آیا برگزاری شب یلدا در تقابل با اربعین حسینی است؟

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو» زینب صارم؛ یلدا شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که از فردا روزها بلندتر می شود؛ واژه یلدا ریشه سریانی دارد و به معنای ولادت و تولد است چرا که همان طور که اشاره شد از فردای یلدا طول روز و روشنایی رو به افزایش است. یلدا به نام شب چلّه نیز در میان مردم معروف است و در شهرهای مختلف ایران رسم و رسومات مشترکی برای این شب وجود دارد که از جمله آن می توان به جمع شدن اقوام کنار یکدیگر، نقل داستان ها و افسانه ها توسط بزرگان خانواده، و خوردن تنقلات و میوه ها و آجیل مخصوص این شب اشاره کرد.

از جمله رسومات جالب و دوست داشتنی که در این شب بین ایرانی ها رواج دارد هدیه دادن داماد به عروس است که طیّ  مراسمی هدیه ای خاص همراه با میوه،شیرینی و آجیل برای خانواده عروس برده می شود. متناسب با اقلیم آب و هوایی و فرهنگ مختص هر شهر این مراسم با تنوع خاصی برگزار می شود. مثلا در استان مازندران خانواده داماد علاوه بر خوانچه، ماهی تزیین شده ای را به عنوان هدیه برای عروس می برند اما مردم آذربایجان در سینی های خود هندوانه و شال قرمز برای عروس خانم هدیه می برند.

شب یلدا از قدیمی ترین رسومات ایرانیان است که ریشه های آن ارتباط مستقیمی با زندگی دهقانان دارد؛ چرا که پایه های زندگی مردم در گذشته بر اساس طول روز، گرمای خورشید، بارندگی برای به دست آوردن محصول مناسب بوده است ؛ توجه کردن به بلندترین شب سال و یا طولانی شدن روزها برای آنان معنایی تفننی نداشته بلکه گره ای واقعی با وضع معیشت و اقتصاد مردمان آن روزگار داشت.

اما در عصر ماشینی حاضر شب یلدا ارتباط چندانی با وضع معیشت مردم ندارد و بیشتر از آن به عنوان یک شب نشینی و صله رحم می توان یاد کرد حتی شب یلدا در دوران کنونی از معانی اساطیری خود خارج گشته است چرا که در گذشته های دور،  مردم  شب یلدا را به عنوان بلندترین و سیاه ترین شب سال می دانستند که با شب نشینی تا صبح قصد داشتند بر بدی و تاریک با کمک نیروی عشق غلبه کنند. اما در دنیای کنونی هیچ کس از شب یلدا به عنوان شب تاریک یاد نمی کند و فردای آن روز نیز به زایش مهر و خورشید نمی اندیشد. در حقیقت شب یلدا در حال حاضر تنها به معنای شب نشینی و جمع شدن در خانه مادر بزرگ ها و پدر بزرگ ها است که در آن حتی به خواندن شاهنامه فردوسی نیز مبادرت نمی کنند بلکه همه بر دور تلویزیون حلقه می زنند و با خوردن آجیل و هندوانه تمام توجه و حواس خود را معطوف به مهمان بازی ها در برنامه های گفتگو محور میکنند. در حقیقت امروزه خانواده ها در شب یلدا بر دور بزرگ ترهای فامیل حلقه نمی زنند بلکه فقط در خانه های آن حضور دارند و بر دور تلویزیون و مهمانان آن از قبیل بازیگران مجریان و خوانندگان حلقه می زنند.

شب یلدا در امسال هم زمانی نزدیکی با اربعین حسینی دارد تا آنجا که برخی ابراز می دارند که به احترام بزرگداشت سیدالشهداء و اربعین حسینی باید از شب یلدا و مهمون بازی ها چشم پوشید و خود را آماده اقامه عزا برای امام حسین (ع) کرد. و برگزاری شب یلدا را نوعی بی توجهی به تعظیم شعائر حسینی قلمداد می کنند.

اما با اندکی تامل و درایت میتوان به این موضوع به نحو دیگری نیز نگاه کرد؛ چرا که برخی سعی دارند مراسمات مذهبی و سنت های ایرانی را در تقابل جدی با یکدیگر قرار دهند و به نوعی وانمود کنند که این دو با هم در تضاد شدید قرار دارند و مردم بایستی یا شب یلدا را بر گزینند یا عزاداری برای سیدالشهداء را انتخاب کنند.

