اگر آمریکا جای ما بود، اجازه گسترش فضای مجازی را نمی‌داد / رفتار شناسی مذهبی‌ها در فضای مجازی

به گزارش خبرنگار دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، میزگرد انقلاب اسلامی و فضای مجازی به همت کانون اندیشه جوان و مجمع فعالان فضای مجازی انقلاب اسلامی و با همکاری انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه تهران عصر دیروز در دانشکده حقوق دانشگاه تهران برگزار شد.

در این میزگرد حجت‌الاسلام جعفری، دانش‌آموخته رشته فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع)؛ دکتر شهاب اسفندیاری، کارگردان مستند جهان‌شهری‌ها و محمدحسین ساعی، دانشجوی دکتری علوم ارتباطات به ارائه دیدگاه‌های خود در خصوص نسبت انقلاب اسلامی و فضای مجازی پرداختند.

ساعی با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین مسائل حوزه علوم اجتماعی این است که دوران‌ تاریخ بشر چگونه به وجود آمده‌ است، گفت: مرسوم است که دوره‌های تاریخی را براساس ابزارهای ارتباطی مثل تاریخ شفاهی، دوره چاپ، دوره تلویزیون و ... تقسیم می‌کنند؛ کسانی که آغاز دوره جدید و پساصنعتی را نوید دادند افراد چپی مانند دانیل دل بودند که به ابزار تولید توجه داشتند و می گفتند چون ابزار تغییر کرده باید منتظر به وجود آمدن یک فضا و دوره جدید باشیم.

دانشجوی دکتری علوم ارتباطات در ادامه خاطرنشان کرد: چه بپذیریم وارد دوره جدیدی شده‌ایم و چه مانند من نپذیریم، تغییر در اطراف ما در 30 سال گذشته اتفاق افتاده که ریشه‌یابی آن ما را به این نقطه می رساند که این فرایند تغییر مانعی نداشته و همچنین مشکلات امنیتی حاد و مشکلات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی حادی در این فرآیند نبوده است که اگر این گونه بود جلوی گسترش سریع این مسئله گرفته می‌شد.

وی افزود: پس از فروپاشی نظام شوروی که یک مانع جدی اقتصادی، سیاسی و امنیتی بود، این تغییرات گسترش پیدا کرد و ما امروز در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی موانعی جدی برای گسترش فضای مجازی داریم.

ساعدی تأکید کرد: اگر ما در اداره مسائل جهانی به جای آمریکا نشسته بودیم و آمریکا جای ما بود مطمئن باشید اجازه گسترش فضای مجازی را در کشور خود به دلیل همان مشکلات امنیتی، سیاسی و فرهنگی نمی‌داد.

 دانشجوی دکتری علوم ارتباطات با بیان اینکه ما نباید به صورت مرعوبانه و شیفته وار به فضای مجازی نگاه کنیم، تصریح کرد: ما در 200 سال گذشته هر وقت ابزار ارتباطی جدید را وارد کشور کرده‌ایم، دچار بحران‌ شده‌ایم؛ چون در ساختار تمدنی ما بین اجزای سیاسی، اقتصادی و ارتباطی هماهنگی وجود نداشته است.

در ادامه میزگرد دکتر شهاب اسفندیاری، کارگردان مستند جهان‌شهری‌ها گفت: آیا نسبت انقلاب اسلامی با رسانه‌های قدیمی حل شده که ما اکنون در خصوص این نسبت با رسانه های جدید بحث می‌کنیم؟ در دهه‌های گذشته بحث‌های جدی مطرح بود از جمله اینکه آیا رسانه‌هایی مانند رادیو و تلویزیون ظرف‌هایی هستند که هر محصولی می‌تواند در آنها قرار بگیرد یا خیر؟ و آیا ذات این رسانه‌ها با فرهنگ اسلامی هماهنگی دارد یا خیر؟ اما اکنون این بحث‌ها فروکش کرده و در حوزه سینما و تلویزیون نسل‌های جدیدی ظهور کرده‌ و محصولاتی تولید شده اند که توانسته‌اند فرهنگ و اندیشه اسلامی را بازتاب دهند.

کارگردان مستند جهان‌شهری‌ها خاطرنشان کرد: این بحث‌ها شبیه صحبت‌هایی است که برخی در اوج جنگ ایران و عراق مطرح کرده و می‌گفتند آیا جنگ لازم است و ما باید بجنگیم یا خیر؟ زمانی که ما در اوج حملات رسانه‌ای از سوی استکبار هستیم عده‌ای بحث می‌کنند که آیا ما باید وارد این جنگ بشویم یا نه.

وی افزود: این افراد باید نسبت خود را با انقلاب اسلامی و مواضع رهبران آن بسنجند و ببینند خروجی دستور کار فرهنگی و فکری آنها در خدمت کدام جبهه است.

