علم سازی و علم پردازی دینی، تلاشی یک روزه و تک بعدی نیست

به گزارش گروه علمي «خبرگزاري دانشجو»، در آستانه برگزاری نخستین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی جمعی از صاحب نظران این حوزه به ارائه نظرات خود پرداختند:

میرمعزی: سیاست گذاری بلند مدت تحول علوم باید ناظر بر اسلامی سازی باشد

حجت الاسلام و المسلمین سید حسین میرمعزی، عضو شورای عالی الگوی اسلامی ـ ايرانی پيشرفت، با اشاره به راهکارهای موجود برای تحول در علوم انسانی اظهار کرد: تولید دانش، فرآیندی اجتماعی است. آنچه در مقطع کنونی برای ما سودمند خواهد بود، این است که جامعه علمی متحول و قانع شود تا به سمت نگرش بومی حرکت کند.

 

 عضو شورای عالی الگوی اسلامی ـ ايرانی پيشرفت، با اشاره به سه راهبرد کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای تحول در حوزه علوم انسانی به ویژه علم اقتصاد، اظهار کرد: گام اول در حوزه اقتصاد اسلامی آن است که اقتصاد غرب را از نگاه بنیان ها، مبانی و کارآمدی نقد کنیم.

 

میرمعزی با اشاره به اشکالات اساسی علم اقتصاد کنونی که در دانشگاه های کشور تدریس می شود، گفت:  سه اشکال در حوزه مباحث اقتصادی ارائه شده در دانشگاه ها وجود دارد. اشکال نخست آن است که این علم مبتنی بر مبانی ارزشی و معرفت شناختی غیر اسلامی و نگاه مادی گرایانه صرف است.

 

این محقق افزود: جریان اصلی علم اقتصاد مبتنی بر مبانی بینشی، معرفت شناختی و مبانی ارزشی سرمایه داری یا لیبرالیسم است. بنابراین این علوم باید براساس مبانی اسلام، بازسازی شوند.

 

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: به روز نبودن٬ دومین ایراد وارده به علم اقتصاد کنونی است. معمولا آنچه که در دانشگاه های ما تدریس می شود از جهت تئوری ها و نظریه ها از آنچه که در کشورهای توسعه یافته که این علوم در آنجا متولد شده اند، چند دهه عقب است.

 

وی خاطر نشان کرد: الگوها و نظریه هایی که غربی ها از آن رد شده و به الگو ها و نظریه های جدیدی رسیده اند تازه در سیستم آموزشی ما و حتی در سطح دکتری قرار می گیرد.

 

وی ادامه داد: متاسفانه در این حوزه آن طور که باید اساتید فعال نیستند و نظریه های جدید را استخراج نمی کنند.

 

میرمعزی با اشاره به سومین ایراد علوم اقتصادی فعلی، گفت: شیوه و روش ارائه شده فعلی منطبق با شرایط بومی ایران نیست. در حقیقت این نظریات در علم اقتصاد برای حل مشکلات اقتصادی جوامع غربی توسط دانشمندان خودشان ارائه شده و ما همان ها را اینجا تدریس می کنیم.

 

عضو شورای عالی الگوی اسلامی ـ ايرانی پيشرفت خاطر نشان کرد: البته ما نمی توانیم دانشگاه ها را ببندیم و با اساتید خداحافظی کنیم. ما نمی توانیم یک روزه همه اساتید و دانشجویان و رشته ها را منقلب کنیم.

 

میرمعزی تصریح کرد: در مقطع کنونی، نظریات اسلامی به روز و بومی نداریم تا اساتید از آن بهره مند شوند. پس می توانیم حداقل همین نظریات غربی را به روز و بومی اجرا کنیم تا کار پیش برود.

 

وی در ادامه تاکید کرد: البته این روند را در کوتاه مدت می توان پذیرفت اما باید سیاست گذاری بلند مدت ما برای تحول در علوم ناظر به اسلامی سازی باشد.

 

مظفر نامدار عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به چیستی علوم انسانی گفت: علوم انساني اسلامي پديده اي است كه از معرفت و حكمت سرچشمه گرفته است؛ مبادي اوليه آن تحت تاثير اسلام است که تلفيقي و تفكيكي نيست.

 

وی در توضیح جایگاه دین در علوم انسانی اسلامی بیان کرد: چیزی به نام دین وجود ندارد، بلکه ذهنیتی است که به شکل گیری رابطه ای بین علم و سیاست می انجامد. در واقع اسلام و مسحیت مطرح است .
نامدار ادامه داد: آنچه امروز در تولید علوم انسانی باید دنبال شود، اسلام است، چرا که علوم انسانی بدون اسلام زنده نیست.

 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در تبیین جایگاه علوم انسانی اسلامی در کشور تاکید کرد: در حال حاضر در دانشگاه های ما اگر چه اقداماتی سطحی و گذرا صورت گرفته اما تا به امروز شاهد فعالیت جدی در این حوزه نبوده ایم.

 

وی ایجاد توانایی در زمینه تولید قدرت، ثروت و نظریه را سه عنصر مهم برای تولید علوم انسانی اسلامی دانست و خاطر نشان کرد: یکی از دلایلی که امام خمینی(ره) توانستند با انقلاب اسلامی همه چیز را متحول کنند توانایی این جمهوری در تولید قدرت(تاسیس نظام)، تولید ثروت( مادی و معنوی) و تولید نظریه بود.

