طراحي سبك زندگي اسلامي بايد اقتضائات زندگي قرن بيست و يك را هم لحاظ كند

به گزارش خبرنگار «خبرگزاري دانشجو» از قم، روان شناسان در تعریف سبک زندگی (Life style)، آن را مجموعه ای از طرز تلقی ها، ارزش ها، شیوه های رفتار، حالت ها و سلیقه ها در هر چیزی عنوان کرده اند؛ شاید به زعم عده ای مطالعه تجربی فرهنگ و سبک زندگی مردم، حتی بدون داشتن هیچ وسیله ای، کار آسانی تلقی شود، حال آن که این مسئله به اعتقاد حجت الاسلام دکتر محمد کاويانی نیازمند مطالعات پژوهشی دقیق و عمیق از سوی متخصصان اين امر است.
 
این عضو هیئت علمی گروه روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه که دارای 12 سال سابقه حضور در درس خارج فقه نیز می باشد، معتقد است سبک زندگی بخش عمده ای از مردم جامعه ما منطبق با سبک زندگی اسلامی نیست.

وی همچنین بر ضرورت نهادینه سازی سبک زندگی اسلامی در بین دانش آموزان تاکید داشته و می گوید: معلمان نقش بسیار مهمی در این خصوص می توانند ایفا کنند.

آن چه در ادامه می خوانید مشروح گفت و گوی خبرنگار «خبرگزاری دانشجو» با این استاد دانشگاه های قم، مفید، باقر العلوم (ع) و نیز جامعة المصطفی العالمیه می باشد که در خصوص مفهوم سبک زندگی و چگونگی ارائه آن به دانش آموزان است.

مطالعه این گفت و گوی مفصل بویژه با توجه به آغاز سال تحصیلی مدارس به طور خاص می تواند برای معلمان و والدین دانش آموزان کاربردی باشد.
 

خبرگزاري دانشجو - اساسا منظور از سبک زندگی که در سالیان اخیر از آن در رسانه ها و مجامع علمی بوفور سخن به میان آمده است، چیست؟
 
كاوياني: وقتی سخن از سبک زندگی به معنای یک اصطلاح رایج در علوم انسانی که در سطح بین المللی شایع است، مطرح می شود، منظور شیوه نسبتا ثابتی است که فرد به کمک آن به حل مسائل زندگیش پرداخته و به این وسیله به اهدافش می رسد؛ از این منظر می توان گفت که حتی نوع لباس پوشیدن افراد می تواند نمایانگر گوشه ای از سبک زندگی آنها باشد.

سبک زندگی در فرهنگ خودمان هم دارای معانی نزدیکی به خود است که از آن جمله می توان به مواردی همچون آیین زندگی، معنای زندگی و استاندارد زندگی و گاهی هم اخلاق اسلامی اشاره کرد؛ البته با در نظر گرفتن اندک تفاوت هایی.

البته بنده به شخصه تفسیر موسعی از این مفهوم دارم؛ ضمن اینکه باید توجه داشت این عنوان کلی در شاخه های مختلف علوم انسانی همچون جامعه شناسی، مدیریت، علوم پزشکی و حتی با نگاهی خاص در علوم سیاسی هم مطرح است، بنابراين قبل از هر چیز باید به این نکته توجه داشت که مطالعات مربوط به سبک زندگی یک تقسیم بندی کلی دارد که شامل سبک زندگی هنجاری و سبک زندگی تجویزی می شود.

خبرگزاري دانشجو - هر کدام از این سبك ها به چه معنا و مفهومی است؟
 

كاوياني: سبک زندگی هنجاری همانی است که ما در جامعه از هنجارهای موجود سخن می گوییم و اما مراد از سبک زندگی تجویزی آن است که ما یک مرجعی را در نظر گرفته و می گوییم بر اساس آن سبک زندگی را باید تجویز کرد که در این جا منظور ما از مرجع، دین مبین اسلام است و به همین خاطر از سبک زندگی اسلامی سخن به میان می آوریم.

البته ما برای رسیدن به سبک زندگی تجویزی ناگزیر هستیم که به سبک زندگی هنجاری به عنوان یک پیش نیاز توجه کنیم؛ به این معنا که باید بدانیم در جامعه مان چه می گذرد، هنجارها کدامند و هر کدام با وضعیت ایده آل چقدر فاصله دارند.

ناگفته نماند که توجه به این مسائل نیازمند یک کار میدانی و تخصصی است، کما اینکه ما در روان شناسی برای این مهم بیشتر از آزمون سازی بهره می گیریم تا از این طریق مفهوم کیفی، هنجاری را به یک سازه کمی تبدیل کنیم.

طبعا یک متخصص باید به سنجش این مسئله بپردازد؛ چرا كه اوست که می تواند بفهمد واقعا در جامعه چه خبر است تا در مرحله بعد بگوید جامعه چگونه باید باشد.
 

خبرگزاري دانشجو - به اجمال به این مسئله اشاره کنید که جامعه ما از این حیث در چه وضعیتی قرار دارد؟

 
كاوياني: در مفهوم سبک زندگی ما ابتدا از هست ها و نیست ها صحبت می کنیم، بعد از آن به سراغ بایدها و نبایدها می رویم؛ متاسفانه باید بگویم که ما در این خصوص حتی به کمتر از حد قابل قبول هم نرسیده ایم و در کل سبک زندگی ما آن طور که باید و شاید مطلوب نیست؛ البته شاید بهتر از دهه های قبل باشد، اما قطعا از نظر اسلامی ایده آل نیست؛ به گونه ای که به ضرس قاطع می توانم بگویم سبک زندگی بخش عمده ای از مردم ما با سبک زندگی اسلامی انطباق کامل ندارد.