اسفندیاری در ادامه ابراز داشت: ‌البته من منکر این مسئله نیستم که باید ماهیت پدیده‌ها را بشناسیم، اما این بدبینی‌ها که به بی‌عملی منجر می شود، سم مهلکی برای انقلاب اسلامی است؛ اینکه آقای ساعی گفتند هر ابزار رسانه جدید که به کشور ما وارد شده ایجاد بحران کرده، فقط مربوط به ما نیست و این‌گونه نیست که همین افراد به صورت کامل در هماهنگی با فرهنگ غرب قرار داشته باشند.
 

کارگردان مستند جهان‌شهری‌ها با اشاره به چالش‌های پیش‌روی غرب در حوزه فضای مجازی گفت: غرب اکنون بشدت درگیر مسائل اخلاقی و فرهنگی مانند پورنوگرافی کودکان، هرزه‌نگاری و ... است که در فضای مجازی گسترش یافته؛ به همین دلیل پلیسی را مخصوص این حوزه ایجاد کرده‌اند تا جلوی آسیب‌های به وجود آمده در این فضا را بگیرد.

وی افزود: متفکرین غربی نیز راجع‌ به نقاط قوت و ضعف این رسانه‌ها نظراتی دارند و حتی معتقدند جامعه‌ای باقی نمانده و ساختارهای سنتی جامعه از جنس ارتباطات و فناوری اطلاعات شده‌ است؛ ما باید به تمام این نکات توجه داشته باشیم، ولی از دست دادن فرصت جایز نیست.

اسفندیاری گفت: ایران جزو چهار یا پنج کشور برتر از نظر برخی قابلیت‌ها در حوزه فضای مجازی است که این مسئله به ما امکانات و قدرت زیادی می‌دهد.

در ادامه میزگرد حجت‌الاسلام جعفری، دانش‌آموخته رشته فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) سخنان خود را درباره این موضوع ادامه داد و با اشاره به اینکه ما با موج جدیدی از فناوری اطلاعات مواجه هستیم، گفت: برای پیش‌بینی آینده این مواجهه باید به گذشته و زمانی که رادیو و تلویزیون وارد ایران شد، رجوع کنیم، ایران جزو اولین کشورهای آسیایی بود که تلویزیون وارد آن شد.

وی افزود: نحوه مواجهه جوانان دهه 30 و 40 با تلویزیون رنگی و امکان مغفول شدن او در برابر این تکنولوژی بیشتر از وضعیت اکنون ما بوده است.

دانش‌آموخته رشته فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) گفت: ایده‌ اصلی که پشت مدیریت رسانه‌ها در ایران قرار داشت، ایده رسانه‌های قدرتمند بود که فکر می‌کرد با این رسانه‌ها هر امکانی را می‌شود، ایجاد کرد و می‌توان به هر هدفی رسید، اما نهایتاً این اتکای رسانه‌ها نتوانست رژیم پهلوی را نگه دارد و اهداف مورد نظر آنها را تأمین کند.

جعفری با اشاره به مدیریت رسانه‌ها در اوایل انقلاب خاطرنشان کرد: این ایده‌ رسانه‌های قدرتمند پس از انقلاب نه تنها اصلاح نشد، بلکه تقویت هم شد؛ ما هم می‌خواستیم جامعه را با تلویزیون بسرعت تغییر دهیم و فکر می‌کردیم با این رسانه می‌توان هر کاری انجام داد، حتی ما به تلویزیون قرآنی رسیدیم و سیمای قرآن تأسیس کردیم.

وی با بیان اینکه آقای قرائتی صاحب قدیمی‌ترین برنامه تلویزیونی ایران است که 34 سال ادامه دارد، تصریح کرد: ایشان می‌گوید من اوایل انقلاب به دنبال تلویزیون بودم، اما اگر الان به 34 سال قبل برگردم تبلیغات چهره‌به‌چهره را انتخاب می‌کنم.

دانش‌آموخته رشته فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) تأکید کرد: حالا با موج دیگری از فناوری ارتباطات و اطلاعات مواجه هستیم و دیدگاه‌هایی در مورد تأثیرات عمیق این رسانه‌های جدید مطرح می‌شود، اما نمی‌توان همه چیز را از این رسانه‌ها انتظار داشت.

جعفری با بیان اینکه خود ما انقلابی‌ها در حال گرفتار شدن در این دام هستیم، ابراز داشت: یک زمانی مذهبی‌ها تلویزیون نداشتند، اما الان دست آنها باز شده و می توانند سایت، وبلاگ و شبکه اجتماعی ایجاد کنند و در آن بدرخشند.

وی افزود: ما داریم دوباره دچار آن معضل می شویم و این فضای مجازی خیلی برای ما اهورایی شده و فکر می کنیم فرهنگ انقلاب را می‌توانیم از این طریق بسرعت گسترش دهیم.

دانش‌آموخته رشته فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) خاطرنشان کرد: یکی از مسائلی که باعث این اتفاق شده، وقایع انتخابات سال 88 بود که به دنبال آن ادبیاتی ایجاد شد مبنی بر اینکه شبکه‌های اجتماعی وسیله‌ای برای سرنگونی نظام جمهوری اسلامی شده است.

