کد خبر:۱۹۶۸۴۷
نگاهی به نحوه مواجهه علما با کالاهای خارجی؛

نامه‌ اعتراض‌آمیز کاردار انگلیس و درخواست مؤاخذه علما!/ انجمني كه با هدف رفع احتیاج به کالاهای فرنگی تاسيس شد/ بر کسی که کفنش از پارچه ایرانی نباشد، نماز نمی‌خوانیم

در دوره قاجار که دولت دچار ضعف اقتصادی بود علما پیشنهاد کردند که دولت از مردم استمداد کند؛ علما و طلاب نیز در این حرکت ملی پیش‌قدم شدند تا جایی که طلاب برای مقابله با استقراض خارجی ...
گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»، حامد صفائي، اکنون به راحتی می شود معنای سخن عده‌ای از کارگزاران سیاست‌های رژیم شاهنشاهی را فهمید و درک کرد که بعد از قضیه تنباکو و آن حکم تاریخی مرحوم میرزای شیرازی، گفتند:
 
«دخالت اضطراری میرزای شیرازی در امر سیاست، گرچه برای حفظ استقلال مملکت و نگهداری از تجاوز بیگانگان بسی سودمند بود، لیکن بذری در مزرعه روحانیت پاشید که معلوم نیست چه حاصلی برویاند و چه نتیجه‌ای در آینده برای سیاست و روحانیت این مملکت داشته باشد و کدام دست قوی بتواند این خلط و مزج را برهم زده و هر یک از سیاسیون و روحانیون را برای ادای وظیفه خود وا دارد.»

به نظر می رسد واژه تحريم از متون فقه اسلامی به ادبیات سیاسی و حقوقی راه یافته است

واژه تحریم در لغت به معنای «حرام کردن» و «ناروا داشتن» است. در سیاست و حقوق بین الملل هم اصطلاحی نسبتاً جدید است که به نظر می رسد از متون فقه اسلامی به ادبیات سیاسی و حقوقی راه یافته باشد. در سال‌هاي اخير كشورهاي سلطه و هژمون از تحريم ابزاري ساختند براي پيشبرد اهداف خود و از آن در مسائل استراتژيك بهره مي‌برند.

تحریم؛ برآمده از تفکر اصیل اجتهاد در تشیع

تحریم برآمده از تفکر اصیل اجتهاد در تشیع است. این تفکر و جریان و اندیشه تاریخی می‌تواند به برخی از معیارها و ملاک‌های توسعه در جامعه امروز ما با نوعی نگرش تاریخی- سیاسی پاسخ دهد.

اندیشه تحریم در تاریخ سیاسی ایران، یکی از روش‌هایی است که فقهای شیعه بارها از آن برای حفاظت از فضای زندگی مسلمانان بهره گرفته اند. همچنین می‌شود برداشت کرد که ماهیت تحریم کالاهای خارجی در طول تاریخ به‌وسیله شیعیان و علمای آنان، یک جنبش سیاسی- مذهبی علیه سلطه و نفوذ قدرت‌های استعماری بوده است.

نهضت تحریمی به رهبری علما

از نیمه دوم قرن 13م بود که در کشور، رشد سریع بازرگانی خارجی و رواج کالاهای فرنگی و خوگرفتن مردم به مصرف این کالاها، باعث شد بازارهای داخلی به تصرف کالاهای خارجی در بیاید و تولید‌کنندگان داخلی درمانده شوند.

همزمان با وقوع چنین اتفاقاتی، جنبش تحریم کالاهای فرنگی به رهبری علما برای رسیدن به استقلال اقتصادی شروع شد. معمولا رهبران اینگونه جنبش‌ها، علما بوده‌اند، به‌ویژه از آن جهت که این تحریم‌ها در بسياری موارد، عنوان حکم ثانوی شرعی داشته که اساساً تشخیص و اعلام حکم ثانوی شرعی از شئون فقهاست.

ماهیت جنبش های تحریمی در میان مسلمانان و به‌خصوص شیعیان، بدین‌گونه است که دارای مبانی اسلامی بوده و در آن از توسل به زور اجتناب می‌شده است و به صورت مقاومت منفی یا عدم همکاری صورت می گرفتند.

علما: نهایت و غایت سیاست، اطاعت از شریعت است

البته همراه با نهضت تحریمی که علما اعلام می‌کردند، دلدادگانی به غرب نيز وجود داشتند که تبلیغ می‌کردند که مخلوط شدن سیاست و شریعت، نه تنها دامان شریعت را لکه‌دار می‌کند، بلکه اساس سیاست را هم متزلزل می‌کند. این در حالی است که علما برخلاف این گفته، عقیده دارند و داشتند که شریعت و سیاست مانند روح و جسم هستند. نهایت و غایت سیاست اطاعت از شریعت است.

