شاخص بومی یا بین‌المللی؛ مسئله این است
گروه علمی «خبرگزاری دانشجو»؛ رتبه بندی دانشگاه ها چند سالی است که در کشور ما انجام می شود، البته در ابتدای امر این رتبه بندی بر اساس الگوبرداری از دانشگاه های دیگر دنیا بود، ولی با توجه به اینکه رتبه بندی دانشگاه ها در کشورهای مختلف بر اساس معیارهای متفاوتی صورت می گیرد و در کشور ما این رتبه بندی باید بر اساس معیارهای ملی و مذهبی بومی خودمان انجام شود، پایگاه استنادی جهان اسلام (isc) تشکیل شد.
پایگاه استنادی جهان اسلام، چند سالی است که به رتبه بندی دانشگاه ها و تولیدات علمی دانشمندان کشورهای اسلامی می پردازد.
در حال حاضر آیین‌نامه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها دارای پنج مولفه پژوهش و فناوری، زیرساخت‌های نهادی، آموزش و دانشجویی، فرهنگی و اجتماعی و روابط بین الملل است و هر یک از مولفه‌های آیین‌نامه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها دارای شاخصهای مختلفی است.
مولفه پژوهش و فناوری این آیین‌نامه متشکل از شاخصهای تعداد طرح‌های خاتمه یافته کاربردی، مجموعه پروژه‌های خاتمه یافته دانشگاه‌ها، کاربردی بودن پروژه‌ها، تعداد مقالات تولیدی، تعداد محققان تمام وقت دانشگاه‌ها، تعداد پایان‌نامه کاربردی به نسبت کل میزان درآمد اختصاصی از کل درآمد دانشگاه به واسطه پروژه‌های کاربردی، میزان درآمد حاصل از فعالیت‌های پژوهشی به نسب کل هزینه‌های دانشگاه است.
در مولفه آموزشی نیز شاخصهای ارتباط استادان با دانشجویان و بهبود نسبت استاد به دانشجو وجود دارد.
به طور کلی در حال حاضر در یک مقایسه اجمالی از شاخص های رتبه بندی دانشگاه ها در ایران و دیگر کشورهای جهان به این نکته می رسیم که شاخص های رتبه بندی در کشور ما تفاوت چندانی با پایگاه های رتبه بندی نقاط مختلف جهان ندارد.
البته به گفته کارشناسان این اشتراک در معیارهای رتبه بندی ها طبیعی است؛ زیرا دانشگاه های ما برای بین المللی بودن باید با معیارهای جهانی همسانی داشته باشند، ولی برخی روسای دانشگاه ها و کارشناسان معتقدند شاخص های رتبه بندی دانشگاه ها باید بومی باشد.
مسئولان وزارت علوم نیز پیوسته بر این قضیه تاکید می کنند که باید معیارهایی مطابق شرایط کشور خودمان تدوین کنیم.
البته به گفته مسئولان، معیارهای رتبه بندی دانشگاه ها از سوی وزارت علوم بررسی و بازنگری می شود و در صورت لزوم، معیارهایی مطابق با شرایط ملی و مذهبی کشور طراحی می گردد.
وزارت علوم معیارهایی را تدوین می کند که علاوه بر مطابقت با شرایط بومی ملی و مذهبی کشور، دانشگاه ها را نیز در فضای بین المللی حفظ کند.
البته سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام می گوید: امکان تغییر در معیارها و شاخص های رتبه بندی ISC وجود ندارد و معیارها و شاخص های رتبه بندی ISC مصوب وزراست و دخل و تصرف در آن و بومی سازی معیارها و شاخص ها میسر نیست.
