گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»؛ قرارداد دارسی یا امتیازنامه دارسی قراردادی است که ویلیام ناکس دارسی در28 مه سال 1901 با دولت ایران امضا کرد تا به اکتشاف و استخراج نفت در ایران بپردازد. آغاز شکل گیری قراداد به سال 1982 بازمی‌گردد.
در سال 1982 ژاک دمورگان، باستان شناس فرانسوی مقاله ای در مجله «اخبار معادن» چاپ پاریس منتشر و در آن ادعا کرد که طبقات نفت در جنوب غربی ایران وجود دارد.
ادوارت کوت که روزگاری نماینده بارون دو رویتر * در تهران بود، نظر سرتیپ کتابچی خان، نماینده عالی ایران در نمایشگاه بین المللی پاریس را به کشفیات دمورگان جلب کرد.
کتابچی خان در این باره با «سر هنری دراموند ولف» گفت‌و‌گو کرد و او کتابچی خان را به ویلیام ناکس دارسی معرفی نمود. دارسی مردی انگلیسی بود که در استرالیا از راه زرجویی و زریابی به گردآوردن ثروت فراوان کامیاب شده بود. وی کتابچی خان، گوته و آلفرد ماریو فرانسوی را به تهران فرستاد تا درباره تحصیل امتیاز نفت مذاکره کنند.
کتابچی خان، گوته و آلفرد ماریو از رشوه دادن و وارد کردن فشار سیاسی برای بدست آوردن این امتیاز استفاده کردند. در منابع تاریخی آمده است که امین السلطان با گرفتن 50 هزار تومان رشوه اسباب بسته شدن این قرارداد را فراهم کرد.
صدراعظم مظفرالدین شاه، امین السلطان در امتیازنامه دارسی شخصاً چنان ذینفع بود که جریان معامله را به کل از انظار عموم مخفی داشت. در تاریخ ذکر شده است که امین السلطان چون می خواست قرارداد دارسی سبب خشم روسی ها نشود و تا بسته شدن قرارداد از آن مطلع نگردند نامه ای به خط شکسته نوشت و در زمانی که منشی شرقی سفارت روس موسوم به استریتر به مرخصی کوتاهی رفته بود، به آن سفارت تسلیم کرد و چون کس دیگری در سفارت نبود تا بتواند نامه را که به خط شکسته نوشته شده، بخواند، وزیر مختار روس تا چند روز اعتراضی نکرد و در نتیجه دولت ایران زمان کافی بدست آورد تا قرارداد را امضا کند.
در این قرارداد برای نخستین بار امتیاز استخراج، بهره برداری و لوله کشی نفت و قیر در سراسر ایران به غیر از پنج استان آذربایجان، گیلان، مازندران، گرگان و خراسان به مدت 60 سال به ویلیام ناکس دارسی انگلیسی واگذار شد، مستثنی کردن این پنج ایالت بدان علت بود که روس ها به خاطر دادن این امتیاز به یک تبعه انگلیسی تحریک نشوند.
بر اساس این قرارداد، دارسی متعهد گردید ظرف دو سال، شرکت و یا شرکتهایى برای بهرهبرداری از این امتیازات تأسیس نماید و سالیانه مبلغ 20 هزار لیره وجه نقد و معادل همین مبلغ از سهام شرکت و نیز 16درصد از منافع خالص خود را به دولت ایران بپردازد. شرکت نفت دارسی، پس از هفت سال، سرانجام در 26 مه 1908میلادی در منطقه مسجد سلیمان به نفت رسید.
* امتیازی که زمان ناصرالدین شاه در مورد بهره برداری از معادن ایران به او داده شد، ولی در پی اعتراض ملت و روحانیون لغو گردید.
منبع:
تاریخ قرن بیستم ایران و جهان/ انتشارات موسسه فرهنگی مطبوعاتی ایران
