گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»؛ پیامبر (ص) در وقت زوال در کنار برکه خم خطبه ای قرائت کردند؛ ایشان پس از حمد و ثنای الهی توجه همگان را به سوی فرمانی الهی جلب کردند، البته پیامبر انقدر از کمی متقیان و زیادی منافقان و اقدامات آنها آزرده و نگران بودند که از جبرئیل خواستند ایشان را از رساندن این فرمان به مردم معذور بدارد، ولی این فرمان الهی بود و باید ابلاغ میشد.
1- حمد و ثنای الهی
سپاس خدایی که در یگانگیاش برتر و در یکتاییاش نزدیک است. علم او بر همه چیز احاطه دارد. همواره مورد ستایش بوده و همچنان مورد ستایش خواهد بود. رحمت او همه چیز را فراگرفته و با نعمتهای خود بر همه منت نهاده است و در انتقامگرفتن عجله نمیکند.
یکتا و بینیاز است. زاییده نشده و نمیزاید، و برای او هیچ همتایی نیست. خدای یگانه و پروردگار باعظمت. میخواهد پس به انجام میرساند. پادشاهی از آن او و حمد و سپاس برای اوست. او را سپاس بسیار میگویم و دائما شکر مینمایم.
2- فرمان الهی برای مطلبی مهم
اینک آنچه را به من سفارش نموده، انجام میدهم از بیم آنکه اگر آن را ترک کنم عذابی از او مرا دربرگیرد که هیچکس نتواند آن را دفع کند.
او که خدایی جز او نیست مرا آگاه کرده که اگر آنچه را بر من نازل نموده به مردم نرسانم هیچ رسالت او را نرساندهام. او که کفایتکننده و بسیار بزرگوار است مصونیت مرا تضمین کرده و بر من چنین وحی فرستاده است.
«ای پیامبر! ابلاغ کن آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده – درباره علی یعنی خلافت علیبنابیطالب- و اگر انجام ندهی رسالت خداوندی را به انجام نرساندهای، و خداوند تو را از آسیب مردم حفظ میکند.»
ای مردم! جبرئیل سه بار بر من نازل شد و از طرف خداوند بر من سلام رسانده و امر کرده که در این جمع برخیزم و به هر سفید و سیاه خبر دهم که:
علیبن ابیطالب(ع)، برادر و وصی و جانشین و امام بعد از من است. نسبت او به من همانند هارون به موسی است جز اینکه پیامبری بعد از من نیست و او صاحباختیار شما بعد از خدا و رسولش است.
ای مردم! من از جبرئیل خواستم مرا از رساندن این فرمان به شما معذور بدارد؛ چرا که از کمی متقیان، و زیادی منافقین فساد ملامتکنندگان و حیلههای مسخرهکنندگان اسلام اطلاع دارم، ولی خداوند از من راضی نمیشد مگر آنچه در حق علی بر من نازل کرده ابلاغ نمایم.
و نیز از آن روی که منافقان بارها مرا آزار رسانیده تا بدانجا که مرا اُذُن [سخنشنو و زودباور] نامیده اند، به خاطر همراهی افزون علی با من و رویکرد من به او و تمایل و پذیرش او از من، تا بدانجا که خداوند در این موضوع آیه ای فرو فرستاده: «و از آنانند کسانی که پیامبر خدا را میآزارند و می گویند: او سخنشنو و زودباور است. بگو: آری سخن شنو است. - بر علیه آنان که گمان می کنند او تنها سخن می شنود - لیکن به خیر شماست، او (پیامبر صلی الله علیه و آله) به خدا ایمان دارد و مؤمنان را تصدیق می کند و راستگو می انگارد.»
و اگر می خواستم نام گویندگان چنین سخنی را بر زبان آورم و یا به آنان اشارت کنم و یا مردمان را به سویشان هدایت کنم [که آنان را شناسایی کنند] می توانستم. لیکن سوگند به خدا در کارشان کرامت نموده لب فروبستم.
3- اعلان رسمی ولایت و امامت دوازده امام (ع)
هان مردمان! بدانید این آیه دربارۀ اوست، خداوند او را برای شما به عنوان ولی و امام تعیین کرده و طاعتش بر همه واجب است. فرمان او روا، سخن او مقبول و امر او نافذ است. هرکس با او مخالفت کند ملعون و هرکس تابع او باشد مورد رحمت الهی است و هرکس او را باور دارد مؤمن. خداوند هر که حرف او را بشنود و از او فرمان برد آمرزیده است.
ای مردم! امات در نسل من از فرزندان اوست تا آن روز که خداوند و رسول او را ملاقات کنید.
