اعتکاف بهترین زمان برای تمرین زندگی اجتماعی است/ نباید از اعتکاف سوءاستفاده سیاسی شود

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»؛ سیزدهم ماه رجب آغاز ایام اعتکاف است. اعتکاف امسال به دلیل مقارن شدن با ایام امتحانات و تبلیغات ریاست جمهوری دارای ویژگی‌های خاصی است. در این زمینه گفت‌وگویی داشتیم با حجت‌الاسلام محمود مقدمی، مدیرکل فرهنگی حوزه‌های علمیه که مشروح این گفت‌وگو را پیش رو دارید.

«خبرگزاری دانشجو» - برخی از مساجد، بخصوص مساجد دانشگاه‌ها برای اعتکاف برنامه‌هایی مانند سخنرانی دارند که فرصت خلوت کردن و تفکر را از انسان می‌گیرد، اما برخی دیگر از مساجد برنامه‌ خاصی ندارند و هر فردی عبادت خود را انجام می‌دهد. با توجه به فلسفه اعتکاف که نوعی خلوت کردن انسان با خالق خویش است، به نظر شما کدام مورد پسندیده‌تر است؟

مقدمی: باید بین گروه‌های مختلفی که در اعتکاف حاضر می‌شوند، تفاوت قائل شد. برخی از افراد اگر برنامه‌ای برای آنها تدارک دیده نشود از وقت خود به خوبی استفاده نمی‌کنند، بنابراین باید وقت این افراد را با برنامه‌های عبادی و معرفتی پر کرد تا وقتشان تلف نشود، اما برخی از افراد این توانمندی را دارند که از فرصت‌ها استفاده کنند و خلوت‌ها را قدر بدانند که برای این گروه خلوت بودن مراسم اولویت بیشتری دارد و هر اندازه دور و بر این افراد خلوت‌تر باشد و برنامه کمتری داشته باشند، بهتر می‌توانند با خدا خلوت کنند.

در هر صورت نباید فضا به گونه‌ای باشد که هیچ فرصتی برای افراد وجود نداشته باشد تا به تفکر بپردازند. من با پر کردن تمام وقت در همه جا مخالف هستم، اما معتقدم در مساجدی که اعتکاف دانش‌آموزی برگزار می‌شود یا افراد شرکت کننده بسیار جوان هستند باید برنامه‌های متنوعی تدارک دیده شود، اما برای اقشاری مانند طلبه‌ها یا بخشی از دانشجوها باید فرصت بیشتری برای تفکر وجود داشته باشد. مثلاً یک بار بنده برای اعتکاف به دانشگاه تهران رفتم که دیدم دانشجویان معتکف بسیار آدم‌های فهیم و با معنویتی هستند، باید برای این افراد وقت کافی گذاشت تا بتوانند خلوت و تفکر داشته باشند.

درس خواندن با اعتکاف منافاتی ندارد

«خبرگزاری دانشجو» - با توجه به این که در ایام امتحانات هستیم به احتمال بسیار زیاد اعتکاف‌های دانشجویی به مکانی برای درس خواندن تبدیل خواهد شد. آیا این مسئله با روح اعتکاف منافاتی دارد یا خیر؟

مقدمی: این مسئله با اصل اعتکاف منافاتی ندارد؛ چون اصل اعتکاف با حضور در مسجد و روزه گرفتن تحقق پیدا می‌کند. ما نباید تصور کنیم کسی که معتکف می‌شود باید از دنیا و مافیها جدا گردد، بلکه بسیاری از بخش‌های یک زندگی عادی می‌تواند در اعتکاف رعایت شود. درس خواندن هم منافاتی با معنویت و اعتکاف ندارد؛ البته باید این مسئله رعایت شود که مراسم اعتکاف کتابخانه نیست که معتکفین فقط مطالعه کنند، بلکه باید اعتدال را رعایت نمایند.

ما حدود 10 سال پیش در اعتکاف حوزه علمیه که مخصوص نوجوانان بود، درس‌ها را تعطیل نکردیم، بلکه کلاس‌ها را به مسجد منتقل کردیم، به این ترتیب کلاس‌ها سر ساعت برگزار می‌شد و استادان به مسجد می‌آمدند. طلبه‌ها هم در آنجا هم روزه می‌گرفتند و اعمال اعتکاف را انجام می‌دادند، هم درسشان را می‌خواندند و فقط مقداری از خواب و برنامه‌های جانبی‌شان کم می‌کردند.

