لازمه وصول به سبک زندگی مطلوب، داشتن برنامه ملی تکلیفی و استراتژیکی است

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»؛ در بخش قبل حجت الاسلام كاوياني به ارائه تعريف سبك زندگي و بررسي زواياي مختلف آن در كشور ما پرداخت. در اين بخش به ادامه بحث با محوريت بررسي سبك زندگي اسلامي در ميان دانش آموزان، سيستم آموزشي جامعه و فاكتورهاي مؤثر بر آن مي پردازيم.

خبرگزاري دانشجو - با توجه به اظهارات شما در مباحث روان شناسی مبني بر اينكه باید از شیوه آزمون سازی بهره برد، در خصوص بحث سبک زندگی چگونه می توان از این شیوه نتایج مورد نظر را استخراج کرد؟

 
كاوياني: در اواخر سال 87 آزمون سبک زندگی را با تمام مولفه ها و رعایت همه مراحل فنی و استاندارد بر روی گروه های آزمودنی از طلاب و دانشجویان انجام دادیم و نتیجه این شد که فقط در مولفه مسائل عبادی نمره افراد به حد ایده آل اسلامی نزدیک بود؛ این بدان معناست که در سایر مولفه ها افراد یا اطلاعات و باور کافی ندارند و یا اینکه اگر اطلاعات و باور دارند در این مسائل کمبود از خود نشان می دهند.

از سویی دیگر بر اساس نتیجه این تحقیق می شود چنین گفت که گویا گروه های آزمودنی، سبک زندگی اسلامی را در مولفه عبادی آن خلاصه می دانند و این نشان می دهد كه ما با وجود طرح شعاری مسئله در رسانه ها، بخصوص صدا و سیما و یا در کلام بزرگان، مطالب را به طور کلی به مردم منتقل کرده ایم و به همین خاطر جامعه آن طور که باید و شاید در همه محورها و مولفه های سبک زندگی اسلامی پرورش نیافته است.

 
خبرگزاري دانشجو - دلیل این عدم توفیق را در چه می دانید؟

 
كاوياني: دلیلش غفلت مسئولان است و دلیل دیگر شاید این باشد که کارهای مطالعاتی بر زمین مانده در کشور فراوان بوده است؛ البته دلیل عمده دیگر اين است که هر ساله نظام اسلامی دچار مسائل و چالش هایی بوده که به او اجازه توجه به این مسئله را نداده، حال آن که اگر به سبک زندگی اسلامی به طور عمیق توجه نشان می دادیم، این مسئله به ما و بویژه به بحث کلان مهندسی فرهنگی جامعه هم کمک شایانی می کرد؛ کما اینکه این دو مفهوم، در عمل قرابت خاصی هم با یکدیگر دارند.

 
خبرگزاري دانشجو - نقش رسانه ها را در تبیین و نهادینه سازی سبک زندگی اسلامی چقدر موثر می دانید؟
 
كاوياني: طبعا نقش رسانه ها بسیار مهم و کلیدی است و در این خصوص جای هیچ شکی وجود ندارد، بالاخره رسانه های ما، بویژه رسانه ملی به عنوان مثال در ساخت یک فیلم و سریال یا در برنامه های کودک و نوجوان بررسی ها و ملاحظاتی را در دستور کار دارد، اما بواقع سوال ما این است که این بررسی ها و ملاحظات تا چه حد بر اساس نگاه اسلامی زیربنایی انجام می شود.

شاید مسئولان صدا و سیما بگویند هدف ما به عنوان مثال از ساخت فلان سریال، این بوده که تلنگری به جامعه برای اصلاح خود بزنیم، این درست، اما باید دید چقدر این کار با نگاه فرهنگی و تفکر دینی مطابقت داشته است.

از سویی برخی از این تبلیغات تلویزیونی واقعا ناراحت كننده است و معلوم نيست رسانه ملی با این تبلیغات چه اهداف نادرستی را به مخاطب نشان می دهد، از دیگر سو ما بعضا تناقضاتی را در برنامه های صدا و سیما مشاهده می کنیم و این نشان می دهد گویا دقت کافی در این زمینه ها وجود ندارد!