ای مردم! هیچ علمی نیست مگر که خداوند آن را در من گرد آورده و هر علمی هم که من آموختهام آن را در امام متقیان فراهم ساختهام و هیچ علمی نیست مگر اینکه آن را به علی(ع) آموختهام.
ای مردم! از او دور نشوید، و از او نگریزید و در برابر ولایت او تکبر نورزید و سرپیچی نکنید.
ای مردم! او را برتر دارید که خداوند برترش داشته و او را بپذیرید که خداوند او را منصوب کرده است.
ای مردم! او امامی است از جانب خدا و خداوند هرگز آن را که منکر او شود نخواهد آمرزید. خداوند بر خود واجب ساخته که با هرکس با او مخالفت کند چنین کند و او را تا ابد به عذاب سختی گرفتار سازد.
ای مردم! هرکس در بخشی از سخنانم تردید آورد در همه آن تردید آورده و آن که در همه این حقایق تردید کند به دوزخ خواهد رفت!
ای مردم! در قران تدبر کنید و آیاتش را بفهمید و در محکمات آن نظر کنید و به دنبال متشابهات آن نروید. به خدا قسم تنها و تنها کسی مفسر این کتاب است که اینک من دست او را گرفته، بازوی او را فشرده و او را به سمت خویش بالا آوردهام و به شما اعلام میکنم: هرکس من مولای اویم، این علی مولای اوست.
ای مردم! علی و پاکان از فرزندانم از نسل او، ثقل اصغرند و قران ثقل اکبر. هر یک از این دو از دیگری خبری دهد و با آن موافق است. آنها از یکدیگر جدا نمیشوند تا بر سر حوض کوثر بر من وارد شوند.
ای مردم! بدانید که من ادا نموده و ابلاغ کردم، بدانید که امیرالمؤمنین جز این برادرم نیست و بدانید که امیرالمؤمنینبودن بعد از من برای احدی جز او حلال نیست.
4- معرفی و بلندکردن امیرالمؤمنین(ع) به دست پیامبر(ص)
سپس پیامبر(ص) با دستش او را بلند کرد و هر دو دست را به سوی آسمان بازنمود و علی را از جا بلند نمود تا حدی که پای آن حضرت موازی زانوی پیامبر(ص) رسید. سپس فرمود:
ای مردم! این علی، برادر و وصی و دربردارنده همه دانش من و جانشین من و مفسر کتاب خداست. خلیفه رسول خدا، امیر مؤمنان، امام هدایتگر و به فرمان خدا کشنده ناکثین و قاسطین و مارقین است.
پروردگارا به امر تو میگویم:
هر که او را دوست بدارد دوست بدار. هر که او را دشمن بدارد دشمن بدار، بر هر که او را انکار کند لعنت فرست و بر هر که حق او را منکر شود خشم آور.
5- تاکید بر توجه امت به مساله امامت
ای مردم! خداوند به امام او دین شما را کامل کرده است، پس هر کس به او و به کسانی که جانشین او از فرزندان من و از نسل او هستند اقتدا نکند تا روز قیامت اعمالشان در دنیا و آخرت از بین رفته و در آتش دائمی خواهند بود. عذاب از آنان تخفیف نمییابد و به آنها مهلت داده نمیشود. بدانید که با علی دشمنی نمیکند مگر شقی و با علی دوستی نمیکند مگر باتقوا و به او ایمان نمیآورد مگر مؤمن مخلص.
6- اشاره به کارشکنیهای منافقین
ای مردم! پس از من پیشوایانی خواهند بود که مردم را به دوزخ میخوانند و روز قیامت نیز آنان را یاوری نیست. خداوند و من از آنان بیزار هستیم. آنان و یاران و پیروان و طرفدارانشان در پایینترین طبقه جهنماند و چه بد جایگاهی برای متکبران است. آگاه باشید که آنان همان صاحبان صحیفهاند!
(راوی میگوید: مساله صحیفه برای همه مردم – جز گروهی اندک- ناگشوده ماند. برای شناخت بیشتر صاحبان صحیفه اینجا را کلیک نمایید)
ای مردم! من حکومت را در قالب امامت و وراثت تا روز قیامت در میان فرزندان خود میگذارم و آنچه را نیز به رساندنش مامور بودم رساندم و این حجتی است بر هر حاضر و غایب و بر هرکس که در اینجا حضور داشته یا نداشته، تاکنون زاده شده یا نشده. پس تا روز قیامت هر حاضری به غایب و هر پدری به فرزند برساند. و به زودی امامت را بعد از من به عنوان پادشاهی و با ظلم و زور میگیرند و خداوند غاصبین را لعنت کند.