جعفری با بیان اینکه من اهمیت این رسانه‌ها را انکار نمی‌کنم، ولی تلقی اهورایی از آنها را نیز درست نمی‌دانم، یادآور شد:‌ آیا شبکه‌های اجتماعی فعال در انتخابات 88 موفقیتی در براندازی جمهوری اسلامی بدست آوردند که الان تأکید بیش از حدی بر شبکه‌های اجتماعی می‌شود.

وی افزود: من نگران آسیب‌هایی هستم که ممکن است برای کسانی ایجاد شود که می‌خواهند با این رسانه‌ها جامعه را تغییر دهند؛ یکی از آسیب‌های موجود پرحرفی‌هایی است که در فضای مجازی صورت می گیرد و یک نفر همزمان با 15 نفر چت می‌کند؛ آیا این پرحرفی و درباره همه چیز نوشتن و قضاوت کردن درست است.

دانش‌آموخته رشته فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) تأکید کرد: بسیاری از حزب‌اللهی‌ها در ایران روزی چند ساعت درگیر چت کردن و فعالیت در فضای مجازی هستند که این اتفاق در روابط شخصی، خانوادگی، تحصیل و کار آنها تأثیرگذار است.
 

جعفری در خصوص نحوه مواجهه با نامحرم در فضای مجازی گفت: مثلاً طرف فکر می‌کند چون فضا فضای مجازی است، می‌تواند نامحرم را با ضمیر مفرد مورد خطاب قرار دهد و چند ساعت به راحتی با او چت کند.

وی در ادامه گفت: من نگران این هستم که به جای اینکه از طریق فضای مجازی کسی را تغییر دهیم خودمان تغییر کنیم و حواسمان نباشد؛ همان‌طور که در صدا و سیما این اتفاق افتاد و آدم‌هایی آمدند تا با این رسانه قدرتمند مردم را تغییر دهند، اما خودشان تغییر کردند.

در ادامه میزگرد ساعی در خصوص بحران‌هایی که فضای مجازی ایجاد می‌کند، گفت: مدرنیته برای اروپاییان قدرت و اعتماد به نفس آورد، ولی برای جامعه ما این‌گونه نبود و مردم ما هر چه مدرن‌تر شدند، احساس ضعف بیشتری کردند؛ درحوزه رسانه هم گویا سلاح جدید کشف شده که کسی که در مرکز آن قرار دارد و آن را اختراع کرده، می‌تواند احساس قدرت کند و نقطه شروع تحولات است و می تواند آن تحولات را کنترل کند.

در ادامه اسفندیاری گفت: این‌گونه نبوده که در کشورهای اروپایی هم که خود شاهد این اختراعات بودند، مشکلی وجود نداشته باشد، مثلاً تأثیر صنعت چاپ در تضعیف قدرت کلیسا فوق‌العاده زیاد بود و این‌گونه نبود که مردم اروپا مشکلی با این رسانه‌ها و تحولات جدید نداشته باشند و احساس قدرت کنند.

وی افزود: از سوی دیگر عکس این مسئله را در جامعه خودمان مشاهده می کنیم که امام خمینی در پاریس از فرصت رسانه‌ها برای انتقال پیام خوداستفاده کرد، حال این سوال مطرح می‌شود که این رسانه ما را قدرتمند کرد یا ضعیف نمود.

کارگردان مستند جهان‌شهری‌ها اضافه کرد: ‌امید ما به آینده و اینکه می تواند انقلابی در فضای مجازی رخ دهد، با این نگاه‌های بدبین حاصل نمی‌شود؛ من با خوش بینی مفرط و بدبینی مفرط مخالف هستم و اگر بخواهیم با احتیاط‌های مفرط عمل کنیم، قافیه را باخته‌ایم.

حجت‌الاسلام جعفری گفت: وقتی تصورات خودمان و غرب را مقایسه می‌کنیم باید واحد زمان را گسترش دهیم؛ آنها در دوره تصور خود فراز و فرودی داشتند و ما هم داریم، اما باید اجازه دهیم زمان بگذرد.

وی افزود: از سوی دیگر وقتی ما از تکنولوژی صحبت می‌کنیم ماهیت و ذات آن را به غرب نسبت می دهیم و می‌گوییم این تکنولوژی نمی‌تواند در فرهنگ ما اولویت داشته باشد؛ در حالی که این‌گونه نیست.

دانش‌آموخته رشته فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) در خصوص دوگانه سنت و تجدد نیز گفت: دوگانه ما در تحلیل و نتیجه‌گیری دوگانه سنت و تجدد نیست، بلکه دوگانه ما دوگانه حق و باطل است؛ چه در دوران سنت باشد و چه در دوران مدرنیته.

جعفری گفت: انقلاب اسلامی، انقلاب علیه تکنولوژی نبوده، بلکه انقلاب علیه باطل و فحشا بوده است؛ اگر حق باشد چه در دوره سنت و چه تجدد خوب است، اما اگر چیزی باطل باشد چه در دوره سنت و چه در دوره تجدد بد است.