به صراحت عرض می کنم که اساسا صدا و سیما حق پخش هر نوع تبلیغاتی را که به گوشه ای از سبک زندگی اسلامی افراد، بیژه طیف جوان و نوجوان جامعه آسیب وارد کند، ندارد؛ مسئولان رسانه ملی اگر در پخش این گونه آگهی های بازرگانی مشکل کمبود بودجه دارند، نظام اسلامی موظف است که با تامین بودجه مناسب این دغدغه را رفع کند.
 
خبرگزاري دانشجو - عرضه درست و کامل سبک زندگی اسلامی چقدر به رفع و رجوع مشکلات و معضلات اخلاقی جامعه، بویژه در طیف دانش آموزان کمک می کند؟
 
كاوياني: چنانچه واقعا سبک زندگی اسلامی الهام گرفته از آیات و روایات در جامعه به خوبی اجرا شود، بسیاری از نابسامانی ها و معضلات اخلاقی در جامعه، بویژه در گروه جمعیتی دانش آموز حل می شود؛ البته سبک زندگی مولفه های زیادی دارد که تحقق همه آنها به طور کامل و منسجم در جامعه و در باور افراد زمانبر است.

اگر عزم ملی از رده های بالای حاکمیتی کشور در این باره وجود داشته باشد و همه نهادها کار خود را به درستی انجام دهند، می توان امید داشت که پس از 20 سال دیگر سبک زندگی بهتر و مطلوبتری داشته باشیم؛ البته لازمه این کار بدون تردید داشتن یک برنامه ملی تکلیفی و استراتژیکی است.
 

خبرگزاري دانشجو - نقش خانواده و مدرسه در تحقق این هدف مهم و کلان فرهنگی از نگاه شما چیست؟

كاوياني: اولین قدم را باید خانواده ها بردارند، بعد از آن نوبت به آموزش و پرورش می رسد که دست کم 11 سال با دانش آموزان در ارتباط مستقیم و تنگاتنگ است؛ نکته کلیدی این است که اگر می خواهیم که افراد جامعه مان سبک زندگی اسلامی را رعایت کنند چاره ای نداریم جز آن که از دوران مهد کودک به این مسئله توجه کنیم.

خبرگزاري دانشجو - معلمان به عنوان طلایه داران عرصه تعلیم و تربیت کشور چگونه می توانند سبک زندگی اسلامی را برای دانش آموزان جا بیندازند و در واقع آنها را به مسیر اصلی درست زندگی کردن رهنمون سازند؟

 
كاوياني: خود معلم و عنوان این شغل نمایانگر آن است که معلمان ما باید از جهت معرفتی در سطح بالایی باشند تا بتوانند در مدرسه به دانش آموزان به خوبی الگوی زندگی اسلامی را نشان داده و آن را برای شاگردان خویش جا بیندازند؛ قبل از هر چیز باید دانست که یک معلم و مسئول مدرسه ای که دارای نگاه اسلامی و باور و مطالعات عمیق دینی باشد، طبعا زندگی او به سبک زندگی اسلامی خیلی نزدیک است.

معلمان که حقیقتا زحمات فراوانی را برای تعلیم و تربیت بچه ها می کشند قبل از هر چیز بايد خودشان بدانند مراد از زندگی اسلامی در تمام ابعاد و مولفه های آن چیست و اگر در این زمینه ها احیانا دچار سوالات و ابهاماتی هستند به دنبال یافتن پاسخ آن بروند؛ چرا كه معلمی که سبک زندگیش با زندگی اسلامی انطباق دارد، می تواند تاثیر پایدار و مثبتی بر دانش آموزان بگذارد.
 
خبرگزاري دانشجو - در روان شناسی و در ارتباط با وضعیت کودکان و نوجوانان بحث مهمي با عنوان هویت و احساس عزت نفس وجود دارد؛ با توجه به اين بحث معلمان در مقوله سبک زندگی چگونه می توانند به ارتقای عزت نفس در دانش آموزان کمک کنند؟
 
كاوياني: در سیره نبوی داریم که پیامبر (ص) به مسائل کودکان و جوانان بسیار اهمیت می دادند و بخصوص بر تربیت آنها تاکید فراوانی داشتند؛ توجه به نگاه تربیتی اسلام و ائمه اطهار (ع) بسیار می تواند معلمان را در تبیین سبک زندگی اسلامی به دانش آموزان و ارتقای عزت نفسشان یاری نماید.