نشانه های موجود در جامعه نشانه هاي خوبي نیست؛ الان در جامعه ما افراد اگر چه مثلا در ظاهر از دروغ بیزاری می جویند، اما در عمق وجودشان احساس نمی کنند دروغ گفتن امر بدی است، همین طور غیبت کردن و قس علی هذا!

در حال حاضر در نسل جوان و میانسال جامعه ما تلقی غالب این است که زندگی هر چقدر مصرفی تر و پر زرق و برق تر باشد، بهتر است و حال آن که نسل های قبل این گونه فکر نمی کردند؛ این مسئله نشان می دهد که ما چندان در ارائه یک الگوی اقتصادی مناسب اسلامی در جامعه موفق نبوده ایم.

در جامعه اسلامی بر اساس آیه قرآن نباید کم فروشی باشد، همان طور که نباید اسراف کاری، ربا خواری و مال یتیم خوردن وجود داشته باشد؛ همچنين در جامعه اسلامی باید امانتداری و راستگویی در حد بالایی رعايت شود، اما آیا در جامعه ما واقعا این طور است؟!

 
خبرگزاري دانشجو - در دین ما به قرض الحسنه و هدیه دادن به یکدیگر بسیار سفارش شده است؛ آیا ما در این خصوص اوضاع خوبی داریم؟

 
كاوياني: قدم اول برای رسیدن به آنچه در مفهوم سبک زندگی به دنبال آن هستیم، انجام کارهای پژوهشی است که متاسفانه در این بخش در جامعه کار چندانی انجام نداده ایم؛ به عنوان مثال در ارتباط با نسل جوان باید این را بدانیم که جوانان به وضعیت اقتصادی خود چگونه می نگرند، ابتدا باید اين مورد مشخص شود تا بعد فی المثل ببینیم که این جوانان در مسائل سیاسی چه می خواهند؛ باید اینها را بفهمیم، نه اینکه یک جانبه به او بگوییم چه می خواهی؟! و چه باید بخواهی؟!

 
خبرگزاري دانشجو - این سبک زندگی اسلامی که از آن صحبت می كنيد دارای چه شاخصه ها و مولفه هایی است؟
 
كاوياني: سبک زندگی اسلامی دارای مولفه های مهمی است که به طور خیلی محدود می توانم به مولفه هایی چون مسائل اجتماعی، عبادی، اعتقادی، اخلاقی، مالی، خانواده، تفکر و علم، سلامت و بهداشت، امنیت و زمان شناسی اشاره کنم.

به عبارت دیگر برای داشتن سبک زندگی اسلامی مثلا باید ببینیم وضعیت اجتماعی ما از سویی چقدر با آیات و روایات همخوانی دارد و از سوی دیگر تا چه میزان این وضعیت با اقتضائات زندگی قرن بیست و یکمی هماهنگ است.

البته در این بحث باید یک انسجام و هارمونی بین مولفه هایی که بيان شد، وجود داشته باشد و در ضمن از این مسئله هم نباید غافل بود که ما در یک حکومت دینی زندگی می کنیم و طبعا در حکومت دینی فقط تکالیف فردی مطرح نیست، بلکه نهادهای اجتماعی هم مورد توجه هستند.

به عنوان مثال باید ببینیم در یک حکومت دینی عدالت و مواسات چگونه با سبک زندگی ما محقق می شود؛ در تحقق سبک زندگی مورد نظر همه نهادها و ارگان های حکومتی و دولتی نقش بسزایی دارند؛ مثلا در بخش آموزشی نهادهایی چون مهدکودک ها، خانواده، آموزش و پرورش، حوزه، دانشگاه و رسانه های جمعی و نیز ادارات دولتی تصمیم گیر یا تصمیم ساز به سهم خود نقش دارند.

حتی نحوه عملکرد وزارت مسکن در ارائه سبک زندگی اسلامی و قرآنی تاثیر دارد، چه رسد به عملکرد دیگر ارگان ها و نهادهای علمی و فرهنگی.
 

خبرگزاري دانشجو - در لابلای صحبت هایتان به ضعف عملكرد در رابطه با کارهای پژوهشی در این باره اشاره کردید؛ به نظر شما انجام کار پژوهشی تا چه حد در کلیت مفهوم سبک زندگی قابل اعتنا است؟

 
كاوياني: مطالعه و کار پژوهشی قابل توجه، لازمه سبک زندگی اسلامی تجویزی است که به آن اشاره شد؛ چرا كه در اين صورت در درازمدت خواهيم فهميد كه چقدر به هدف رسیده ایم و اگر نرسیده ایم راهکار چیست و چه باید بکنیم.

متاسفانه این گونه مطالعات در جامعه از سوی نهادهای ذیربط کم انجام شده است، حال آن که حکومت نقش اساسی را در ارائه و نهادینه سازی سبک زندگی اسلامی در جامعه بر عهده دارد و باید بیش از این ها به این مسائل توجه و عنایت داشته باشد.

مقام معظم رهبری چند ماه پیش در سلسله نشست های راهبردی با عنوان الگوی ایرانی - اسلامی پیشرفت بر همین مسئله تاکید داشتند و از مسئولان هم این مطالبه را نمودند، هر چند شاید ایشان در فرمایشات خویش هیچ اشاره ای به سبک زندگی نداشته باشند، اما در کل خواسته شان ناظر به همین بحث است.

ادامه دارد ...