افرادی که در حوزه رتبه‌بندی اظهارنظر می‌کنند با بنیادهای رتبه‌بندی آشنا نیستند
جعفر مهراد در گفت‌وگو با خبرنگار علمی «خبرگزاری دانشجو»، با اشاره به اینکه رتبه بندی دانشگاه ها مقوله ای است تخصصی که بر اساس معیارها و شاخص های مختلف توسط برخی از کشورها، نشریات و مؤسسات صورت می پذیرد، گفت: افرادی که در حوزه رتبه بندی اظهارنظر می کنند لازم است میان مفهوم و تعاریف رتبه بندی با مفاهیم ارزیابی، وب سنجی و فاکتورهایی که دانشگاه ها یا برخی از رشته های دانشگاهی را رده بندی می کند، تفاوت قائل شوند؛ حتی مولفه هایی وجود دارد که نشریات را رتبه بندی می کنند و معیارهای علم سنجی از آن مقوله است.
وی افزود: برخی از مطالبی که در حوزه رتبه بندی مطالعه می کنم، نشان می دهد که افرادی که اظهار نظر می کنند با بنیادهای رتبه بندی آشنایی ندارند و این مطالب آمیخته ای از گفت‌وگوهای متفرقه ای است که در قالب رتبه بندی ارائه و بیان می شود.
روستا آزاد: ISC در رتبه‌بندی دانشگاه‌ها به تعداد دانشجویان خروجی مقید به ارزش‌ها توجه کند
رضا روستاآزاد، رئیس دانشگاه شریف مسائل فرهنگی را از مهم ترین شاخص ها برای رتبه بندی دانشگاه ها دانست و گفت: دانشگاه‌ها بر اساس ذهنیت جدید شش ماموریت دارند که یکی از مسائل مهم، مسئله فرهنگی است و کیفیت آموزش، پژوهش و ارتباط با صنعت، فناوری و کارآفرینی از دیگر شاخص‌هایی است که برای رتبه‌بندی صحیح دانشگاه‌ها باید مدنظر قرار بگیرد.
وی با اشاره به اینکه برخی شاخصهای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در ISI طوری است که کشورهای عربی با نیرنگ به آنها دست می‌یابند، گفت: شاخصهای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها باید طوری باشد که امکان فریب پایگاه‌های استنادی از سوی دانشگاه‌ها به صفر برسد.
روستاآزاد افزود: به طور معمول شاخص‌ها غیردقیق بوده و طوری است که دانشگاه‌ها می‌توانند با سرمایه‌گذاری و نیرنگ شاخص‌ها را بدست آورند؛ به طور مثال برخی شاخصهای ISI به شکلی است که دانشگاه های عربی با نیرنگ و سرمایه‌گذاری، آنها را بدست می‌آورند؛ چرا که شاخص‌ها را به صورت صوری فراهم می‌کنند.
وی گفت: پژوهش و مقالات بین‌المللی نیز یکی از مشخصه‌های بسیار مهم است، ولی باید مشخص شود که این پژوهش‌ها چقدر در ارتباط با صنعت موثر بوده و همچنین باید این شاخص از روی حجم قراردادها تعیین شود.
رئیس دانشگاه صنعتی شریف افزود: ارتباط ورودی‌های دانشگاه با ورودی‌های صنعت می‌تواند یکی از شاخصهای برتری دانشگاه‌ها باشد.
روستاآزاد افزود: از ISI انتظار نمی رود که به ارزش های فرهنگی توجه کند، ولی ISC باید شاخص هایی را مدون کند که تعداد دانشجویان خروجی مقید به ارزش های انسانی در دانشگاه ها برای رتبه‌بندی لحاظ شود.
رنجبر: برخی شاخصهای ISC برای تمام دانشگاه‌ها صدق نمی‌کند
بیژن رنجبر، رئیس دانشگاه تربیت مدرس نیز گفت: در مورد شاخصهای در نظر گرفته شده در پایگاه استنادی جهان اسلام برای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها باید قطعاً کار بیشتری انجام شود؛ زیرا برخی شاخص‌ها که در این رتبه‌بندی تعریف شده برای تمام دانشگاه‌ها صدق نمی‌کند.
