نگاهی گذرا به زندگی علمی علامه جعفری- بخش پایانی
گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، محمدرضا بیات، در نوشتار قبل، سرکی کشیدیم بر زندگی یکی از دریاهای علمی جهان اسلام، استاد علامه محمد تقی جعفری. این اندک رسم قسمت دیگری از جمال علمی اوست.
علامه جعفری که از ابتدا خود را وقف تفکر و اندیشه کرده بود، به تدریج از سال 1340 ه.ش مورد توجه بسیاری از اندیشمندان شرق و غرب قرار گرفت. علامه نیز به تفکرات اندیشمندان موثری که در دورانش می‌زیستند، بسیار می‌پرداخت و برای جوانان مشتاق اندیشه، روشنگری می‌کرد.
از این رو با افراد بسیاری از اهل اندیشه و در موضوعات گوناگون دیدار کرده بود. مانند بیست و پنج سال تعامل علمی با پروفسور حسابی، پدر علم فیزیک ایران و پروفسور عبدالسلام، برنده جایزه نوبل فیزیک و احمد امین، ریاضیدان برجسته دانشگاه بغداد و بسیاری دیگر از اندیشمندان برجسته دنیا.
حتی او تعاملی علمی با برترند راسل، فیلسوف انگلیسی داشت و سال 42، مکاتباتی در مسائل ریاضی و فلسفی بینشان رد و بدل شد. البته جناب علامه، در مورد اندیشه‌های راسل مطالعات دقیقی داشته و بر دو کتاب «برگزیده افکار راسل» و «گفت‌وگوهای راسل و وایت» نقد و حواشی سودمندی نوشته است.
اندیشه ورزی علامه تا آنجا بود که در سال 1997م همراه با مطرح شدن مباحث شبیه سازی و ژنوم انسانی، سازمان یونسکو از او خواست تا نظرش را در این موضوع اعلام بدارد و او نیز نتیجه تحقیقاتش را اعلام کرد: با تأیید اصل موضوع، هشدارهایی را هم یادآور شد.
منشأ تمام این خدمات علمی را می‌توان در دقت علامه جعفری در مطالعه پیرامونش و از همه مهم‌تر دقت نظر خاص او در قرآن جست. آگاهی و تسلط وی به کلام وحی را می‌توان در آثار او تصدیق کرد. در تفسیر نهج‌البلاغه، مثنوی و در موضوعات دیگر، استفاده و فهم او از آیات قرآن پیداست و بی شک چنین انسان‌هایی در مکتب قرآن پرورش می‌یابند.
این دست مسائل و حتی نگاه اجمالی به تألیفاتش، همه گواه یک مطلبند و آن زمانمند بودن علامه است. او به راستی فرزند زمانه خود بود. گنج تفکراتش از آینده، سر از حال در آورده بود و برای درمان دردهای بشر امروز بود.
او با بسیاری از علوم روز آشنا بود. کتاب حقوق جهانی بشر نشان می‌دهد استاد به مباحث جدید در نظام بین‌الملل توجه تام و کافی داشته است. همچنین مصاحبه‌های وی با اندیشمندان جهان حاکی از آشنایی جدی او با عرصه‌های گوناگون علوم جدید است.
علامه جعفری به کار سیاسی هم نظر خاصی داشت و همه این صفات شاید در وصف «روشن‌فکر» بگنجد.
«روشن‌فکر حقیقی کسی است که ارتباط خود را با واقعیات گسترده در جویبار زمان تنظیم منطقی نموده و با درک صحیح علت‌ها، معلول‌ها، ثابت‌ها و متغیرها برای تحقق بخشیدن به حیات معقول جامعه، رسالتی در خود احساس کند و از هیچ گونه گذشت و فداکاری در این راه دریغ نورزد.»
علامه جعفری روشن‌فکری بود که تعهد و احساس مسئولیت بر تمام زندگی‌اش سایه انداخت؛ اعم از کارهای علمی، کتاب‌ها، مصاحبه‌ها، مکاتبه‌ها، حتی رفتارهای شخصی، که این قسم خود مجال گسترده دیگری می‌طلبد و در این کوتاه نمی‌گنجد.