ای مردم! خداوند مرا امر و نهی نموده است و من هم به امر الهی علی را امر و نهی نمودم و علم امر و نهی نزد اوست. پس امر او را گوش دهید تا سلامت بمانید و او را اطاعت کنید تا هدایت شوید و نهی او را قبول کنید تا در راه درست باشید و به سوی آنچه او میخواهد بروید و به بیراههها پراکنده نشوید.
7- پیروان اهل بیت و دشمنان ایشان
آگاه باشید، که دشمنان علی(ع) همان مخالفتورزان، منافقان، سرسختان و دشمنان کینهتوز و برادران شیاطینی هستند که گفتهها و اندیشههایی ظاهرفریب به یکدیگر الهام میدادند. و دوستان او، کسانیاند که خدا در کتابش از آنها یاد کرده و فرموده:
«کسانی که ایمان آورده و ایمان خویش را به ستم نیالودهاند، آنان را ایمنی است و هم آنان هدایتیافتگاناند.» (1)
8- حضرت مهدی(عج)
آگاه باشید که خاتم امامان مهدی قائم(عج) است. آگاه باشید که او بر همه ادیان چیره میشود.
آگاه باشید که اوست فاتح قلهها و منهدمکننده آنها.
و آگاه باشید که اوست غالب بر هر قبیلهای از اهل شرک و هدایت کننده آنان.
اوست انتقام گیرنده همه خونهای اولیا از اهل شرک و یاری دهنده دین خدا.
اوست که به عنوان حجت باقی می ماند و بعد از او حجتی نیست.
بدانید:
او کسی است که غالبی بر او نیست و کسی بر ضد او کمک نمیشود.
اوست ولی خدا در زمین و حکم کننده او بین خلقش و امین او بر نهان و آشکارش.
9- مطرح کردن بیعت
بدانید:
من بعد از پایان خطابهام شما را به دست دادن با خودم به عنوان بیعت با او، و بعد از من به دست دادن با خود او دعوت میکنم.
بدانید:
من با خدا بیعت کردهام و علی ابن ابیطالب با من بیعت کرده است و من از جانب خداوند برای او از شما بیعت میگیرم.
10- حلال و حرام، واجبات و محرمات
ای مردم! حج خانه خدا گزارید که صاحبان هیچ خانه ای حج نگزارند مگر آن که بینیاز شوند و اهل هیچ خانهای از آن روی نگردانند مگر آن که نیازمند شوند.
ای مردم! چنان که خداوند عزوجل فرمان داده است نماز به جای آرید و زکات دهید.
آگاه باشید،
حلال و حرام بیشتر از آن است که همه را یک به یک بشمرم، پس شما را در یک سخن به هر چه حلال است فرمان میدهم و از هرچه حرام است باز میدارم.
آگاه باشید،
یادآور این حلال و حرام باشید، آن را پاس بدارید، همدیگر را بدان سفارش کنید، چیزی دیگر به جای آن قرار ندهید و در آن تغییری نیاورید.
دیگر بار می گویم:
آگاه باشید،
نماز را به پای دارید، زکات دهید، به معروف فرمان دهید و از منکر باز دارید.
ای مردم! تقوا را، تقوا را، از قیامت پروا کنید، مرگ و معاد و حساب و ترازوی قیامت و حسابرسی در پیشگاه رب العالمین و پاداش و کیفر را یادآور باشید.
11- بیعت گرفتن رسمی
ای مردم!
شما بیش از آن هستید که همه بتوانید دست بیعت به من دهید، اما خداوند عزوجل مرا فرمان داده بر امامت مؤمنان که آن را به علی (ع) و پس از او به امامانی که میآیند و از نسل او و من هستند بسپرم و از شما به زبان اقرار گیرم.
پس همه با هم بگویید:
ما بدانچه از جانب پروردگار به ما رسانده ای سر تسلیم نهاده ایم و فرمانبر و خشنودیم و با دل و جان و دست و زبان بر این امر با تو بیعت میکنیم و بر همین پیمان زنده ایم و میمیریم و برانگیخته میشویم و هیچ گاه در این پیمان تغییر و تبدیل روا نمی داریم و در آن تردید نمیورزیم و از پیمان باز نمیگردیم و عهد خویش نمیشکنیم و از خداوند و تو و علی (ع) و فرزندانش فرمان میبریم.
بگویید:
هرگز از این کار خود پاداش نیز نخواهیم و این اختیار نیز به خود ندهیم که از آن برگردیم.
ای مردم!
اینک چه میگویید؟
خداوند هر صدایی را که بلند شود و یا هر اندیشه ای را که در درون باشد میداند، پس هر کس هدایت یافت به نفع خودش است و هر کس گمراه شد به ضرر خودش گمراه شده است و هر کس بیعت کند با خداوند بیعت میکند. دست خداوند بر روی دست بیعت کنندگان است.
