تفاوت اقتصاد اسلامی با اقتصاد مدرن/ سنگ بنای اقتصاد اسلامی چيست؟

به گزارش خبرنگار دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»، استاد رحيم پور ازغدي صبح امروز در دانشگاه تربيت مدرس به ايراد سخناني در خصوص مفهوم اسلامي بودن اقتصاد از ديدگاه امام رضا (ع) پرداخت.

عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي با اشاره به اينكه پير روميني در مورد تاثير معرفت‌شناسي دكارت، كانت و غيره در علوم اجتماعي به نحو عام و اقتصاد به نحو خاص تحقيق جالبي دارد، گفت: وي توضيح مي‌دهد كه چگونه وقتي با معرفت‌شناختي و نظريه اخلاق يك نظريه‌پرداز مواجه شديد مي‌توانيد نظريه‌هاي اقتصادي او را پيش‌بيني كنيد؛ البته اين در صورتي است كه آن نظريه‌پرداز ذهن منسجمي داشته باشد؛ زيرا بسيار اتفاق مي‌افتد كه دو نظريه يك نظريه‌پرداز با هم سازگار نيست.

 

وي افزود: امروزه تخصص منجر به تشتت شده است؛ زيرا افراد به صورت جداگانه علوم مختلف را مي‌خوانند و متوجه نمي‌شوند كه در گفته‌هاي نظريه‌پردازان مشهور تناقض وجود دارد؛ در واقع افرادي كه منسجم صحبت مي‌كنند، بسيار كم هستند.

 

رجيم پورازغدي خاطرنشان كرد: گاهي مي‌توان اين مسئله را حمل بر زمان‌هاي متفاوت كرد؛ مثلاً نظريه‌پردازي در جواني نظريه‌اي ارائه داده و سال‌ها بعد نظريه او تغيير مي‌كند، اما نظر جديد خود را مكتوب نمي‌كند.

عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي در ادامه به ارائه نكاتي در باب اقتصاد پرداخت و گفت: نكته اول در باب علمي بودن اقتصاد است، چه با روش دكارتي به سراغ اقتصاد بياييم چه نگاه كسي مانند آدام اسميت را داشته باشيم كه نگاه او به اقتصاد كاملاً غريزي است، بايد گفت كه هر دو در يك ويژگي مشتركند و آن دور بودن از واقع‌‌گرايي، گزينشي بودن اين مباني و همچنين توام بودن اين مباني با پيش‌فرض‌هاي اثبات نشده و نانوشته است.

وي بيان داشت: ‌در متون كلاسيك اقتصاد معمولاً از اين پيش‌فرض‌ها صحبت نمي‌شود، پشت پرده همه علوم اجتماعي از جمله اقتصاد نيز پيش‌فرض‌هاي كاملاً پيچيده و تعبدي وجود دارد، در حالي كه از اين صحبت مي‌شود كه بايد اخلاق را از اقتصاد جدا كنيم.

رحيم‌پور ازغدي افزود: پيش‌فرض‌هاي بسياري وجود دارد كه در علوم اجتماعي جزو خطوط قرمز محسوب مي‌شوند، در حالي كه كل نظريه‌هاي مشهور اقتصادي پيش‌فرض‌هاي معروفي دارند، اما اجازه نمي‌دهند اين پيش‌فرض‌ها به بحث كشيده شود.

عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي گفت: ‌بايد ببينيم اصول موضوعه‌اي كه سنگ بناي اقتصاد هستند در كجا درست و در كجا غلط است.

 

وي با اشاره به تمايز ديدگاه‌هاي دكارت و آدام اسميت گفت: ديدگاه دكارتي از وضوح و تمايز حرف مي‌زند، اما روش آدام اسميت كه پدر علم اقتصاد مدرن مي‌باشد، وضوح و تمايز عقلي نيست، بلكه وي با تمثيل‌هاي خطابي صحبت مي‌كند كه نه برهاني است و نه واقعي.

شروع اقتصاد مدرن عملاً از مفاهيم انتزاعي ذهني بود

 

رحيم پور ازغدي با اشاره به معرفت‌شناسي كانت گفت: با معرفت‌شناسي كانت نمي‌شود براي عمل نظريه‌ داد؛ چون مفاهيم تجربي قابل استدلال عقلي نيست.

عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي افزود: شروع اقتصاد مدرن عملاً از مفاهيم انتزاعي ذهني بود، در حالي كه اسميت ادعا مي‌كرد مي‌خواهد از مفاهيم تجربي به اقتصاد برسد.