علامه جعفری نظریه‌های تازه‌ای را به عرصه اندیشه افزود و سخنان بدیعی را در قلمروهای اندیشه به یادگار گذاشت. مثل بحث عمل و عکس‌العمل، گفت و گوی ادیان، فرهنگ جامع جهانی و مسائلی پیرامون زندگی. همه این‌ها و بسیاری مباحث دیگر – که برخی از آن‌ها تخصصی‌تر است و ذکرش در این یادداشت نمی‌گنجد – همه تحت یک دغدغه‌ی اساسی قرار گرفت و آن «انسان» است.
شاید اگر بخواهیم یک نخ تسبیح برای تمام نوشته‌ها و گفته‌های او قائل شویم همان انسان است. این مقوله، دغدغه جدی او در زندگی بوده است، لذا تلاش خود را برای تبیین ارتباطات چهارگانه انسانی (ارتباط انسان با خویشتن، با خدا، با جهان هستی، و با همنوع خود) به کار گرفت و کتاب‌های متعددی در این موضوعات نگاشت.
نکته‌ای در این جا وجود دارد که برای فهم دل مشغولی‌های برخی اندیشمندان، و حتی فهم برخی تناقض‌ها در تاریخ مخصوصا تاریخ معاصر بسیار اهمیت دارد. این نکته را با خاطره‌ای از علامه جعفری شروع می‌کنم.
در سال 1359 جوانی از او سوال کرد: «شما چرا به فعالیت‌های اجرایی (سیاسی) نمی‌پردازید؟» علامه در پاسخ گفت: «فعالیت‌های اجتماعی بر دو نوع است: یک نوع آن کارهای اجرایی است و نوع دیگر کارهای علمی و فرهنگی. من از عهده کارهای اجرایی بر نمی‌آیم. از من کارهای فرهنگی بر می‌آید که سال‌هاست به آن مشغولم.»
اما نگاه اجتماعی اسلامی همواره همراه او بود. و به نوعی عهده دار بعد فرهنگی انقلاب اسلامی بود. ساواک برای کنترل علامه در سخنرانی‌هایی که برای اقشار مختلف ایراد می‌کرد، مأمورانی را می‌فرستاد تا از آن گزارش تهیه کنند و در پرونده‌ای که ساواک از ایشان جمع آوری کرده بیش از 180 گزارش وجود دارد.
مأموران ساواک دقیقاً از محتوای سخنان او چیزی نمی‌فهمیدند لذا اقدام به افزایش تعداد مأموران و گزارش‌ها کردند. حدود بیست منبع مامور ارائه گزارش از جلسات علامه بودند. در گزارش‌ها مخاطبین وی که عموماً جوانان و دانشجویان بودند، حدود پانصد نفر تخمین زده شده است.
یکی از بازجویان ساواک می‌گوید: «او با همین حرکت جوهری و همین حرف‌ها جوانان را به مبارز تبدیل می‌کند و به جان حکومت می‌اندازد.»
حتی گروه منافقین، قبل از جریان انحراف دسته جمعی در جلسات او حاضر می‌شدند.
از مرحوم علامه بیش از صد کتاب در موضوعات گوناگون کلامی، فلسفی، حقوقی، فقهی، علوم جدید، مباحث انسان شناسی، زیبایی شناسی و هنر، مبانی اخلاق و ادبیات به جامانده است. شرح مثنوی معنوی و تفسیر نهج‌البلاغه از آثار مشهور اوست.
به امید بهره برداری جوانان از آثار گران سنگ او.
برای اطلاعات بیش‌تر به این منابع مراجعه کنید:
- علامه محمد تقی جعفری؛ زندگی، تفکرات، آراء. موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری
- سایت WWW.SEDDIQ.IR
- چراغ فروزان. سازمان اسناد انقلاب اسلامی
ارسال نظرات