دلیل تفاوت موقعیت اجتماعی زنان در زمان پیامبر و خلافت امیرالمومنین(ع)

 گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»؛ در رابطه با حضور اجتماعی زنان حرف ها و نکات مختلفی مطرح می‌شود؛ عده ای درگیر نگاه‌های روشنفکری شده و حضور و ورود کامل زن به عرصه اجتماع همانند مردان را تجویز می‌کنند و عده ای نیز بدون لحاظ کردن شرایط و آگاهی به زمان کنونی هرگونه ورود زن به اجتماع را رد کرده و منع می کنند.

برای مشخص کردن الگوی صحیح در این زمینه بخشی از کار این است که به سیره حکومتی و حضور زنان در فعالیت های اجتماعی در زمان پیامبر (ص) و ائمه (ع) نگاهی بیندازیم؛ در همین راستا گفت‌وگویی با محمد حسین رجبی دوانی صورت دادیم:

رجبی دوانی با اشاره به جایگاه زن پیش از ظهور اسلام گفت: زن در جامعه قدیم از دیرباز تا ظهور اسلام از جایگاه مناسب و در خور شان خود برخوردار نبود؛ چه در کشورهایی که سابقه تمدن دیرینه داشته و چه در جوامعی که عقب مانده به شمار می‌آمدند، مثلاً در هند باستان، ایران باستان، مصر قدیم، یونان و روم، زنان به عنوان انسان درجه 2 به شمار می‌آمدند.

وی افزود: در جامعه جاهلی عرب هم وضعیت همین‌طور بود و زنی مورد توجه قرار می‌گرفت که بتواند پسر به دنیا بیاورد و زندگی داخلی مرد را خوب اداره کند، غیر از این زن مورد عنایت قرار نمی‌گرفت.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین (ع) ضمن تاکید بر این مطلب که تعدد زوجات در میان اعراب هیچ حد و مرزی نداشت، تصریح کرد: اسلام آمد و در چنان جامعه‌ای سخن از کرامت زن و حقوق او گفت، مثلاً در جامعه عربی زن ارث نمی‌برد و در بسیاری موارد بعد از فوت شوهر جزو اموال او تقسیم می‌شد در حالی که اسلام برای زن شأن همسان با مرد قائل شد و این تبعیض‌ها را برداشت و کرامت الهی زن را به او بازگرداند.

نقش و جایگاه زنان در عصر پیامبر (ص)

وی عصر رسول الله را عصر ورود زنان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی دانست و گفت: در عهد رسول خدا (ص) زنان با حفظ حریم‌ها در برخی موارد در عرصه‌های اجتماعی و حتی نظامی حضور داشتند، به عنوان مثال در زمان پیامبر(ص) زنانی به عنوان امدادگران سپاه اسلام و آب رسان سپاه که نقش بسیار مهمی بود، حضور داشتند.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) افزود: در جنگ‌ها خیمه‌هایی برای مداوای مجروحان بود که زنان در آن خیمه‌ها مردان رزمنده مجروح را مداوا می‌کردند و حتی در جنگ احد که مردان گریختند زنی سلاح به دست گرفت و با دشمن به نبرد پرداخت.

استقبال زنان به اسلام اگر نگوییم از مردان بیشتر بود کمتر هم نبود

رجبی دوانی با اشاره به حکم قرآن مبنی بر تعدد زوجات خاطرنشان کرد: اگر می‌بینیم در اسلام تحت شرایطی به مرد اجازه داده شده تا 4 همسر داشته باشد این ممکن است با عرف و ارزش‌ها و معیارهای امروزی قابل پذیرش نباشد (که من دلیل دارم این برداشت غلط است) اما در آن زمان که این حکم الهی آمد برای مردم سنگین بود چون به راحتی خیلی‌ها ده، پانزده تا بلکه بیشتر همسر داشتند اما اسلام این را محدود کرد و مردان تحت شرایطی می‌توانند ازدواج مجدد داشته باشند.

