ویژگی های مدیران در کلام امیر المومنین علی(ع)

 

بی تردید، آنچه در سعادت جامعه نقش اساسی دارد، شایستگی و جامع الشرایط بودن مدیران آن جامعه است. در سازمان‌ها نیز موفقیت سازمان در رسیدن به اهداف و مأموریت‌های سازمانی منوط به مدیرانی کاردان و لایق می‌باشد. بنابراین انتخاب مدیران اصلح سزاوار توجه و بررسی فراوان است و باید معیارهایی برای سنجش افراد و انتخاب ایشان در نظر گرفته شود.

 

مسلماً معیارهای سنجش در هر جامعه باید متناسب با ارزش‌ها و جهان‌بینی آن جامعه تعریف شود. جهان‌بینی مادی منحصر به جهان ماده می‌باشد ولی در جهان‌بینی اسلامی، هم این جهان و هم آخرت مورد توجه است. در جهان‌بینی اسلامی هدف صرفاً تولید بیشتر نیست بلکه هدف نهایی تعالی انسان و رسیدن او به جایگاه خلیفه خدا بر روی زمین می‌باشد. این تفاوت در جهان‌بینی از تمایزات مدیریت اسلامی با مدیریت غربی می‌باشد که هر یک از این دو دیدگاه معیارهای سنجش خاص خود را دارند.

 

در مدیریت اسلامی، بهترین مرجع برای یافتن معیارهای مناسب سنجش افراد، قطعاً سخن معصومین(ع) می‌باشد. سخنان امیرالمومنین(ع)، منبع ارزشمندی برای این منظور است زیرا سخن آن حضرت به دلیل معصوم بودن ایشان خالی از خطا و لغزش است. همچنین آن حضرت خود تجارب گرانقدری در زمینه خلافت مسلمین و همچنین فرماندهی در جنگ‌ها داشته‌اند و بر سرزمین گسترده اسلامی آن زمان حکومت نموده‌اند.

 

در این مجال،مهم ترین خصوصیات یک مدیر شایسته برای دولت اسلامی را از کلام امیر مومنان علی علیه السلام را بیانمی شود؛

 

خصوصیات و معیارهای مدیران در نهج‌البلاغه را می‌توان به سه دسته زیر تقسیم کرد:

 

الف) معیارهای تخصصی: این دسته از معیارها، برای انجام موفقیت‌آمیز شغل لازم است. این معیارها معمولاً بین مدیریت اسلامی و مدیریت غربی مشترک است. معیارهایی نظیر تحصیلات، تجربه، سابقه کاری،...

 

ب) معیارهای ارزشی: این دسته از معیارها شامل مجموعه‌ای از رفتارهای قابل قبول جوامع انسانی می‌باشد که در اکثر جوامع ممکن است قابل قبول باشد و به نام ارزش‌های جهانی نیز شناخته می‌شوند. مانند رعایت حقوق دیگران، گشاده‌رویی و ....

 

ج) معیارهای مکتبی: معیارهای مکتبی ریشه در مکتب اسلام و مدیریت اسلامی دارد. جایگاه و مفهوم انسان در دو مکتب الهی و مادی، معیارها و ملاک‌های انتخاب افراد در مناصب و مدیریت‌ها را نیز شکل می‌دهد به طوری که در مکتب تیلوریسم به انسان به عنوان (گوریل باهوش) و در مکتب اسلامی به عنوان (خلیفه اﷲ) نگریسته می‌شود. در مدیریت اسلامی هدف صرف تولید نیست و غایت، تعالی انسان می‌باشد. همان تفاوت‌هایی که بین مدیریت اسلامی و مدیریت علمی وجود دارد، به تفاوت‌هایی در معیارهای انتخاب و انتصاب افراد منجر می‌شود لذا در اسلام معیارهای ارزشی و مکتبی اهمیت و گستردگی فراوانی پیدا می‌کند.

 

با توجه به موارد مذکور حال مهم ترین و کلیدی ترین خصوصیات یک مسئول، به طور اجمالی بیان می شود؛

 

در عرصه تخصص، دارا بودن از علم و دانش، تجربه کاری، حسن تدبیر،سعه صدر، شایستگی و کفایت ، نظم وانضباط، حسن تدبیر، پشتکار، پاکی و صلاحیت خانوادگی،قدرت تشخیص و تجزیه و تحلیل،استقامت در برابر مشکلات،قاطعیت و شجاعت از اهمیت برخوردار است.

 

معیارهای ارزشی چون؛ سخاوت،تواضع،فروتنی، تسلط بر خشم،نصاف و عدالت، گشاده رویی،میانه رویی،امانت داری، عنایت به کارکنان،صبر و بردباریری، طرد سخن چین، طرد چاپلوس، خوش بینی نسبت به دیگران،عیب‌پوشی و پرهیز از عیب جویی،پرهیز از غرور و تکبر،وفای به عهد،صداقت،اعتماد به نفس،مشورت کردن،احتیاط و دقت در قضاوت را داشته باشد.

 

خصوصیات مکتبی،همچون؛تقوی،امید به پاداش الهی،توانایی در کنترل نفس،توکل به خدا،قیام به وظیفه،حق گرایی،مسئولیت در قبال جامعه،مهربانی با ضعیفان و قاطعیت با قدرتمندان،خیرخواهی،داشتن آرمان،اهمیت دادن به نماز،عبرت از گذشتگان،یاور ظالمان نبودن،امتیاز ندادن به خویشان و اطرافیان،صرفه جویی در اموال عمومی،عدم همکاری در اعمال خلاف،پرهیز از سوء استفاده از مقام را در خود ببیند.

 

آنچه از این بحث بدست می آید، این است که،رویکرد اسلامی، نظامی جامع و همه جانبه در مقام تعریف ویژگی‌های مدیران مد نظر است که ابعاد درونی ساختاری، رفتاری را بصورت همزمان پوشش می‌دهد.در این راستا کلام معصومین،گوهر ارزشمند و نابی است که توجه به آن، بسیاری از گام های اشتباه را اصلاح، رفتارهای ناصالح را درست و سخنان ناصواب را در مسیر صحیح سوق می دهد.