در سالروز بخشیدن فدک به حضرت زهرا؛
گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، نجمه زهدی؛ در سال چهارم هجری قمری حضرت رسول اکرم (ص) فدک را به حضرت فاطمه زهرا (س) هبه کردند. «فدک»، سرزمین آباد و حاصلخیزى بود که در نزدیکى «خیبر» قرار داشت و فاصله آن با مدینه، در حدود یکصد و چهل کیلومتر بود که پس از دژهاى خیبر، نقطه اتکاء یهودیان حجاز به شمار مىرفت.
سپاه اسلام، پس از آنکه یهودیان را در خیبر و وادى القرى و تیما در هم شکست، خلائی را که در شمال مدینه احساس مىشد، با نیروى نظامى اسلام پر کردند و بدین وسیله به قدرت‌هاى یهودى در این سرزمین که براى اسلام و مسلمانان کانون خطر و تحریک بر ضد اسلام به شمار مىرفتند، پایان دادند.
سرزمین‌هایى که در اسلام به وسیله جنگ و قدرت نظامى گرفته مىشود، متعلق به عموم مسلمانان است و اداره آن به دست فرمانرواى اسلام است ولى سرزمینى که بدون هجوم نظامى و اعزام نیرو به دست مسلمانان مىافتد، مربوط به شخص پیامبر و امام پس از وى مىباشد و اختیار این نوع سرزمین‌ها با او است، مىتواند آن را ببخشد یا مىتواند اجاره دهد. یکى از آن موارد این است که از این املاک و اموال نیازمندی‌هاى مشروع نزدیکان خود را به شکل آبرومندى برطرف سازد.
«یوشع بن نون» که ریاست منطقه فدک را بر عهده داشت، صلح و تسلیم را بر نبرد ترجیح داد و تعهد کرد که نیمى از حاصل باغ را هر سال در اختیار پیامبر اسلام بگذارد و از این پس، زیر لواى اسلام زندگى کند و بر ضد مسلمانان دست به توطئه نزند و در قبال آن حکومت اسلامی امنیت منطقه آنها را تامین کند. پیامبر گرامی اسلام نیز فدک را به دختر گرامى خود حضرت زهرا(س) بخشید.
محدثان و مفسران شیعه و گروهى از دانشمندان سنى مىنویسند: وقتى آیه «و آت ذا القربى حقه و المسکین و ابن السبیل» نازل شد، پیامبر دختر خود فاطمه را خواست و فدک را به وى واگذار کرد. همه مفسران اعم از شیعه و سنى قبول دارند که این آیه، در حق نزدیکان و خویشاوندان پیامبر نازل شده و دختر وى روشن‌ترین مصداق «ذى القربى» است.
حتى در شام هنگامى که مرد شامى به على بن الحسین حضرت زین العابدین گفت: خود را معرفى نماى! آن حضرت براى شناساندن خود آیه یاد شده را تلاوت کرد و این مطلب آنچنان در میان مسلمانان روشن بود که آن مرد شامى در حالى که سر خود را به عنوان تصدیق حرکت مىداد، به آن حضرت چنین عرض کرد: به خاطر نزدیکى و خویشاوندى خاصى که با حضرت رسول دارید، خدا به پیامبر خود دستور داده که حق شما را بپردازد.
فدک از طرف خداوند براى فاطمه(س) بود
ابان بن تغلب گوید: به امام صادق (ع) گفتم: آیا پیامبر (ص) فدک را به فاطمه داد؟ امام فرمود: فدک از طرف خداوند براى فاطمه(س) بود.
ابو مریم گوید: هنگامى که آیه «آت ذالقربى حقّه...» نازل شد، پیامبر فدک را به فاطمه(س) اعطا کرد. ابان بن تغلب که آن جا حاضر بود، به امام باقر (ع) عرض کرد: پیامبر فدک را به فاطمه(س) داد، امام باقر(ع) فرمود: خدا فدک را به فاطمه(س) داد.
