شروع و خاتمه سلام در زیارت ناحیه مقدسه یادآور چیست؟

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، زینب صارم؛ در شماره پیشین رابطه قیام سرخ عاشورا و مسیر مهدویت در معارف عمیق دعای ندبه بررسی شد و بر این حقیقت تاکید شد که یکی از اصلی‌ترین جنبه‌های قیام قائم، ادامه راه پرچم سرخ عاشورا و نابود کردن ابنیه ظلمی است که در عاشورا بنیان‌گذاری شده است.

در این شماره به شناخت، تبیین و شرح زیارت ناحیه مقدسه و معارف ناب آن، از آن جهت پرداخته می‌شود که این زیارتنامه از لسان قائم منتظَری است که نه تنها جانشین بر حق حسین است، بلکه همان نوری می باشد که خداوند به فرشتگان وعده داد تا بوسیله آن انتقام ثارالله را از ظالمان می ستاند.

زیارت ناحیه مقدسه از لسان مبارک حضرت صاحب الزمان، برای آموختن عرض ادب و چگونگی زیارت امام حسین (ع) به شیعیان بیان شده است و علت اینکه چرا این زیارتنامه به ناحیه مقدسه شهرت یافته است، به آن دلیل است که این زیارت از ناحیه امام زمان (عج) صادر شده است و در احادیث شیعه در اکثر مواقع لفظ ناحیه مقدسه اشاره به وجود مبارک امام زمان (ع) دارد.

کلمه ناحیه مقدسه که دلالت بر وجود مبارک امام زمان (عج) دارد، در کتاب های «اصول کافی»، «من لایحضر الفقیه»، «کمال الدین»، «ارشاد مفید»، «بحارالانوار» و کتب متعدد دیگر آورده شده است، در نتیجه، اسم زیارتنامه خود دلالتی است بر راویت کننده آن که حضرت صاحب الزمان (عج) است.

زیارت ناحیه مقدسه را می‌توان جزو «زیارات مطلقه» دانست؛ بدان معنا که این زیارت تنها در شأن اباعبدالله الحسین(ع) روایت شده است.

برخی از زیارات را مانند جامعه کبیره یا زیارت رجبیه در نزد هر کدام از ائمه می‌توان قرائت کرد و محتوا و مفاهیم آن شامل تمامی ائمه معصومین می‌شوند، اما برخی از زیارت خاص و مطلق یک امام معصوم هستند و از آن جهت به آن مطلقه گفته می‌شود.

اسناد و مدارکی که به صحت صدور زیارت ناحیه مقدسه از سوی حضرت مهدی(عج) صحه می گذارند؛،بسیار متقن و معتبر است.

شیخ مفید، سید مرتضی علم الهدی، ابن المشهدی شاگرد شاذان بن جبرئیل قمی، سید بن طاووس، علامه مجلسی، محدث نوری و آیت الله میلانی بر صحت و سقم این زیارتنامه در کتاب های خود بحث کرده و آن را مورد تایید قرار داده اند و این زیارتنامه را صادر شده از سوی امام زمان (عج) دانسته اند. (1)

فراز نخست زیارت ناحیه مقدسه با سلام بر نخستین نبی حضرت آدم و وصیی ایشان آغاز می‌شود:

«أَلسَّلامُ عَلى ادَمَ صِفْوَةِ اللهِ مِنْ خَلیقَتِهِ، أَلسَّلامُ عَلى شَیْث وَلِىِّ اللهِ وَ خِیَرَتِهِ، أَلسَّلامُ عَلى إِدْریسَ الْقــآئِمِ للهِِ بِحُـجَّتِهِ، أَلسَّلامُ عَلى نُوح الْمُجابِ فی دَعْوَتِهِ، أَلسَّلامُ عَلى هُود الْمَمْدُود ِمِنَ اللهِ بِمَعُونَتِهِ، أَلسَّلامُ عَلى صالِـح الَّذی تَـوَّجَهُ اللهُ بِکَرامَتِهِ»

در قسمت نخست زیارت نامه، حضرت حجت با سلام بر هر نبی ویژگی‌ای خاص از وی را بر می‌شمارد، در حقیقت حضرت نام بیست و سه تن از انبیای الهی را در ابتدای زیارتنامه می‌برد و آنچه به وسیله آن نبی را توصیف می‌کند صفت و فضیلتی است که خداوند به وسیله آن، پیامبر را شرافتی خاص اعطا کرده است.