اگر یک رهبر دینی اختیار این را نداشته باشد که فضای زندگی پیروان خود را در مقتضيات زمان حفظ کند و آن را در مقابل حوادث واقعه به اتخاذ تصمیم درست رهنمون کند، آن دین چگونه دینی در ارتقاي زندگی مادی و معنوی پیروان خود خواهد بود؟

در تاریخ مشاهده کردیم که پادشاهان و حاکمان مستبد (خصوصا در دوران معاصر) عرصه زندگی را بر مردم تنگ می‌کردند تا خود به زندگی شاهانه ادامه دهند و در این راه تنها شریعت و عاملان به شریعت بودند که به داد مردم می‌رسیدند، مانند نمونه‌هایی که در آینده ذکر خواهد شد.

آغاز نهضت تحریم

اگر بخواهیم آغازی برای نهضت تحریم بیان کنیم، باید به دوران قاجار برگردیم. دورانی که اقتصاد وضعیت خوبی نداشت و کشورهای استعماری مانند روس و انگلیس تلاش می‌کردند، از ضعف اقتصادی دولت بهره ببرند و با دادن کمک‌های مالی، نفوذ خود را گسترش دهند. به همین منظور توسط ایادی خود در دولت و مجلس این حرف را گسترش دادند که در صورت نرسیدن 2 کرور پول، تمام ادارات دولتی از کار خواهند افتاد.

به همین خاطر روس و انگلیس پذیرفتند که به ایران وام بدهند؛ اما با این شرط که پول با نظارت آنان مصرف شود و گمرک شمال و جنوب و پستخانه‌ها و... به ضمانت در دست آنان باشد. این پیشنهادات که مقدمه‌ای برای وابستگی بود با مخالفت علما و روحانیون همراه شد.

علمای ایران و پیشنهاد استمداد دولت از مردم به جاي استقراض خارجی

علمای عراق به آیت الله شیخ محمد‌باقر بهاری‌همدانی دستور دادند که به تمام سفارتخانه‌ها اعلام کند که دولت‌های بیگانه حق استقراض به شاه را ندارند. علمای ایران پیشنهاد کردند که دولت از مردم استمداد کند و علما و طلاب نیز در این حرکت ملی پیش‌قدم شدند تا جایی که طلاب برای مقابله با استقراض خارجی کتاب‌های خود را فروختند.
 
نمونه دیگر از تحریم ها که توسط علما اعمال شد، تحریم قرارداد «رژی» و «تنباکو» است که با فتواي مرحوم میرزای شیرازی به وقوع پیوست. این حکم درحالی بود که استفاده از كالاي فرنگی و آداب آن در بین افراد ضعیف‌الایمان و ضعیف‌الرأی نوعی افتخار محسوب می‌شد. از محتواي رساله‌ای كه پيرامون تحریم تنباکو به نام «تحریم دخانیه» وجود دارد، این چنین برداشت می شود که تسلط و قدرت کمپانی بیگانه بیش از پیش بوده است.

اشک مرحوم میرزای شیرازی بابت پیروزی تحریم تنباکو

پس از تحریم تنباکو، زمانی که مرحوم مدرس به خدمت آیت الله میرزای شیرازی به عراق رفته و پیروزی تحریم تنباکو را به وی گزارش داد، میرزا دیده‌اش پر از اشک شد و علتش را چنین بازگو کرد: «حالا حکومت‌های قاهره فهمیدند قدرت اصلی یک ملت و نقطه تحرک شیعیان کجاست. حالا تصمیم می‌گیرند این نقطه و این مرکز ثقل را نابود کنند.»

در جريان تحریم تنباکو، روحانیت، مردم، تجار و... بدون نیاز به روشنفکران نقش خود را به خوبی ایفا کردند

در تحریم تنباکو ما شاهد رهبری بلامنازع و مسلم مرجعیت شیعه بودیم و در تمامی این برهه هیچ نقش و تصویری از روشنفکران دیده نمی‌شود. همچنین در این جنبش، همه عوامل تقریباً در جای خود قرار داشتند و توانستند در زمان کمی به عالی‌ترین اهداف ملی و اسلامی برسند. در این ماجرا روحانیت، مردم عادی، تجار و... به خوبی نقش خود را ایفا کردند؛ بدون اینکه نیازی به عنصر روشنفکرانه و روشنفکران باشد.

