هنر تصفیه‌کننده حوض درون انسان‌هاست

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، فاطمه قائمی؛ اکثر قریب به اتفاق مردم دنیا، آثار هنری را به عنوان یک امر ثانوی به حساب می‌آورند یعنی هنر را ابزاری می‌دانند که تنها می‌تواند دقایق یا ساعاتی از وقت آنان را پر کند و حس زیبایی‌جویی انسان‌ها را به طور مبهم اشباع کند؛ علاوه بر این هنر می‌تواند بیان کننده طرز تفکرات، آرمان‌ها و برداشت‌های هنرمند از واقعیت‌های محیط و جامعه نیز باشد.

بیشتر مخاطبان آثار هنری از استفاده این آثار جز احساس شورش و برانگیختگی درونی بهره دیگری نمی‌برند؛ در واقع تأثیر هنر بر انسان مانند این است که چوبی را برداشته، محتویات یک حوض پر از آب و اشیاء گوناگون را که در آن ته‌نشین شده، به حرکت و موج درآورد.

 

این شورش و به هم خوردگی درونی صرف، تنها می‌تواند احساس ملالت‌آور روزمرگی را آن هم فقط برای لحظاتی دچار تنوع کند اما پس از توقف حرکت چوب (استفاده اثر هنری)، دوباره همه چیز در حوض وجودمان ته‌نشین می‌شود و روزمرگی به جانمان می‌افتد. آیا رسالت هنر تنها ایجاد این شورش و برانگیختگی صرف است؟ آیا این دلیل قانع کننده‌ای است که ما زمانی از عمرمان را برای استفاده از آثار هنری بگذاریم؟

در سمت دیگر اثر هنری ما با خود هنرمند مواجه هستیم. این بسیار اسف انگیز خواهد بود که یک هنرمند همه نبوغ، انرژی‌های روانی و عصبی و ساعات گرانبهای عمرش را فقط صرف شوراندن درون انسان‌ها بکند بدون این که از این شوراندن و ایجاد تحیر در مخاطب هدف دیگری داشته باشد! چنین هنرمندی تنها به تحسین و به به گفتن یک عده بسنده می‌کند، البته تحسین، تشویق و قدردانی بسیار با ارزش است اما اگر هدف هنرمند قرار گیرد، ارزش هنر و هنرمند به کلی زیر سوال می‌رود.

هنر چيست،‌ هنرمند كيست؟

 

بنابراین سوالات بالا را این گونه پاسخ می‌دهیم که درست است که هنر باعث به حرکت درآمدن امواج درون انسان‌ها می‌شود اما این مقدمه‌ای است برای دگرگونی تکاملی مخاطبان؛ به بیان دیگر هنر تصفیه‌کننده حوض درون انسان‌هاست. اگر هنر غیر از این بود، امری بیهوده و غیر ضروری برای بشر تعریف می‌شد در حالی‌که اقبال روزافزون انسان‌ها به آثار هنری نشان‌دهنده ضرورت و نیاز انسان‌ها به هنر است.

هنرمند مانند رودخانه‌ای است که یک واقعیت مفید مانند آب حیات را از درون خود به مزرعه معارف مردم جامعه، سرازیر می‌کند.

تعریف هنر

هربرت رید در تعریف هنر می‌گوید: «هنر کوششی است برای آفرینش صور لذت بخش؛ این صور، حس زیبایی ما را ارضا می‌کنند و حس زیبایی زمانی ارضا می‌شود که نوعی وحدت یا هماهنگی حاصل از روابط صوری در مدرکات حسی خود دریافت کرده باشیم.»

درست است که انسان‌ها به طور فطری دارای حس زیبایی‌شناسی و  زیبایی‌دوستی هستند و از این لحاظ دارای وحدت می‌باشند اما این میل فطری دارای مراتب است و در همه انسان ها به یک اندازه نیست؛ این هنرمند است که با هنر خود باید ظرفیت زیبایی‌جویی انسان‌ها را ارتقاء دهد و یک وحدت عالی و ارزشمند را بین انسان‌ها پدید آورد.

هنر برای انسان در حیات معقول

در واقع حیات بشری از دو قسمت جدانشدنی تشکیل شده است، یکی انسان آن چنان که هست و دیگری انسان آن چنان که باید باشد. وقتی ما از انسان همان طوری که هست صحبت می‌کنیم در حقیقت از چگونه باید بودنش هم سخن می‌گوییم و این دو ملازم یكدیگرند.

زمانی که این دو بخش از حیات بشری با هم هماهنگ شوند و وحدت یابند، موانع تکامل بشری از پیش پای انسان‌ها برداشته می‌شود؛ این وحدت را الگوی خاصی از زندگی ایجاد می‌کند که همان «حیات معقول» یا «حیات طیبه» است.

حذف هنر حقیقی از قاموس بشری چندان تفاوتی با حذف انسانیت انسان ندارد

حیات معقول که وجه تمایز انسان و حیوان به شمار می‌آید چنین تعریف می‌شود: «تکاپویی آگاهانه که دارای مراحل مختلفی است، با سپری شدن هر مرحله اشتیاق و نیروی حرکت به مرحله بعدی افزایش می‌یابد؛ رهبر این تکاپو شخصیت انسانی است و سرچشمه این شخصیت لطف ازلی خداوند است و مسیر حرکتش ابدیت و کمال مطلوبش ورود در جاذبه الهی است.»

بنابراین حیاتی که دارای این هدف عالی باشد، حیات معقول است. معنای هنر برای انسان در حیات معقول این است که ما هنر را چه با نظر به نبوغ خود هنرمند و چه با نظر به جامعه‌ای که از اثر هنری برخوردار می‌شود، یک واقعیت بسیار با ارزش تلقی می‌کنیم که حذف آن از قاموس بشری چندان تفاوتی با حذف انسانیت انسان ندارد؛ همان هنری که هدفش شهرت و برتری‌جویی نباشد.

یکی از قالب‌های هنری، هنر موسیقی است که دارای تعاریف متعدد است و به دلیل ابهام و پیچیدگی بسیار، همیشه مورد بحث و جدال بوده است.  قصد داریم در شماره‌های بعدی به این شکل از هنر به طور خاص بپردازیم.

 

منبع:

جعفری، محمدتقی(1381) زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، موسسه تدوین و نشرآثار علامه جعفری