 

نامدار ضمن ابراز امیدواری از برگزاری نخستین کنگره علوم انسانی اسلامی گفت: تولید این علم نیازمند نقشه راهی است که می تواند از دل چنین کنگره هایی استخراج شود.

 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تولید علوم اسلامی را به معنای نفی علوم انسانی فعلی ندانست و تصریح کرد: اسلامی سازی علوم فعلی به معنی نفی آن است در حالی که هدف ما تولید علوم انسانی اسلامی نشات گرفته از ذخایر اسلامی است. علوم انسانی برگرفته از غرب هدف خود را دنبال می کند اما ما به دنبال تأسیس علومی هستیم که بتواند نیازهای جامعه اسلامی را پاسخ دهد و تنها در صورتی به هدف خود می رسیم که علوم تولیدی بر مبنای  اصول اسلامی استوار باشد.

وی اسلامی سازی علوم انسانی فعلی را نادرست خواند و افزود: مبادی اولیه و اصول علوم انسانی فعلی هیچ نسبتی با فرهنگ ما ندارد. در واقع، در جامعه ای که فرهنگ آن بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تغییر یافته، دیگر این علوم کابردی نیست. با رنگ و لعاب دادن به علوم انسانی فعلی، به علم اسلامی دست نخواهیم یافت.

 

 

حجت الاسلام و المسلمین  احمد مبلغی، رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، با اشاره به دیدگاه شهید صدر در مورد بازسازی علوم انسانی، اظهار کرد: معتقدم روش شهید صدر در ایجاد و بازسازی علوم انسانی با رویکرد دینی، کارآمد، منطقی و قابل قبول است.

 

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: ما می توانیم شبه بن بستی که در تأسیس «علوم انسانی مبتنی بر مبانی دینی» ایجاد شده است را با رجوع به روش شهید صدر بازسازی کنیم.

 

مبلغی تصریح کرد: با نگاهی گذرا بر جهت بازاندیشی روش شهید صدر به گونه ای که روح آن دست نخورده بماند، می توان چنین استنباط کرد که علم سازی و علم پردازی دینی، تلاشی یک روزه و تک بعدی نیست بلکه مستلزم صرف زمانی طولانی است.

 

 وی با اشاره به نقطه آغاز به عنوان حساس ترین مرحله در روند علم سازی، خاطر نشان کرد: مشخص کردن جایگاه شروع فرآیند علم سازی از اهمیت ویژه ای برخوردار است که در صورت عدم رعایت، روند علم سازی یا علم پردازی به نحوی نادرست شکل می گیرد.

 

این پژوهشگر افزود: در نگاه روش پردازانه شهید صدر نقطه شروع یا مرحله نخست، شناخت نیازها و واقعیت های زندگی انسان است که باید قبل از هر تلاشی به آن پرداخته شود. باتوجه به این دیدگاه، برای تحول در حوزه علوم انسانی باید نیازهای جامعه و به ویژه انسان شناخته شود.

 

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی با تأکید بر کارکرد، بازتاب و نمودهای متفاوت نیاز های انسان در شرایط مختلف، اظهار کرد: برای شناخت نیازهای انسان باید نگاهی به وضعیت معاصر داشته باشیم چراکه جامعه انسانی در شرایطی متغیر قرار دارد. شرایط دگرگون شده در طول دوره ها و زمان های مختلف وضعیت جدیدی را ایجاد می کند که باید برای تحول در حوزه های مختلف از جمله علوم انسانی به آن ها توجه شود.

 

 مبلغی با اشاره به مرحله دوم مسیر تحول علوم انسانی، افزود: این مرحله شامل مطالعه دستاوردها و داشته های کنونی علوم انسانی است. تلاش برای ایجاد تحول در حوزه علوم انسانی در چارچوب بهره گیری از دین، خود دارای دو نگرش است.

 

وی ادامه داد: نگرش نخست اعتقاد به کشیدن خط قرمز به دور هرآنچه که تاکنون وجود داشته است، دارد و می گوید باید مستقیم سراغ دین برویم و حال آنکه در مفروض دوم، مطالعه ای اساسی و پرحوصله جهت شناسایی زوایای دید، حوزه ها و سرفصل های علوم انسانی توصیه می شود.
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: فایده شناخت حاصل از مفروض دوم در نگرش هایی که عنوان شد در آن است که فرصت ها  به نفع محقق حوزه علوم انسانی اسلامی شکل خواهد گرفت؛ به ویژه آن که شناخت واژگان علمی کمک زیادی به او می کند تا رجوعی هدفمند به دین داشته باشد.

 

 وی گفت: پس از انجام این بررسی ها، حرکت مطالعاتی دقیق به سمت دین آغاز می شود که خود شامل مطالعه جهت شناخت و دریافت مبانی دینی و حرکت از این مبانی به سمت نیازهایی که قبلا شناخته شده، می شود، آن هم با مفاهیمی که از علوم انسانی رایج گرفته شده است.

 

مبلغی افزود: تلاش در این حرکت متمرکز بر این است که اقتضائات مبانی دینی در ایجاد مفاهیم یا تغییر آنها چه خواهد بود.

 

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: از سویی بازگشت از جایگاه مبانی دینی به سوی نیازها باید نظریه پردازانه و از سوی دیگر بررسی گرایانه و نقادانه نسبت به مفاهیم و نظریات علوم انسانی باشد.

 

وی خاطر نشان کرد: این فرآیند رفت و برگشت نسبت به دین باید با تکرار انجام گیرد تا اطمینان بخش و ثمر بخش شود.