«انجمن شرقی»؛ انجمني كه با هدف رفع احتیاج به کالاهای فرنگی تاسيس شد

نمونه دیگر تحریم بدین قرار است که مجد‌الاسلام کرمانی به یاری سيد‌جمال واعظ‌ اصفهانی و ملک‌المتکلمین و میرزا‌علی‌ جناب «انجمن شرقی» را با هدف رفع احتیاج به کالاهای فرنگی ایجاد کردند و از علما و خطبا خواستند در ماه مبارک رمضان مردم را به استفاده از کالاهای داخلی ترغیب کنند. بر همین اساس آقا نجفی، فقیه صاحب نفوذ عصر قاجار در اصفهان، حکم تحریم کالاهای فرنگی را صادر کرد.

نشریه حبل‌المتین با استفتا از برخی علمای بزرگ نجف مانند سید‌اسماعیل صدر و سید‌محمد‌کاظم طباطبایی و شیخ‌الشریعه اصفهانی و ملا‌محمد‌کاظم خراسانی در خصوص استفاده نکردن از کالاهای فرنگی و درج فتواهای آنان به پیشبرد این جنبش کمک موثری کرد.

نامه‌ اعتراض‌آمیز کاردار انگلیس در تهران و درخواست مؤاخذه و تنبیه علما!

علما بویژه حاج آقا نور‌الله اصفهانی، تحریم کالاهای خارجی را ادامه داد، طوری‌که موجب ناراحتی چارلز مارلینگ، کاردار انگلیس در تهران شد. مارلینگ در 1325 نامه‌ای اعتراض‌آمیز به نصراللّه مشیرالدوله، وزیر خارجة وقت نوشت و خواستار مؤاخذه و تنبیه علما شد.

بر کسی که کفنش از پارچه ایرانی باشد، نماز نمی‌خوانیم
 
نمونه دیگر تحریم در خصوص حمایت 12 نفر از علمای اصفهان می باشد که در سال 1324 ه.ق از تولی داخلی و تحریم مصرف کالاهای خارجی حکایت می کند که در قالب بیانیه‌ای منتشر شده بود. علما در این بیانیه اعلام کرده بودند که

«بعد از تسبیح و تحمید؛ این خدام شریعت مطهره با همراهی جناب رکن الملک متعهد و ملتزم شرعی شده‌ایم که مهما امکن (تا حد امکان) بعد ذلک تخلف ننمايیم، فعلا پنج فقره است:

استفاده از كاغذ ايراني

اولا: قبالجات و احکام شرعیه، از شنبه به بعد باید روی کاغذ ایرانی بدون آهار نوشته شود. اگر بر کاغذ‌های دیگر نویسند، مهر ننموده و اعتراف نمی‌نویسیم. قباله و حکمی هم که روی کاغذ دیگر نوشته بیاورند و تاریخ آن بعد از این قرارداد باشد، امضا نمی‌نماییم. حرام نیست کاغذ غیرایرانی و کسی را مانع نمی‌شویم، ماها با این روش متعهدیم.

استفاده از كفن ايراني

ثانیا: کفن اموات اگر غیر از کرباس و پارچه اردستانی یا پارچه دیگر ایرانی باشد، متعهد شده‌ایم، بر آن میت ماها نماز نخوانیم. دیگری را برای اقامه صلوة بر آن میت بخواهند، ماها را معاف دارند.

استفاده از البسه ايراني

ثالثا: ملبوس مردانه جدید که از این تاریخ به بعد دوخته و پوشیده می‌شود، قرار دادیم مهما امکن هر چه بدلی آن در ایران یافت نمی‌کنیم و حرام نمی‌دانیم لباس‌های غیر ایرانی را، اما ماها ملتزم شده‌ایم حتی‌المقدور بعد از این تاریخ ملبوس خود را از نسج ایرانی بنماییم تا بعین ماها نیز کذلک و متخلف توقع احترام از ماها نداشته باشد. آنچه از سابق پوشیده داریم و دوخته، ممنوع نیست استعمال آن.
 
برگزاري مهماني فقط با یک پلو، یک چلو، یک خورش و یک افشره

رابعا: میهمانی‌ها بعد ذلک، ولو اعیانی باشد، چه عامه چه خاصه، باید مختصر باشد؛ یک پلو و یک چلو و یک خورش و یک افشره. اگر زائد بر این کسی تکلف دهد، ما را به محضر خود وعده نگیرد. خودمان نیز به همین روش میهمانی می‌نمايیم؛ هر چه کمتر و مختصرتر از این تکلف کردند، موجب مزید امتنان ماها خواهد بود.

قطع رفت‌و‌آمد با وافوري و اهل وافور

خامسا:‌ وافوری و اهل وافور را احترام نمی‌کنیم و به منزل او نمی‌رویم؛ زیرا که آیات باهره (ان المبذرین کانوا اخوان الشیاطین - و لاتسرفوا ان الله لایحب المسرفین - و لاتلقوا بایدیکم الی التهلکه) و حدیث (لا ضرر و لاضرار) ضرر مالی و جانی و عمری و نسلی و دینی و عرضی و شغلی آن محسوس و مُسری است و خانواده‌ها و ممالک را به باد داده. بعد از این هر که را فهمیدیم وافوری است، به نظر توهین و خفت می‌نگیریم.