وی در ادامه ضمن تاکید بر حقوق زنان در اسلام گفت: به هر صورت زن برای خود حقوقی دارد، برای نمونه زن در خانه شوهر می‌تواند برای هر کاری که اضافه بر کارهای تعیین شده است از همسر خود پاداش و مزد دریافت کند و می‌تواند آن امور را انجام ندهد یعنی شرعاً موظف نیست در خانه شوهر کار کند، شما این را قیاس کنید با آنچه در زمان پیامبر(ص) در صدر اسلام می‌گذشت.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) بیان داشت: در زمان پیامبر اسلام، زنان چنان کرامت یافتند که موج استقبال آنها از اسلام اگر نگوییم از مردان بیشتر بود کمتر هم نبود، ما در تاریخ زنانی را سراغ داریم که برای پیوستن به آیین حق اسلام از مکه می‌گریختند، آنها همسر مشرک و فرزندان خود را رها می‌کردند و به مدینه می‌آمدند و به مسلمانان ملحق می‌شدند.

دلیل تفاوت موقعیت زنان در زمان رسول الله و زمان خلافت امیرالمومنین (ع)

رجبی دوانی با اشاره به تفاوت موقعیت زنان در زمان رسول الله و زمان خلافت امیرالمومنین (ع) یادآور شد: در زمان امیرالمومنین (ع) به سبب آن که پس از رحلت پیامبر(ص) خلافت غصب شد، غاصبان خلافت بسیاری از تعالیم پیامبر(ص) را از عرصه زندگی اجتماعی مردم خارج کردند و زنان هم از عرصه جامعه خارج ‌شدند، در زمان پیامبر(ص) ما بیعت زنان با رهبر اسلام را داریم، در غدیرخم نیز بیعت زنان را داریم ولی بعد از غصب خلافت، نقش سیاسی زنان محو ‌شد و زنان از عرصه‌های اجتماعی و سیاسی رانده ‌شدند.

وی در ادامه گفت: امیرالمومنین (ع) وقتی به خلافت رسیدند بحران‌هایی به ایشان تحمیل شد و آن بزرگوار نتوانست آنچه را می‌خواهد در جامعه پیاده کند و حداقل جامعه را به حال و هوایی که در عصر پیامبر(ص) بود بازگرداند، با این وصف، زنانی بودند که اگر مشکلی در جامعه اسلامی پیش می‌آمد خدمت امیرالمومنین (ع) می‌آمدند و به صراحت انتقاد و گلایه می‌کردند.

شکایت زنی از فرماندار علی (ع)

عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) خاطرنشان کرد: مثلا در دوره خلافت حضرت، زنی خدمت ایشان آمد و از یکی از فرمانداران شکایت کرد، حضرت ضمن پیگیری شکایت آن زن، به خدا عرض ‌کردند: خدایا من اینها را قرار ندادم که به بندگانت ظلم کنند، یعنی حضرت شکایت یک زن از یک مقام حکومتی را فورا ترتیب اثر می‌دهند.

رجبی دوانی با اشاره به این که امیرالمومنین (ع) زنان را از ورود به عرصه سیاست منع نکرده بودند، گفت: ظاهرا اثرات کنار زدن زنان از عرصه‌های سیاسی توسط خلفای غاصب پیشین باعث شده بود در زمان خلافت امیرالمومنین (ع) که عمدتا جنگ‌ها نمود و بروز داشت زن‌ها آنچنان که باید در عرصه نباشند، امیرالمومنین (ع) منعی پدید نیاورده بود ولی خود جامعه پذیرفته بود که زن‌ها نقش آنچنانی در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی ندارند.

وضعیت زنان در زمان امام حسن (ع)

وی در خصوص وضعیت زنان در زمان امام حسن (ع) تصریح کرد: در آن زمان هم وضعیت مثل دوره امیرالمومنین (ع) بود؛ چون خلافت امام حسن مجتبی (ع) 6 ماه بیشتر به طول نینجامید و آن 6 ماه هم عمدتا به لشکرکشی به سوی معاویه یاغی که اصل نظام اسلامی را تهدید می‌کرد هزینه شد و لذا امام مجتبی در این 6 ماه مانند پدرش فرصتی نیافت تا بتواند آن ارزش‌های الهی در ارتباط با زنان را در جامعه بیان کند، به طور کلی باید گفت که ما اطلاعات روشنی در ارتباط با موقعیت زن در دوره این دو بزرگوار نداریم.