 

وي خاطر نشان كرد: شروع اقتصاد مدرن با دو تناقض همراه بود؛ تناقض اول عبارت بود از ادعاي واقع‌گرايي و تناقض دوم اين بود كه اسميت مي‌گفت ما با كلي‌گويي و مفاهيم غيرتجربي كاري نداريم، در حالي كه شروع كار او با تعريف انسان اقتصادي است.

رحيم‌پورازغدي در ادامه گفت: اسميت نتوانست با وجود ادعاي خود يك نظام اقتصادي و اجتماعي كامل را بسازد.

 

 

عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي با اشاره به پيش‌فرض‌هاي اقتصاد مدرن خاطرنشان كرد: يكي از پيش‌فرض‌هاي اقتصاد مدرن رذالت انسان است و مي‌گويد انسان فقط بايد با انگيزه‌هاي خودخواهانه وارد عرصه اقتصاد شود و اتفاقاً اين خودخواهي مطلوب است؛ زيرا اگر نبود توسعه و پيشرفت نيز امكان‌ نداشت.

وي افزود: به نظر اسميت رذالت‌هاي فردي فضليت‌هاي اجتماعي هستند، در حالي كه روايات امام رضا (ع) دقيقاً نقطه مقابل اين تفكر است.

 

رحيم‌پور ازغدي گفت: وقتي گفته مي‌شود اخلاق يا دين را نبايد وارد عرصه اقتصاد و سياست كنيم بايد بپرسيم كه تعريف شما از هر يك از اين مقولات چيست.

عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي گفت: در اقتصاد مدرن گفته مي‌شود كه عقل برده غريزه است و محال است عقل بر غريزه مسلط شود.

 

وي ضمن تشريح تفاوت جوامع توسعه يافته و غيرتوسعه يافته بيان داشت: در جوامع توسعه يافته ارضاي غرايز با روش عقلاني صورت مي‌گيرد و اين ابزار در جوامع غيرتوسعه يافته غيرعقلاني است.

رحيم پور ازغدي افزود: ماركس وبر مي‌گويد اهداف قابل عقلاني شدن نيستند، بلكه فقط ابزار هستند كه قابل عقلاني شدن مي‌باشند.

 

عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي در پاسخ به اين سوال كه آيا اين خودخواهي‌هاي فردي نوعي توطئه عليه منافع عمومي نمي‌شود، گفت: خودخواهي افراد به ضرر منافع عمومي است؛ چون در اين صورت هر كس خود را محور قرار مي‌دهد.

 

وي گفت:‌ برخي از نظام‌سازي‌هاي اقتصادي با شعار عقل‌گرايي آغاز شده و به نسخه‌نويسي‌هاي جبرگرايانه در عرصه اقتصاد رسيده است؛ در صورتي كه وقتي شعار عقل‌گرايانه داده مي‌شود نبايد به نتيجه‌گيري‌هاي جبرگرايانه رسيد.

رحيم‌پور ازغدي افزود: آنها از يك طرف مي‌گويند فاعل اقتصادي بي‌عقل است و از طرف ديگر مي‌گويند كه ما مي‌خواهيم رفتار اقتصادي را پيش‌بيني عقلاني كنيم.

 

عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي بيان داشت: آيا نظريه‌هاي اقتصادي واقعاً تجربي هستند يا اينكه ادعاهاي ايدئولوژيك مي‌باشند؛ هيچ كدام از اين نظريات به جهان و انسان نگاه نكرده‌اند، بلكه آنها را تفسير ايدئولوژيك نموده‌اند، لذا نمي‌شود آنها را با آزمون‌هاي تجربي اثبات كرد. 

 

وي با اشاره به اينكه نظريه اقتصادي ظاهراً بي‌طرف و بدون پيش‌فرض است، گفت: در واقع نظريات اقتصادي هم جهت‌گيري و هم پيش‌فرض دارند و فارغ از درست و غلط بودن آن، اقتصادي اخلاقي را ارائه مي‌دهند؛ اين نظريه ارزش‌هايي براي جامعه در نظر دارد و مي‌خواهد به جامعه شكل دهد.

رحيم پور ازغدي بيان داشت: بعد از چند نسل، نظريه‌پردازان اقتصاد مدرن اهداف خود را از ابزار جدا كردند و پشت صحنه پنهان شدند؛ بدين ترتيب، ديگر، اقتصاددانان روي پيش‌فرض‌ها بحث نمي‌كنند و كار خود را محدود به ساخت ابزار كرده‌اند.

عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي با اشاره به مبناي اقتصاد مدرن گفت: فرض در اقتصاد مدرن اين است كه پول درآوردن به هر قيمت بزرگ‌ترين عاملي است كه شيرازه جامعه را حفظ مي‌كند و اين مسئله را به عنوان يك پيش‌فرض اصلي قرار دادند.

وي با اشاره به مسئله اصالت ابزار يا تكنيك گفت:‌ اصالت ابزار يا تكنيك وجود ندارد و محال است انسان به خاطر اهدافش خود را با شرايطي تطبيق بدهد؛ اين تقابل همان تقابل عقل، خشم، وهن و شهوت در انسان است.

 

رحيم پور ازغدي افزود: طبق اين مباني نمي‌توان اقتصاد را به درست و نادرست تقسيم كرد؛ وقتي ابعاد فني و رياضي در اقتصاد به عنوان اصل مطرح شد، نتيجه اين شد كه هدف‌ اين است كه ما مي‌خواهيم زودتر به منافع خود برسيم و ذهن‌مان متوجه اين است كه به سود بيشتري دست پيدا كنيم.

عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي در ادامه با بيان روايات از امام رضا (ع)، تفاوت اقتصاد اسلامي با اقتصاد غيراسلامي را بيان كرد.

وي گفت: امام رضا (ع) در روايتي مي‌فرمايند هيچ كس حقيقتاً مالك هيچ چيز نيست و همه مالكيت‌ها مجازي است.

 

رحيم‌پورازغدي افزود: اين در حالي است كه ليبراليسم مي‌گويد انسان نه تنها مالك اشياست، بلكه جلوتر از آن مالك خودش نيز مي‌باشد كه البته امام رضا (ع) فرموده اند، اموال، املاك، اشيا و حتي خود انسان مملوك حقيقي انسان نيست.

 

عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي افزود: اين يك توصيف اخلاقي نيست؛ زيرا اگر اين گزاره مبنا قرار گيرد پايه‌هاي اقتصاد سرمايه‌داري تضعيف مي‌شود.

 

وي بيان داشت: شما حتي مالك جان و آبروي خود نيستيد؛ زيرا در اسلام خودكشي حرام است، وقتي پذيرفتيم مالكيت حقيقي از آن خداست و هر چه در دست مردم است، عاريه مي‌باشد، اين مسئله مي‌تواند سنگ بناي اقتصاد اسلامي قرار گيرد.

رحيم‌پورازغدي گفت: ‌اقتصاد اسلامي يعني اقتصاد به علاوه اخلاق، حقوق و عدالت و موضوع آن يعني انسان به علاوه فطرت و ابديت؛ يعني انساني كه حتي مالك خود نيست، چه برسد به اينكه مالك طبيعت باشد.

 

عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي افزود: امام رضا (ع) در روايت ديگري مي‌فرمايند، كساني كه اقتصاد را ضايع مي‌كنند، حرام است كه حتي اقتصاد خانواده را به دست آنها بدهيم؛ در واقع عقل و تجربه در اقتصاد اسلامي حجيت دارند.

وي افزود: در اقتصاد اسلامي سود مشروط مورد تاييد است نه سود مطلق، در حالي كه در تفكر سرمايه‌داري نمي‌پرسند كه از كجا و به چه قيمتي سود را بدست آوردي و آن را در كجا خرج كردي؛ در اقتصاد اسلامي انسان ها نبايد قرباني رشد اقتصادي شوند.

رحيم پور ازغدي با اشاره به حرام بودن ربا در اسلام گفت: اسلام خود پول را منهاي كار حرام مي‌داند؛ زيرا ربا نه تنها آثار اقتصادي دارد، بلكه آثار اخلاقي و اجتماعي نيز بر آن مترتب است.

 

عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي روايت ديگري از امام رضا (ع) بيان كرد كه در آن روايت مي‌فرمايند: اگر شما شيعيان ما هستيد بدانيد مردم برادران و خواهران شما هستند و حق آنها بر شما مانند نماز واجب است، اگر مسلمان هستيد روش زندگي ما اين گونه است كه بايد از جان، مال و آبروي خود براي هم بگذريد وظيفه شما مساوات با ديگران است و در همه آنچه مي‌شود ديگران را شريك كرد بايد ديگران را شريك كنيد.

متن كامل اين سخنراني متعاقباً منتشر خواهد شد.