واقعیت آن است که اکثر سنت های ایرانی در دنیای امروز هیچ وجه تقابل جدی با اسلام و شعائر آن ندارند؛ چرا که همان گونه که اشاره شد شب یلدا  در امروزه به معنای جمع شدن اقوام دور یکدیگر برای شب نشینی است و از معنای فلسفی خود که جهت مبارزه با تاریکی و بدی شب یلدا و زایش مهر و نور در فردای آن روز است ارتباطی ندارد.در حقیقت شب یلدا و جمع شدن اقوام دور یکدیگر می تواند بستری مناسب برای تعلیم فضایل اهل بیت باشد. بدان معنا که شاهنامه خوانی و بیان افسانه ها یکی از برنامه های شب یلدا بوده است که اکنون در هیچ خانواده ای اثری از آن نیست و به جای شاهنامه خوانی به نگاه کردن تلویزیون می پردازند. به جای نگاه کردن به تلویزیون می توان فرصتی از شب یلدا را به بیان فضایل و سیره اهل بیت پرداخت؛ این امر از چند جهت مفید فایده است و برکات و اثرات مثبتی دارد.

شب نشینی در یلدا می تواند موقعیت و زمان مناسبی باشد تا سیره و آموزه های اهل بیت در میان جوانان و خانواده ها مطرح شود و راهگشای بسیاری از مشکلات باشد. این موضوع صرف نظر از اینکه ثواب بسیاری دارد و بسیار مورد سفارش اهل بیت بوده است می تواند بسیاری از مشکلات رفتاری بین والدین و فرزندان و همسران جوان را حل کند.

امام صادق (ع) می فرماید:« با یک دیگر مذاکره و ملاقات و گفتگو کنید زیرا حدیث صیقل دلهاست همانا دلها مانند شمشیر زنگار میگیرد و صیقل آنها حدیث است.»(1)

خداى عز و جل فرماید: «گفتگوى علمى میان بندگانم سبب زنده شدن دلهاى مرده میگردد در صورتى که پایان گفتگویشان به امرى که مربوط بمن است برسد.» (2)

واقعیت آن است که سخن اهل بیت به سبب آنکه از امام معصوم روایت شده است اثر تکوینی عمیقی بر روح و جان شیعیان دارد؛ بسیاری از خانواده ها با مشکلات بسیاری درگیر هستند به عنوان نمونه جوانانی که نسبت به نماز کاهل و بی توجه هستند یا درگیر رابطه های نادرست با جنس مخالف هستند.

برخی دیگر از خانواده ها از رابطه نابه سامان  فرزندان خویش با همسرانشان در رنج هستند و نسبت به آینده زوج های جوان احساس نگرانی دارند . شب یلدا تنها  فرصتی برای دید و بازدید و خوردن خوراکی های شب چلّه نیست بلکه موقعیتی مناسب است تا با مطرح کردن سیره اهل بیت و آموزه های دینی سعی در یاد آوری و بازشناسی ارزش های اخلاقی بشویم.

به عنوان نمونه هر خانواده متناسب با درگیری و چالش هایی که در خود احساس میکند می تواند  احادیث موضوعی متناسب را در شب نشینی های شب یلدا انتخاب کند و با هم این مفاهیم را باز شناسی کنند. شاید در نگاه اول این پیشنهاد غیر متعارف به نظر برسد که در شب یلدا به جای نگاه کرد به تلویزیون و شکستن تخمه به خواندن احادیث مرتبط و خوردن هندوانه و شیرینی پرداخت.

به عنوان نمونه به تاثیر نقل این پانزده حدیث در شب یلدا در بستر خانواده دقت کنید با اندکی تامل می توان فهمید روایت و معیار قرار دادن این آموزه ها و یاد آوری آن در محیط گرم خانواده به چه میزان در بهبود روابط و بر طرف کردن مشکلات سهم بسزا وموثری دارد.

پیامبر(ص) به امام علی (ع) می فرماید:« یا علی یک ساعت در خانه خدمت کردن بهتر از عبادت هزار سال و هزار حج و هزار عمره و بهتر از آزاد کردن هزار بنده و بهتر از هزار بار جنگ در راه خدا و عیادت هزار مریض و تشییع هزار جنازه و سیر کردن هزار و ... است او تا زمانی که جای خود را در بهشت نبیند از دنیا نمی رود.» (3)

امام علی (ع) می فرماید:« از جوانمردی دور است که مردی در شهری  که خانواده اش هستند باشد ولی در غیر خانه خود بخوابد.» (4)

امام علی (ع) می فرماید:« با همسرت خوش رفتار باش تا زندگی ات با صفا گردد»(5)
پیامبر (ص) می فرماید: «هرگاه وارد خانه ات شدی بر خانواده ات سلام کن تا خیر و برکت خانه ات زیاد شود.(6)

رسول خدا (ص) می فرماید:« هر گاه زن و شوهر دست یکدیگر را بگیرند گناهان آن دو از لای انگشتانشان فرو می ریزد» (7)

امام صادق(ع) می فرماید:« هرگاه یکی از شما به مسافرت رود به حد وسع و توان خویش برای خانواده اش سوغاتی بیاورد.» (8)