در حقیقت ابتدای زیارتنامه تاریخی کوتاه و مجمل از سیر انبیاء الهی و صفات خاص آنان و اشاره به تاریخ حوادث آنان دارد.

«سلام بر ابراهیم کسی که ...، سلام بر اسماعیل کسی که ...، سلام بر یعقوب کسی که ...، سلام بر یوسف کسی که ...، (در جواب این کسی که صفت خاص پیامبر مورد نظر بیان می‌شود؛)

سلام بر ابراهیم کسی که خدا مقام خلت و رفاقت را به او عطا کرد

درود بـر اسمـاعیل کـه خـداوند ذبـحى عظـیم از بهشت را فـداىِ او نمود
درود بر یعـقوب که خـداوند به رحـمت خود بینـائىِ چشـمش را به او بازگـرداند
سلام بر یوسـف که خـداوند به عظـمتِ خود او را از قعـر چاه رهائى بخشید
درود بر موسـى که خـداوند به قدرتِ خود دریا را برایـش شـکافت»

سلام حضرت صاحب الزمان بر انبیای الهی و توصیف آنان به شرافت خاصی که خداوند ایشان را بدان مختص کرده است، ادامه پیدا می‌کند و به پیامبر و حضرت علی و دخت رسول خدا و امام حسن مجتبی می‌انجامد و در آخر با نام حسین(ع) درودهای ابتدایی زیارتنامه به پایان می رسد.

آری تاریخ انبیاء و شرافت هرکدام از آن بزرگواران تک به تک از زبان تنها باقی مانده خدا بر روی زمین بیان می‌شود و با آوردن نام حسین(ع) داستانی جدید و نو آغاز می‌شود؛ حکایت و حقیقتی تلخ که حضرت صاحب الزمان شروع به توصیف آن می‌فرمایند.

چرا امام زمان (ع) زیارت ناحیه مقدسه را با سلام بر انبیای الهی آغاز کرده‌اند؟

قبل از آن که وارد سلام‌ها و توصیفات حضرت مهدی(عج) نسبت به جد بزرگوارشان ابا عبدالله (ع) شویم، لازم است به تبیین و بررسی علت سلام بر انبیا الهی در ابتدای زیارت نامه بپردازیم؛ چرا امام زمان (ع) در ابتدای زیارتنامه با سلام بر انبیای الهی آغاز کرده‌اند و هر کدام را به صفتی خاص مدح و توصیف کرده‌اند؟

سلام کردن در ابتدای هر زیارتنامه امری معمول و جزو شرایط و آداب زیارت کردن است؛ این که در زیارت مورد نظر به نسب و آباء آن فرد توجه شود و وی را منسوب به بزرگواران کند، مانند آن که در زیارات مختلف آمده است؛ «السلام علیک یابن رسول الله؛ السلام علیک یابن امیرالمؤمنین.»

اما در زیارت ناحیه مقدسه تاکید سلام ها تنها بر نسب و پدران امام حسین(ع) نیست؛ چرا که حضرت صاحب الزمان هر نبی را با وصفی خاص که خداوند وی را مشرف کرده است خوانده اند، با این توصیف سلام‌های نخست زیارت چه چیزی را به ذهن خواننده متبادر می‌کند؟

سلام های نخست زیارتنامه رسالت واحد و منسجم انبیای الهی را یاد آوری می کند؛ پاکی و قداست افرادی را بر می شمارد که هدایت و آموزش بشر بر عهده و تکلیف آنان بوده است. «الَّذینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّه ِوَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ وَ کَفى ‏بِاللَّهِ حَسیبا» (2)؛ پیامبران کسانی هستند که پیام‌هاى خدا را مى‏رسانند، و از او مى‏ترسند و از هیچ کس جز خدا هراس ندارند و خدا براى حسابرسى بسنده است.