تاریخ زندگى پیامبر و خاندان او به خوبى گواهى مىدهد که آنان هرگز دلبستگى به دنیا نداشته و چیزى که از نظر آنان ارزشى نداشت، ثروت دنیا بود. با این حال پیامبر(ص) فدک را به حضرت زهرا و خاندان على (ع) اختصاص داد.
به نظر مىرسد در خصوص اعطاى فدک به حضرت زهرا(س) عوامل متعددى تأثیرگذار بودهاند که به بعضى می‌توان اینگونه اشاره کرد: نخست اینکه زمامدارى مسلمانان پس از فوت پیامبر(ص) طبق تصریح مکرر حضرت، با امیرمؤمنان(ع) بود و این مقام به هزینه سنگینى نیاز داشت. حضرت على (ع) براى اداره امور وابسته به منصب خلافت مىتوانست از درآمد فدک به بهترین گونه استفاده کند. گویا دستگاه خلافت از پیش بینى پیامبر(ص) آگاه شده بود که در همان روزهاى نخست، فدک را از دست خاندان پیامبر خارج کرد.
دلیل دوم نیز اینکه دودمان پیامبر(ص) که مظهر کامل آن، یگانه دختر وى و نور دیدگانش حضرت حسن و حسین(ع) بودند، باید پس از فوت پیامبر به صورت آبرومندى زندگى کنند و حیثیت و شرف رسول اکرم و خاندان وى محفوظ بماند، براى تأمین این منظور پیامبر فدک را به دختر خود بخشید.
سوم اینکه بى تردید اموال حضرت خدیجه در گسترش اسلام و روند زندگى شخصى پیامبر(ص) بسیار تأثیرگذار بود. پیامبر با اعطاى فدک به حضرت زهرا(س) که یگانه دختر خدیجه بود، خواستند زحمات و ایثارگرىهاى خدیجه را جبران کنند.
برهان چهارم آن است که پیامبر مىدانست که گروهى کینه حضرت على(ع) را در دل دارند، زیرا بسیارى از بستگان ایشان به شمشیر وى در میدانهاى جهاد کشته شده بودند. یکى از راه‌هاى زدودن کینهها این بود که امام از طریق کمکهاى مالى از آنان دلجویى کند و عواطف آنان را به خود جلب نماید. از سوى دیگر با بهرهگیرى از درآمدهاى فدک به حمایت از فقیران پرداخته و از این طریق، موانع عاطفى که بر سر راه خلافت او بود، از میان برداشته شود. هر چند پیامبر(ص) فدک را به زهرا(س) بخشید، ولى درآمد آن در اختیار صاحب ولایت بود تا از آن، علاوه بر تأمین ضروریات زندگى خود، به نفع اسلام و مسلمانان استفاده کند.
مامون، خلیفه عباسی به هر علتى بود خواست فدک را به فرزندان زهرا برگرداند، از این رو به یکى از محدثان معروف، «عبد الله بن موسى» نامهاى نوشت، و از او درخواست کرد که او را در این مسئله راهنمایى کند. او حدیث بالا را که در حقیقت شان نزول آیه است به وى نوشت و مامون نیز فدک را به فرزندان حضرت فاطمه بازگردانید. خلیفه عباسى به فرماندار خود در مدینه نوشت، پیامبر اسلام دهکده «فدک» را به دختر خود فاطمه بخشیده و این یک مسئله مسلمى است و میان فرزندان زهرا در این مسئله اختلاف نیست.
منابع:
1- محمد باقر صدر، فدک فى التاریخ، ص 36-35؛ معارف و معاریف، ج 7، ص 748.
2- تفسیر نمونه، ج 23، ص 5.9-5.8؛ دایرة المعارف الشیعه، ج 14، ص 79-78. 2
3- دانشنامه امام على (ع)، ج 8، ص 356.
4- همان، ص 359؛ بحارالانوار، ج 29، ص 128.
5- تفسیر عیاشى، ج 2، ص 287.
6-تفسیر نمونه، ج 16، ص 441.
7- الدرالمنثور، ذیل آیه 16، سوره اسراء.
8-بحارالانوار، ج 29، ص 121
9- فروغ ابدیت، جلد دوم، آیت الله جعفر سبحانى
ارسال نظرات