتی به اقدامات وی مخصوصاً اقدامات فرهنگی با نگاهی دقیق تر بنگریم، می بینیم که اکثر این اقدامات کاملاً دقیق و در بسیاری از موارد بر اساس تئوری های دانشمندان غربی شکل گرفته است، که در این صورت یا رضاخان واقعاً فردی زیرک و باهوش بوده و یا از مشاوران و نزدیکان باهوشی برخوردار بوده است.

رضاخان سعی داشت دین را از زندگی اجتماعی مردم حذف کند و به امر فردی تقلیل دهد

یکی از این اقدامات هوشمندانه، مبارزه و مقابله با مظاهر و نمادهای مذهبی و دینی است؛ کشف حجاب، خلع لباس روحانیت، ممنوعیت تعزیه، تعطیل کردن مراسم عزاداری و ... از جمله اقداماتی بود که به بهانه های مختلف توسط رضاخان انجام شد.

وی با این اقدامات سعی داشت که حداقل دین را از زندگی اجتماعی مردم حذف کند و فقط آن را به امری فردی تقلیل دهد، البته این نکته قابل توجه می باشد که این حداقل منفعتی بود که برای رضاخان حاصل می شد و در بعضی از موارد می بینیم که نتیجه ای امر فراتر از این تحلیل را حاصل کرده است.

نکته ای که توجه به آن بسیار ضروری می نماید، این است که ظاهرگرایی و به عبارت دیگر ترویج «مسلک گرایی» در دوره قاجار، کار را برای رضاخان ساده تر کرد و اگر این ظاهرگرایی در دوره قاجار ترویج نمی شد، شاید مضرات کمتری گریبان جامعه ایرانی را می گرفت.

احداث راه آهن جنوب- شمال کمک چشم گیری به رشد و شکوفایی اقتصاد ایران نمی کرد

یکی دیگر از اقدامات مهم رضاخان احداث و تأسیس خط آهنی بود که جنوب ایران را به شمال ایران متصل می کرد. بسیاری از افراد معتقدند که این خط آهن از آن جهت احداث شد که به وسیله آن انگلستان در جنگ جهانی دوم به حمایت از شوروی سابق برود.

با توجه به اینکه بیشتر مبادلات و معاملات اقتصادی ایران در محور شرق به غرب صورت می گرفت، اين خط آهن نیز کمک چشم گیری به رشد و شکوفایی اقتصاد ایران نمی کرد.

نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که این خط آهن قبل از جنگ جهانی دوم و در ابتدا به دست آلمان ها در حال ساخت بود که با فشارهای انگلستان، امتیاز احداث آن از آلمان ها گرفته شد و به انگلستان واگذار شد، البته روابط گرم انگلستان با شوروی فقط به خاطر جنگ جهانی دوم و مقابله با هیتلر بود و قبل و بعد از آن روابط مهم و چشمگیری میان این دو دولت برقرار نبود.

از این رو لازم است که مورخان ابعاد تازه ای را در مورد احداث این خط آهن مورد توجه و بررسی قرار دهند تا بسیاری از این قبیل سؤالات برطرف گردد.