سلام‌های متوالی امام زمان (ع) نه فقط اشاره به صلب و نسب امام حسین (ع) دارد که فرزند انبیاء است، بلکه با آوردن شرافت و صفت خاص هر یک از پیامبران رسالت کلی انبیاء را یاد آوری می کند که از هیچ کس نهراسیدند، به مانند آن جا که امام زمان (ع) می فرمایند: «سلام بر یحیى که خداوند به سبب شهادت مقام و منزلتِ او را بالا برد.»

قیام و رسالت حسین(ع) در ادامه راه آدم و شیث و ابراهیم و اسماعیل

امام حسین(ع) نیز ادامه دهنده این رسالت و پیام الهی بود و به مانند یحیی و موسی و ایوب و ابراهیم از هیچ چیز نهراسید و برای رساندن پیام الهی به پا خاست، در حقیقت سلام ها و درودهای ابتدایی ناحیه مقدسه این نمای کلی را منتقل می کند که ظلم ستیزی اباعبدالله الحسین در ادامه راه پیامبران و اوصیاء الهی بوده است؛ چنان چه امام حسین (ع) در برابر خیرخواهی و نصیحت برادر خود ابوحنیفه به ایشان فرمودند: «یاأخی، واللّه لو لم ‏یکن ‏فی‏الدنیا ملجأ و لامأوى لما بایعت یزید بن معاویة، فقد قال جدّی صلّى اللّه علیه وآله: اللّهمّ لاتبارک فی یزید.» (3)؛ برادرم به خدا قسم اگر در دنیا هیچ پناهگاه و نقطه امنی برایم وجود نداشته باشد، هرگز با یزید بن معاویه بیعت نمی‌کردم به تحقیق که جدم رسول خدا فرمود: خداوندا برای یزید خیر قرار مده»

هرچند سخنان فراوانی از امام حسین(ع) در بیان و تایید شجاعت ایشان برای قیام علیه یزید وجود دارد، اما به همین نکته بسنده می کنیم که سلام و درودهای نخست زیارت ناحیه مقدسه با توصیفات خاص صاحب الزمان(عج) این نکته را به ذهن متبادر می کند که قیام و رسالت حسین(ع) در ادامه راه آدم و شیث و ابراهیم و اسحاق و اسماعیل است و این یک رسالت کلی و منسجم الهی است.

دومین نکته ای که از سلام ها و درودهای امام زمان (ع) در ابتدای زیارت ناحیه می توان متوجه شد، آن است که سلام از حضرت آدم اولین پیامبر خدا بر روی زمین شروع شده و به حسین (ع) خاتمه یافته است.

شروع و خاتمه سلام به این صورت زائر و عزادار حسینی را به یاد جمله پر محتوای حضرت زینب(س) می اندازد که در روز عاشورا خطاب به امام حسین(ع) فرمود: «باقیه الماضین» تو باقی مانده گذشتگان هستی و تنها کسی که از پنج تن اهل کسا بر جای مانده است. امام حسین (ع) باقی مانده و وارث آدم و شیث و نوح و ابراهیم و موسی و زکریا  یحیی بود.

شهادت پسر رسول خدا در روز عاشورا به معنای شهادت دوباره تمام انبیای الهی بود به معنای دوباره سر بریده شدن یحیی بود به معنای شهادت دوباره امیرالمؤمنین و امام حسن(ع) بود. با شهادت خامس آل عبا کأنه دوباره تمام انبیای الهی به دست بشر به خاک و خون کشیده شده اند.

و اکنون این امام زمان، بقیه الله الاعظم تنها باقی مانده از نسل حید کرار است که این گونه به جد بزرگوار خویش سلام می دهد: 