رسول خدا (ص) می فرماید:« هر مومنی که غذا خوردن با فرزندان را دوست داشته باشد فرشته ای از زیر عرش به او ندا می دهد که ای بنده خدا: کردار از سر گیر که خداوند همه گناهانت را آمرزید. (9)

پیامبر اکرم(ص) فرمودند:« بهترین مردان شما کسی است که پرهیزگار پاکیزه و دست و دلباز باشد زبانش نیکو و پاک دامن است ؛ خانواده اش را محتاج دیگران نمی سازد.(10)

امام صادق(ع) می فرماید:« هرکس بیشتر دوستدار ما خاندان عصمت و طهارت باشد به همسرش بیشتر دوستی میکند.»(11)

امام صادق (ع) می فرماید:« ثواب جهاد را جستجو کردم پس آن را در کار کردن برای خانواده یافتم. (12)

امام باقر(ع) می فرماید:« همان گونه که مردان دوست دارند زینت و آرایش را در زنانشان ببینند زنان نیز دوست دارند زینت و آرایش را در مردانشان ببینند.» (13)

پیامبر اکرم(ص) فرمودند:« بهترین مردان امت من آن کسانی هستند که نسبت بهخانواده خود خشن و متکبر نباشند و بر آنان ترحم و نوازش کنند و به آنان آزار نرسانند.(14)

امام علی (ع) درباره نحوه برخورد با همسرش می فرماید:« به خدا سوگند هرگز کاری نکرده ام که فاطمه خشمگین شودو او را مجبور نکرده ام. اونیز هرگز مرا خشمگین نکرد و بر خلاف میل باطنی من قدمی بر نداشت. (15)

شب یلدا زمانی که با فرهنگ شیعی پیوند بخورد هم بستری برای علم آموزی می شود و هم موقعیتی است که در آن بسیاری از گره ها و چالش ها به فضل و برکت احادیث اهل بیت حل و فصل شود و دل های مومنین به وسیله آن جلاء پیدا کند.

امام صادق (ع) می فرماید:« همانا شیعه على آنانند که در راه ولایت ما بهم بخشش دارند و بخاطر دوستى ما همدیگر را دوست دارند، و براى احیاى‏ امر ما از هم دیدن کنند، هر گاه خشم کنند ستم نکنند و هر گاه خشنود شوند اسراف نورزند، برکت همسایه‏اند و سازش کن با معاشران.»(16)

شب یلدا می تواند هم مجلسی برای غفلت و  گناه باشد و هم می تواند محفلی برای احیای امر اهل بیت و خواندن احادیث و بر طرف کردن بسیاری از مشکلات باشد. معاویة بن عمار گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: مردیست که از شما روایت بسیار نقل کند و میان مردم انتشار دهد و آن را در دل مردم و دل شیعیانتان استوار کند و شاید عابدى از شیعیان شما باشد که در روایت چون او نباشد کدامیک بهترند؟ فرمود: آنکه احادیث ما را روایت کند و دلهاى شیعیانمان را استوار سازد از هزار عابد بهتر است.»(17)

در حقیقت والدین خردمند همراه با دانه های انار دل های فرزندان خویش را از معارف اهل بیت  سیراب میکنند تا آنان را نسبت به بسیاری از مشکلات بیمه کنند. بنابراین شب یلدا را می توان به نوعی برگزار کرد که نه تنها هیچ تقابلی با اربعین حسینی نداشته باشد بلکه در راستای آموزش و نشر معارف اهل بیت باشد.

پی نوشت: 

«1» کلینى، محمد بن یعقوب، أصول الکافی / ترجمه مصطفوى - تهران، چاپ: اول، 1369 ش. أصول الکافی / ترجمه مصطفوى ؛ ج‏1 ؛ ص50
«2» همان
«3» مجموعه ورام ج 1 ص 42
«4» وسائل الشیعه ج 14ص 129                                                                                                                     

 «5» من لا یحضره الفقیه ج4 ص 3392                                                                                                                

«6» کنز العمال ج 15 ص 909                                                                                                                             

 «7»مسند زید ص 302                                                                                                                                                                 

 «8»    وسائل الشیعه                                                                                                                                             

 «9»     همان                                                                                                                                                         

 «10» کافی ج 2 ص 57                                                                                                                                     

 «11» بحارالانوار                                                                                                                                            

«12»مستدرک الوسائل ج 12 ص 173                                                                                                              

 «13»مکارم الاخلاق                                                                                                                                        

  «14» همان                                                                                                                                                     

 «15»کشف الغمه ج 1  ص362                                                                                                                                   

  «16» ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول / ترجمه کمره‏اى - تهران، چاپ: ششم، 1376                                                                                                       

  «17»کلینى، محمد بن یعقوب، أصول الکافی / ترجمه مصطفوى - تهران، چاپ: اول، 1369