در این خصوص البته تربیت عملی بسیار مهم و کلیدی است؛ ارتقای عزت نفس در بچه ها یکی از چیزهایی است که هر معلمی باید به آن توجه داشته باشد و البته به طریقی که مناسب می بیند آن را در مدرسه عملیاتی کند.

باید به بچه ها متناسب با اقتضائات سنی و سطح درکشان فهماند که در اسلام مصرف گرایی بیش از حد اصلا درست نیست، بلکه بر اساس تعالیم این دین الهی، پس انداز کردن در حد معقول و مصرف بهینه از امکانات یک امر لازم است.

طبعا یک بخش مربوط به سبک زندگی، مسئله اخلاق است که شامل تاکید بر قناعت و پرهیز از حرص و طمع به دنیا به عنوان یک اصل اخلاقی می شود؛ شاید هیچ روان شناسی را نتوان پیدا کرد که معتقد به این جمله نباشد که شخصیت افراد و سبک زندگی آنها در دوره های پیش دبستانی و نهایت دبستان شکل می گیرد.

از این رو معتقدم که اداره مهد کودک و دبستان سخت ترین و دقیق ترین کارهاست هر چند که متاسفانه کمتر مورد توجه قرار می گیرد، از این رو معلمان و مربیان در این دوره ها باید متخصص ترین، توانمندترین و در عین حال پر حوصله ترین افراد در آموزش و پرورش و نظام آموزشی کشور باشند.

این دسته از معلمان باید دارای چنان ظرفیتی باشند که حقیقتا و از عمق جان بچه ها را دوست بدارند و ضمن داشتن عنصر صبر و حوصله در تربیت آنها، یک نگاه عاطفی جدی به بچه ها داشته باشند.

 
خبرگزاري دانشجو - ضرورت وجود چنین نگاه عاطفی در این مقطع از کجا ناشی می شود؟
 

كاوياني: بچه ها اساسا در دوره دبستان به شناخت انتزاعی نرسیده اند، لذا بسیاری از مطالب را نمی شود با استدلال قوی به آنها فهماند و باید با استدلالات ساده این کار را کرد تا مطلب در گوشه ذهن بچه ها باقی بماند؛ به عنوان مثال در مباحث دینی و اعتقادی باید مفاهیمی مانند توحید و معاد را در قالب مسیرهای عاطفی و هیجانی و رفتاری به بچه ها آموخت و به زبان خودشان به تبیین اصول دین پرداخت.

 
خبرگزاري دانشجو - در مقطع راهنمایی و دبیرستان چگونه باید رفتار کرد؟

 
كاوياني: طبعا اگر مسیری که عنوان شد، در دوران قبل از راهنمایی درست طی شود، آن وقت در دوران راهنمایی و بعد از آن در دبیرستان که شخصیت بچه ها بیشتر شکل گرفت، می توان همین مفاهیم را با استدلالات دقیقتر و عمیقتر برایشان مطرح کرد.

 
خبرگزاري دانشجو - کیفیت تحصیل دانش آموزان تا چه حد با موفقیت آنها در داشتن سبک زندگی مطلوب ارتباط دارد و رسالت یک معلم در فرآیند آموزشی در این باره چیست؟
 

كاوياني: طبعا کسی که خوب درس بخواند در یک بعدی پیشرفت داشته، اما این فقط کافی نیست؛ همچنين اينكه برخی خانواده ها تنها ملاک ارزش گذاری و تشویق فرزندان خود را به نمره و امتحانات منحصر می کنند، درست نيست؛ چرا که بعد رفتاری و عاطفی دانش آموز هم باید مورد توجه قرار گیرد.

تعامل دانش آموز با دیگران و کنترل مناسب و صحیح بر اعمال و رفتارش، همچنین مسائل اخلاقی و عبادی او در این میان بسیار حائز اهمیت است و یکی از ملاک های مهم در ارزیابی سبک زندگی به شمار می رود؛ البته در کنار اینها داشتن تفریح مناسب در کنار درس و بحث هم بسیار مهم است.

همچنين یک معلم باید بتواند در کنار تدریس، نگرش فرد دانش آموز را به خود، زندگی، دیگران، جنس مخالف، هستی و در نهایت به مشکلات، بر اساس آموزه های اسلامی شکل دهد و برای این کار لازم است از روایات و احادیث  و همچنین کلام الهی به خوبی مدد بگیرد.