«سلام بر آدم یارِ مخلص خدا از بینِ آفریدگانش

درود بر شیث ولىّ خدا و بهترینِ بندگانش

سلام بر ادریس که براى خدا حجّتِ او را به پا داشت

درود بـر نـوح که دعـایش قرینِ اجابـت بود

سـلام بر هـود که کمـک و یارىِ خـدا مَـدَدِ او بود

درود بر صـالح که خـداوند تاج کـرامت بر سـرش نهاد

سـلام بر ابراهـیم که خـدا مقـامِ خُلّـت و رفاقـت را به او عـطا نمود

درود بـر اسمـاعیل کـه خـداوند ذبـحى عظـیم از بهشت را فـداىِ او نمود

سـلام بر اسحـاق که خـداوند پیامبرى را در نسـل او قـرار داد

درود بر یعـقوب که خـداوند به رحـمت خود بینـائىِ چشـمش را به او باز گـرداند

سلام بر یوسـف که خـداوند به عظـمتِ خود او را از قعـر چاه رهائى بخشید

درود بر موسـى که خـداوند به قدرتِ خود دریا را برایـش شـکافت

سلام بر هـارون که خـداوند پیامبـرى خود را به وى اختـصاص داد

درود بر شعـیب که خدا او را بر اُمّـتش پیـروز نمود

سلام بر داوود که خداوند از لغزش او درگذشت

درود بر سلیمان که به خاطر شوکتش، جنّ به فرمان او در آمد

سلام بر ایّوب که خداوند او را از بیماریش شفا بخشید

درود بر یونس که خداوند به وعده خود برایش وفا نمود

سلام بر عُزَیر که خداوند او را پس از مرگش به حیات بازگردانید

درود بر زکریّا که در رنج و بَلا شکیبا بود

سلام بر یحیى که خداوند به سبب شهادت مقام و منزلتِ او را بالا برد

درود بر عیسى روح خدا و کلمه او

سلام بر محمّد محبوبِ خدا و یار مخلص او

درود بر فرمانرواى مؤمنان على بن ابیطالب که برادرىِ رسول خدا به وى اختصاص یافت

سلام بر فاطمه زهراء دختر رسول الله

درود بر حسن بن على وصىّ و جانشین پدرش

سلام بر حسین که جانش را تقدیم نمود

سلام بر آن کسى که در نهان و آشکار خدا را اطاعت نمود

سلام بر آن کسى که خداوند شفا را در خاکِ قبرِ او قرار داد

سلام بر آن کسى که (محلِّ) اجابتِ دعا در زیرِ بارگاه اوست

سلام بر آن کسى که امامان از نسل اویند

سلام بر فرزندِ خاتم پیامبران

سلام بر فرزند سرور جانشینان

سلام بر فرزند فاطمه زهراء، سلام بر فرزند خدیجه کبرى

سلام بر فرزند سدرة المنتهى

سلام بر فرزند جنّة المأوى

سلام بر فرزند زمزم و صفا

سلام بر آن آغشته به خون

سلام بر آنکه (حُرمَتِ) خیمه گاهش دریده شد

سلام بر پنجمینِ اصحابِ کساء

سلام بر غریبِ غریبان

سلام بر شهیدِ شهیدان

سلام بر مقتولِ دشمنان

سلام بر ساکنِ کربلاء

سلام بر آن کسى که فرشتگان آسمان بر او گریستند

سلام بر آن کسى که خاندانش پاک و مطهّرند

سلام بر پیشواى دین

سلام بر آن جایگاه هاى براهین و حُجَجِ الهى

درود بر آن پیشوایانِ سَروَر

سلام بر آن گریبان‌هاى چـاک شده

سلام بر آن لب‌هاى خشکیده

سـلام بر آن جان هاى مُستأصل و ناچار

سـلام بر آن ارواحِ (از کالبد) خارج شده

سلام بر آن جسـدهاى عـریان و برهـنه

سـلام بر آن بدن هاى لاغر و نحیف، سلام بر آن خونهاى جارى

سلام بر آن اعضاىِ قطعه قطعه شده

سلام بر آن سرهاىِ بالارفته (برنیزه ها)

سلام بر آن بانوان ِبیرون آمده (ازخیمه ها)

سلام بر حجّتِ پروردگارِ جهانیان»

پی نوشت ها:
1- علامه مجلسی بحار النوار ج 98 ص 317   
2- احزاب 39
3- تسلیةالمجالس و زینة المجالس (مقتل الحسین علیه السلام)، ج‏2، ص: 158_ مقتل ابى مخنف،ص 15.