امضای آقایان کرام و علما‌ي فخام کثرالله امثالهم: 1- ثقة‌الاسلام آقای حاج‌آقا نورالله 2 - حسین بن جعفر الفشارکی 3 - حجةالاسلام آقانجفی 4- شیخ مرتضی اژه 5 - آقا میرزا محمدتقی مدرس 6- حاجی سیدمحمد باقر بروجردی و...»

بي شك یکی از ابزارهای هویت در کشور، اقتصاد پویا و سالم است و اینکه کالاهایی مطابق با آداب و رسوم آن کشور تولید و عرضه شود و این نیاز به فرهنگ سازی دارد. وقتی می‌بینیم کالایی ساخت ایران بوده ولی آرم خارجی می‌خورد، نشان دهنده این است که فرهنگ غلطی بر اقتصاد کشور حاکم مي باشد و این فرهنگ باید عوض شود.

هر حرکت و نهضت اجتماعی و سیاسی، به هر حال دو رکن اساسی دارد: رهبری و مردم. باید بدانیم که یک جنبش و نهضت در مدت کوتاه نمی‌تواند تمام اساس ظلم و سیاست فاسد را به یکباره نابود کند؛ مگر اینکه مردم، رهبران خود را در آن نهضت همراهی کنند و در راه تحریم کالای خارجی (که مورد مثال ما بود) مانند رهبران خود عمل کنند.

آيت الله مرعشي اجازه ندادند از دكمه خارجي در لباسشان استفاده شود

برای مثال می توان به خصوصیات عملی آیت الله مرعشی نجفی اشاره کرد که هیچ وقت از لباس‌های خارجی استفاده نکردند و این روش را، راهِ مبارزه با استکبار در بُعد اقتصادی می‌دانستند؛ برای نمونه ایشان حتی موقعی که خیاط می‌خواست از دکمه خارجی برای لباسشان استفاده کند، اجازه ندادند و از قیطان بجای دکمه در لباس استفاده کردند.

امام خمینی (ره) هم به نفوذ بیگانگان در زمینه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و... سخت معترض بودند و رویه ایشان هم مثل علمای بزرگ گذشته این بود که مصرف کالای داخلی را ترویج کنند:

«اقتصاد مملکت در معرض قبضه صهیونیست‌هاست که در ایران به ضرب بهایی شدند و مدتی نخواهد گذشت که با این سکوت مسلمین، تمام این مملکت را با تأیید عمال خود قبضه می‌کنند و ملت مسلمان را از هستی و تمامی شئون ساقط می‌کنند.»

امام خميني (ره): حاضر نیستم با مراجعه به پزشك خارجي، پزشكان خودمان تحقیر شوند

ایشان حتی حاضر نمی شدند برای درمانشان، به پزشك خارجي مراجعه كنند. با اینکه مسئله جان ایشان مطرح بود، اما امام گفتند حاضر نیستم پزشكان خودمان تحقیر شوند.

پس از پیروزی انقلاب هم با توجه به اینکه حاکمیت مستقل و دینی شکل گرفت و باید از نفوذ بیگانگان جلوگیری می شد، ما شاهد اقدامات و تدابیر گسترده ای در این زمینه بوده ایم و در سال های اخیر هدایت کننده اصلی آن مقام معظم رهبری بوده اند و به طور مکرر این مسئله از سوی ایشان پیگیری شده است تا آنجا كه امسال را به نام «توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني» قرار داده‌اند.
 
 
منابع

1- اندیشه تحریم و گوشه ای از مبارزات ملت، مجله 15 خرداد، دوره سوم، شماره 6، زمستان 84.

2- جریان‌شناسی تحریم در تاریخ فکری سیاسی ایران، موسی نجفی، مجله حکومت اسلامی، شماره 9، سال 1377.

3- مرکز اسناد انقلاب اسلامی

4- موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی
 
 
ارسال نظر
captcha
*شرایط و مقررات*
خبرگزاری دانشجو نظراتی را که حاوی توهین است منتشر نمی کند.
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگیلیش) خودداری نمايید.
توصیه می شود به جای ارسال نظرات مشابه با نظرات منتشر شده، از مثبت یا منفی استفاده فرمایید.
با توجه به آن که امکان موافقت یا مخالفت با محتوای نظرات وجود دارد، معمولا نظراتی که محتوای مشابهی دارند، انتشار نمی یابد.
پربازدیدترین آخرین اخبار