فعالیت‌های سیاسی در اعتکاف چگونه باید باشد؟

«خبرگزاری دانشجو» - با توجه به این که ایام اعتکاف با ایام تبلیغات نامزدها مقارن شده ممکن است در اعتکاف مباحث سیاسی مطرح شود و حتی اعتکاف به میتینگ‌های سیاسی تبدیل گردد. به نظر شما این مسئله درست است و آیا با روح اعتکاف سازگاری دارد یا خیر؟

مقدمی: بخشی از این کار به عهده مسئولان اعتکاف است که باید مراقبت کنند تا از این جلسات سوءاستفاده نشود یعنی مراقب باشند تا کسی آنجا تبلیغاتی مانند پخش پوستر، سخنرانی و از این قبیل کارها انجام ندهد. البته نباید افراط هم صورت بگیرد، یعنی اینکه کسی راجع به انتخابات صحبت نکند، بلکه این مسئله باید در حد متعادل انجام شود؛ زیرا پرداختن به امور اجتماعی مسلمانان یک وظیفه دینی است و داشتن برنامه سیاسی هم از وظایف دینی هر مسلمانی است، به طوری که حتی اگر انتخابات با اعتکاف همزمان بود، بیرون رفتن از مسجد برای رأی دادن اشکالی در اعتکاف ایجاد نمی‌کرد.

«خبرگزاری دانشجو» - لطفاً قالبی برای سبک زندگی اعتکاف ارائه دهید و بفرمایید که چگونه می‌توان بیشترین بهره‌برداری را از این ایام داشت.

مقدمی: افرادی که به اعتکاف می‌آیند با سبک‌های مختلفی این ایام را می‌گذرانند. عده‌ای روزه می‌گیرند، ولی در حد زیادی می‌خوابند و با این استدلال که در مسجد بودن هم عبادت است، بخش زیادی از وقت خود را به خوابیدن و کسالت می‌گذرانند. البته اعتکاف این افراد درست است، اما بسیار حداقلی است.

اعتکاف بهترین زمان برای تمرین زندگی اجتماعی است

عده دیگری هم هستند که سعی می‌کنند از لحظات خود بهترین بهره‌برداری را داشته باشند. یکی از بزرگان فرموده بود با من راجع به ساعت‌ها و دقیقه‌ها صحبت نکنید؛ چون من راجع به لحظه‌ها فکر می‌کنم که چگونه می‌توان از آنها استفاده کرد. این افراد برنامه عبادی و اجتماعی خوبی دارند و بیشترین استفاده را از فرصت‌ها می‌کنند که این مسئله می‌تواند تمرین خوبی برای همه زندگی باشد.

مسئله بعدی، تعامل با یکدیگر است. در اعتکاف به دلیل جمعیت زیادی که در مسجد حاضر می‌شوند هر کس به مقدار بسیار کمی جا دارد و مجبور است با اطرافیان رابطه نزدیکی داشته باشد. مثلاً وقتی می‌خواهد وضو بگیرد باید از میان صدها نفر بگذرد که چنین فرصتی بهترین زمان برای تمرین زندگی اجتماعی است و به انسان فرصت زندگی ایثارگرانه و صبور بودن را می‌دهد؛ البته اگر انسان با چشم عبرت‌بین و خریدار به این روزها نگاه کند.

اگر قرار شد به اعتکاف برویم باید به استفاده از لحظه‌ها و حداکثر ارتباط با خدا فکر کنیم، به این که چگونه وقتمان را بین کارهای مختلف تقسیم کنیم و چگونه با مهربانی و ایثار با دیگران زندگی نماییم. در اعتکاف لحظات معنوی خوشی به انسان دست می‌دهد و انسان حال خوبی پیدا می‌کند که در این حال، دعا کردن برای دیگران نکته بسیار مهمی است.

در همین رابطه بیتی از استاد علامه مصباح یاد گرفته‌ام که خدمت شما عرض می‌کنم: گر شبی در محفل جانانه مهمانت کنند/ گول نعمت را مخور مشغول صاحبخانه باش

اگر لطفی شد و حال خوبی به ما دست داد به پروردگار توجه کنیم و او را بخواهیم، نه دنیا را.