وی افزود: به طور مثال شاخصی با عنوان میزان رتبه اولی‌ها تعریف شده و در رتبه‌بندی دانشگاه‌ها نیز تاثیر دارد، ولی دانشگاه‌های تحصیلات تکمیلی مثل دانشگاه تربیت مدرس که دانشجوی لیسانس پذیرش نمی‌کنند، نمی‌توانند این شاخص را محقق کنند.
رنجبر ادامه داد: همچنین تعداد دانشجویان لیسانس در شاخصهای پایگاه استنادی جهان اسلام تعریف شده، در حالی که دانشگاه‌های تحصیلات تکمیلی دانشجوی لیسانس ندارند.
رئیس دانشگاه تربیت مدرس گفت: با وزارت علوم و پایگاه استنادی جهان اسلام مذاکره داشتیم تا در جلسات، از دانشگاه‌های تحصیلات تکمیلی نیز نظرخواهی کنند؛ زیرا ممکن است لازم باشد ضرایبی را در شاخص‌ها در نظر بگیرند.
وی افزود: البته اقدام ISC در رتبه بندی دانشگاه ها شروع خوبی است و ایرادی ندارد و نقایص کوچک آن هم برطرف می‌شود.
رنجبر گفت: پایگاه استنادی جهان اسلام با مشورت روسای دانشگاه‌ها و کارشناسان، نقایص را برطرف می‌کند تا عدالت به طور کامل برقرار شود.
گرامی: رشد دانشگاه‌ها باید در رتبه‌بندی‌ها لحاظ شود
نصرالله گرامی، رئیس دانشگاه شهید باهنر کرمان گفت: پایگاه استنادی جهان اسلام برای رتبه بندی دانشگاه ها شاخص هایی را لحاظ می کند، ولی این شاخص ها هم در وزارت علوم پیشین و هم فعلی با نقص هایی مواجه است که ما در دانشگاه شهید باهنر کرمان در یک جلسه درون دانشگاهی در حال بررسی شاخصهای ISC هستیم تا به جمع‌بندی برسیم و پیشنهادهایمان را برای تکمیل و رفع نقص‌های شاخصهای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها به وزارت علوم ارسال کنیم.
رئیس دانشگاه شهید باهنر کرمان افزود: در شاخصهای فعلی رتبه‌بندی دانشگاه‌ها بر روی مسائل فیزیکی و امکانات دانشگاه بیشتر تاکید شده، در حالی که برخی دانشگاه‌ها از ابتدا شرایط خوبی را از نظر امکانات داشته‌اند و امکانات آنها با دانشگاه های دیگر قابل مقایسه نیست، بنابراین بدیهی است که این گونه دانشگاه ها در رتبه بندی ISC رتبه های بهتری را بدست بیاورند.
گرامی گفت: به نظر ما پژوهش و فناوری، کارآیی دانشجویان و رشد نسبی دانشگاه ها در این شاخص ها مهمترین ملاک در رتبه‌بندی دانشگاه‌ها است؛ زیرا برخی دانشگاه‌ها از ابتدا شرایط خوبی داشته‌اند، ولی با رشد مواجه نیستند و همان شرایط را طی سالیان مختلف حفظ کرده اند در حالی که رشد دانشگاه‌ها در هر یک از شاخصهای رتبه‌بندی باید مدنظر قرار بگیرد.
وی در رابطه با در نظر گرفتن معیارهای بومی در شاخص های رتبه بندی دانشگاه ها خاطرنشان کرد: در مورد اینکه شاخصهای بومی فرهنگی خود را در ISC مدنظر قرار بدهیم، می‌توانیم طوری با موسسات بین‌المللی لینک شویم که در نظر گرفتن شاخصهای بومی بر ارتباطات بین‌المللی ما نیز تاثیر نگذارد.