ای مردم! با خدا بیعت کنید و با من بیعت نمایید و با علی (ع) و حسن (ع) و حسین (ع) و امامان از ایشان در دنیا و آخرت، به عنوان امامتی که در نسل ایشان باقی است، بیعت کنید.
خدا بیعت شکنان را هلاک و وفاداران را مورد رحمت قرار میدهد.
ای مردم! آنچه برایتان گفتم بگویید و بر علی (ع) به عنوان امیرالمؤمنین سلام کنید و بگویید:
شنیدیم و فرمان بردیم.
ای مردم! فضائل علی ابن ابیطالب نزد خدا، که در قرآن آن را نازل کرده، بیش از آن است که در یک گفتار همه را در شماره در آورم، پس هر که شما را از این فضائل آگاه کند و بدان خبر دهد باورش دارید.
ای مردم! هر کس از خدا و رسول او و علی (ع) و امامانی که یادآور شدیم فرمان برد به رستگاری بزرگ دست یافته است.
ای مردم! سخنی را بگویید که خداوند بدان از شما خشنود شود که اگر شما و همه کسانی که بر روی زمین هستند کافر شوند ذرهای به خدا زیان نخواهند رساند.
خدایا!
به خاطر آن چه ادا کردم و امر نمودم مؤمنین را بیامرز و بر منکرین که کافرند غضب نما و حمد و سپاس مخصوص خداوند عالم است. (2)
*****
برای دریافت متن کامل خطبه غدیر اینجا را کلیک نمایید.
مدارک متن کامل خطبه غدیر
در تاریخ کتابهاى اسلامى، اولین کتابی که به نقل خطبه غدیر به صورت مستقل پرداخته توسط عالم شیعى، استاد بزرگ علم نحو شیخ خلیل بن احمد فراهیدى متوفاى 175 هجرى تألیف شده است که تحت عنوان «جزء فیه خطبة النبى(ص) یوم الغدیر» (3) معرفى شده است.
خوشبختانه متن مفصل و کامل خطبه غدیر در هفت کتاب از مدارک معتبر شیعه که هم اکنون در دست میباشد و به چاپ هم رسیده، با اسناد متصل نقل شده است. روایات این هفت کتاب به سه طریق منتهى میشود:
- یکى به روایت امام باقر(ع) است که با اسناد معتبر در سه کتاب «روضة الواعظین» تألیف شیخ إبن فتال نیشابورى (4) ،«الإحتجاج» تألیف شیخ طبرسی (5) ، و«الیقین» تألیف سید إبن طاووس (6) نقل شده است.
- طریق دوم به روایت زید بن ارقم است که با اسناد متصل در سه کتاب «العدد القویة» تألیف شیخ على بن یوسف حلى (7)، «التحصین» تألیف سید إبن طاووس(8)، و «الصراط المستقیم» تألیف شیخ على بن یونس بیاضى(9) ، و«نهج الایمان» تألیف شیخ حسین بن جبور(10) به نقل از کتاب «الولایة» تألیف مورخ طبرى روایت شده است.
- طریق سوم به روایت حذیفة بن الیمان است که با اسناد متصل در کتاب «الإقبال» تألیف سید بن طاووس (11) به نقل از کتاب «النشر و الطى» نقل شده است.
شیخ حر عاملى در کتاب «اثبات الهداة» (12) و علامه مجلسى در«بحار الأنوار» (13) و سید بحرانى در کتاب «کشف المهم» (14) و سایر علماى متأخر، خطبه مفصل غدیر را از مدارک مذکور نقل کردهاند.
پینوشت ها:
1- سوره انعام، آیه 82
2- خطبه غدیر
3- الذریعة،ج 5، ص 101، شماره 418.
4- روضة الواعظین، ج 1، ص 89 .
5- الاحتجاج،ج 1، ص 66/ بحار الأنوار،ج 37، ص 201.
6- الیقین، ص 343، باب 127/ بحار الأنوار، ج 37 ص 218.
7- العدد القویة، 169.
8- التحصین، ص 578، باب 29 از قسم دوم.
9- الصراط المستقیم، ج 1، ص 301.
10- نهج الایمان(نسخه خطى کتابخانه امام هادى(ع)در مشهد)، ورقه 26ـ 34.
11- الإقبال، ص 454 و 456/ بحار الأنوار،ج 37، ص 127 و 131.
12- اثبات الهداة، ج 2، ص 114.
13- بحار الانوار، ج 397، ص 201.
14- کشف المهم، ص 190.