نقش امام باقر (ع) در میراث فرهنگی شیعه

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»، فهيمه نوروزي؛ از امتیازات شیعه نسبت به سایر فرق اسلامی، در اختیار داشتن منبع عظیمی از روایات و احادیثی است که به عنوان میراثی بسیار گرانبها از امامان خود دریافت كرده است.

 

هنگامی که مسلمین با مشکلات متعدد اجتماعی، اخلاقی، کلامی، فقهی، فلسفی و ... مواجه بودند و از طرفی هم نقل احادیث مربوط به پیامبر اکرم (ص) برای مدتی طولانی ممنوع گشته بود، شیعه با اعتقاد به عصمت و جانشینی ائمه اطهار علیهم السلام از پیامبر (ص) برای تمام مسائلش پاسخ داشت.

هر یک از امامان شیعه علیهم السلام نقش بسزایی در غنا بخشیدن به میراث ماندگار شیعه داشت که از این جهت موجب امتیاز این مکتب از سایر مکاتب می شد. امام باقر علیه السلام به عنوان کسی که پس از امام جعفر صادق علیه السلام بیشترین روایات و احادیث در ابواب مختلف از ایشان به یادگار مانده است؛ از جمله تأثیرگذارترین ایشان می باشد.

با نگاهی اجمالی به مستندات فقهی و تفسیری شیعه، به روشنی می توان دریافت که بخش زیادی از روایات فقهی، اخلاقی و تفسیری شیعه از امام باقر علیه السلام است. «وسائل الشیعه» و کتب تفسیری مانند «البرهان» از بحرانی و «صافی» از فیض کاشانی  شامل روایات زیادی در زمینه روشن سازی مسائل فقهی و توضیح آیات قرآن و شأن نزول آنهاست که از امام باقر علیه السلام روایت شده است.

نمونه ای از درس های اخلاق عملی امام باقر (ع)

همچنین در زمینه اخلاق، جملات گهربار و پرمغزی از ایشان روایت شده، جملات قصاری که در نهایت زیبایی و برخاسته از روح عصمت و کمالات درونی امام علیه السلام می باشد. نمونه ای از درس های اخلاق عملی امام باقر علیه السلام، مخالفت آن حضرت با خشک مقدسی بود که ایشان در مقام عمل با نظر آن دسته که گمان می کردند ترک کامل لذات دنیوی، ورع اسلامی و زهد است مقابله می کردند.

عده ای فکر می کردند تلاش برای معاش که نشانه فعالیت برای زندگی بهتر است، درست نیست. محمد بن منکدر یکی از حافظان قرآن در عصر امام، ضمن تمجید از آن حضرت می گوید: «می خواستم او را نصیحت کنم که ایشان مرا موعظه نمود.» سؤال کردند چگونه؟ گفت: «روزی از مدینه بیرون آمدم و در صحرا امام را دیدم. او در حالی که بدن چاقی داشت، در کنار دو غلام سیاه کار می کرد. پیش خود گفتم سبحان الله! پیرمردی از قریش، در چنین ساعتی با این وضعیت برای بدست آوردن دنیا در تلاش است! باید او را موعظه کنم!» نزد ایشان رفته و گفتم : «خداوند تو را حفظ کند، اگر در این حالت که هستی اجل تو برسد، چه خواهی کرد؟»

امام باقر (ع) فرمود: «در حالی که در اطاعت خدا بوده ام، از دنیا رفته ام. من با کار کردنم، خودم و عیالم را از محتاج بودن به تو و مردم حفظ می کنم. وقتی از سررسیدن اجل هراسناک خواهم شد که اجلم در حال نافرمانی خدا برسد.» گفتم: «ای فرزند رسول خدا! راست فرمودی، من می خواستم شما را موعظه کنم که شما مرا موعظه فرمودی.»

در حوزه مسائل کلامی نیز امام باقر علیه السلام بسیاری از خطبه های امیر مؤمنان را در مسائل مربوط به توحید و صفات خداوند متعال روایت کرده اند. همین طور آن حضرت بیانگر بسیاری از نکات دقیق مسائل کلامی مورد اختلاف بین شیعه و اهل سنت می باشند.

تلاش های خستگی ناپذیر امام باقر علیه السلام و پس از ایشان تلاش ها امام صادق علیه السلام سبب شد تا فقه شیعه با اتکای به احادیث رسول خدا (ص) و الهامات غیبی بر قلوب ائمه اطهار علیهم السلام زودتر از اهل سنت و فرق دیگر به مرحله تدوین برسد.

این میراث فقهی پیامبر اکرم  (ص) بود که از طریق اهل بیت علیهم السلام به طور مستقل به ما رسیده است. اهل سنت احادیثی را که از امام باقر علیه السلام نقل می کنند معمولا با اتصال سند آن از پدرش از پدرانش به رسول خدا (ص) می رسانند، ولی شیعه به دلیل اعتقاد به امامت و عصمت آن حضرت و دیگر ائمه علیهم السلام نیازی به ذکر سند نمی بیند.

در واقع آن حضرت، علوم پیامبر (ص) را از طریق امام علی علیه السلام برای مردم روایت می کردند و این در زمانی بود که کسانی همچون مکحول وقتی حدیثی از امام علی (ع) روایت می کردند، از شدت ترس، آن حضرت را با عنوان «ابوزینب» یاد می کردند.

بنابراین شیعه، تنها وارث احادیث رسول خدا (ص) می باشد و دلیل آن این است که این میراث مورد به مورد به قرآن تکیه دارد؛ به طوری که امام باقر علیه السلام فرمودند: «وقتی حدیثی برای شما نقل می کنم، در موضوع مطابقت آن با کتاب خدا، از من سؤال کنید.»

این میراث امام باقر علیه السلام است که سبب حفظ و سلامت شیعه از تحریفات حدیثی شده است که به دلیل ننوشتن حدیث و انگیزه های دیگر زمینه های آن ایجاد شده بود.

 
امام باقر علیه السلام با استناد به حدیث « علیٌّ أقضاکُم ...؛ علی قاضی ترین شماست ...» که از طرق متعددی از شخص رسول خدا (ص) نقل شده است، می کوشید یکی از علمای اهل سنت را به پذیرفتن احکام قضایی علی علیه السلام واداشته و عقیده آن عالم را دایر بر جواز عمل به احکام قضایی دیگران باطل سازد.

در عصر امام باقر علیه السلام، علمایی از رجال حدیث به ظهور رسیدند که یگانه تکیه گاه شیعه بر احادیث آنان نه تنها در آن روز، بلکه در اعصار آتی بوده اند. آنان در محضر امام صادق علیه السلام مقام والاتری را دارا بوده اند. حضرت بر ایشان نظر عطوفت و مرحمت می فرمود و با احترام و ملایمت و موافقت سلوک می فرمود. امثال جابر، محمد بن مسلم، زراره، حمران، دو پسران اعین و ...

مطابق آنچه بیان شد، دیدیم که نقش امام باقر علیه السلام، نقشی کاملا کلیدی و حیاتی در پاسخ به مشکلات و مسائل مکتب شیعه در عرصه های مختلف از جمله فقهی، كلامي، عقیدتی و ... می باشد؛ به طوری که اجتهاد به عنوان روشی که برای پویایی و زنده بودن اسلام حقیقی جهت پاسخ گویی به هر نوع مسأله یا مشکل مستحدث، بدون اتکای به گنجینه روایی ائمه اطهار علیهم السلام از جمله حضرت امام باقر (ع) عملا دشوار و حتی غیر ممکن می باشد.