همچنین برخی دانشگاه های علوم انسانی نیز با این رتبه بندی مخالف هستند؛ زیرا برخی شاخص ها نظیر پژوهش و وجهه بین المللی، با توجه به رشته اختصاصی در این دانشگاه ها کاربرد ندارد.
رتبه‌بندی ISC ربطی به پایگاه استنادی جهان اسلام ندارد
جعفر مهراد، رئیس پایگاه استنادی جهان اسلام گفت: رتبه بندی isc ربطی به پایگاه استنادی جهان اسلام ندارد.
وی گفت: رتبه بندی ISC موضوعی است که معیارها و شاخص های آن ربطی به پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ندارد و خبرگان رتبه بندی در جمهوری اسلامی ایران در خلق و تعریف معیارها و شاخص های رتبه بندی ISC نقشی از خود ایفا نکرده اند.
مهراد گفت: رتبه بندی ISC محصول دو سمیناری است که در اواخر سال 2006 و اوایل سال 2008 میلادی بعد از بازگشت از سومین نشست وزرای آموزش عالی و تحقیقات علمی کشورهای اسلامی از کویت، به دستور دکتر زاهدی، وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری در تهران برگزار شد.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام خاطرنشان کرد: در دو سمینار یاد شده در تهران، خبرگان رتبه بندی از کشورهای مالزی، پاکستان، مراکش، ترکیه، عربستان سعودی و ایران حضور داشتند و جلسات توسط دکتر علی اکبر صالحی که آن زمان معاون علم و فناوری سازمان کنفرانس اسلامی بود، اداره شد.
به گفته مهراد در نشست دوم که با حضور دکتر داوودی، معاون وقت ریاست جمهوری و وزرای وقت علوم و بهداشت در هتل آزادی تهران برگزار شد، معیارها به تصویب معاونان وزرای آموزش عالی و تحقیقات علمی کشورهای اسلامی رسید، اما متأسفانه عربستان سعودی به دلایل غیر منطقی، معیارها و شاخص های ISC را نپذیرفت و لاجرم مقرر شد در پنجمین نشست وزرا در مالزی در سال 2010 مجدداً مطرح شود که در آنجا نیز از دستور کار خارج و به نشست فوق العاده وزرا محول شد.
وی افزود: نشست فوق العاده وزرای آموزش عالی و تحقیقات علمی کشورهای اسلامی در سال 2011 در ریاض، پایتخت عربستان سعودی برگزار شد و از ایران معاون آموزشی وزیر و قائم مقام وزیر در امور بین الملل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری حضور داشت و بدین ترتیب معیارهای تهیه شده در عربستان به اتفاق آرا مورد تصویب قرار گرفت.
امکان دخل و تصرف در شاخص های رتبه‌بندی دانشگاه‌ها وجود ندارد
مسئول رتبه بندی ISC گفت: امکان تغییر در معیارها و شاخص های رتبه بندی ISC وجود ندارد و معیارها و شاخص های رتبه بندی ISC مصوب وزراست و دخل و تصرف در آن و بومی سازی معیارها و شاخص ها میسر نیست.
مهراد افزود: معیارها و شاخص های مورد استفاده در رتبه بندی ISC معیارهایی است که دانشگاه های جهان اسلام بدین وسیله مورد ارزیابی و رتبه بندی قرار می گیرند و قرار است بر این اساس با همدیگر مقایسه شوند و سایر کشورهای اسلامی نیز مجاز به دخل و تصرف در معیارها و شاخص ها نبوده و آنچه را که به تصویب رسیده است، پذیرفته اند.
وی گفت: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز رتبه بندی خود را برای ارزیابی و رتبه بندی دانشگاه ها تهیه کرده که من نیز خود به عنوان عضوی از تیم رتبه بندی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری شرکت داشته ام و اکنون آنچه که از گفته های مسئولان وزارت علوم بر می آید، این است دانشگاه ها از این رتبه بندی نیز برای سنجش عملکرد آموزشی و پژوهشی استفاده می کنند.