آغاز بر دور جدید رابطه با اروپا / همه اما و اگرهای سرنوشت‌ساز

به گزارش گروه فضای مجازی« خبرگزاری دانشجو»؛ «با رقابت شدیدی که بین اروپا و آمریکا نسبت به این منطقه وجود دارد ما باید روابطمان را با اروپا گسترده‌تر بکنیم و در برابر توطئه آمریکا مقابله نماییم». این جمله در پنجم دی سال 1369 در نطق مجلس دکتر روحانی برای نمایندگان، به عنوان دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی نشان می­دهد که رئیس دولت جدید یازدهم از طرفداران قدیمی افزایش سطح روابط ایران با اتحادیه اروپا بوده است. یک نمونه واضح برای نشان دادن شروع تحرک­های جدید در این زمینه، دو سال بعد از این نطق بسیار مهم است. در سال 1371 (1992) در ادینبورو، در خصوص عادی سازی روابط ایران و اروپا و تبادل نامه بین جمهوری اسلامی و ریاست دانمارکی این جامعه، قدم­هایی برای آغاز فصلی جدید در رابطه ایران و اتحادیه اروپا برداشته می­شود و هفت دور گفت­و­گوهای انتقادی در سطح معاونان وزیر خارجه و تروئیکای اتحادیه اروپا برگزار می­شود. از گفت­وگوهای انتقادی به بعد نیز، لزوم ایجاد تحول در زمانی که دکتر روحانی، دبیر شورای وقت امنیت ملی بود احساس می­شد و اقدام­های عملی در این زمینه انجام گرفت. اکنون، این بار، سه ماه پس از روی کار آمدن دکتر روحانی، به عنوان رئیس جمهور جمهوری اسلامی ایران، انسجام و اراده­ای چند برابر نسبت به سال­هایی که او و تیمش در شورای عالی امنیت ملی بر روی بخش اتحادیه اروپا شورا، تمرکز داشتند، ایجاد شده است. در این مدت کوتاه، دکتر روحانی و تیم سیاست خارجی­اش نشان دادند که اهمیت بالایی برای اتحادیه اروپا در رسیدن به اهداف ملی ترسیم شده دارند. در این یادداشت، دیدبان چالش­ها و سپس فرصت­های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را در مناسبات با اتحادیه اروپا تبیین خواهد کرد.
 
چالش­های مناسبات ایران و اتحادیه اروپا

1. تحریم­های یک جانبه اروپا؛ مانع اصلی

از جولای 2010، اتحادیه اروپا تصمیم می گیرد تحریم­هایی را علیه 500 شخص حقیقی وحقوقی ایرانی اعمال کند (1). این اقدام در راستای هماهنگی مواضع اروپا با دولت و کنگره آمریکا انجام شد، که ایران را تحت فشار بیشتری قرار دهد. نمود اصلی این تحریم­ها در حوزه کاهش صادرات نفتی ایران به قاره سبز و تحریم بیمه­های کشتیرانی ایران بود که ضربه جدی بر اقتصاد هر دو طرف وارد ساخت. طبق گزارشی از برآورد چهار ماه اول مبادلات اقتصادی بین ایران و اتحادیه اروپا مبادلات تجاری ایران و اتحادیه اروپا در 4 ماه اول 2013 ازکاهش 55 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل برخوردار بوده است (2). مجموع مبادلات تجاری ایران و اتحادیه اروپا در 4 ماه نخست 2013 به 2.910 میلیارد یورو رسیده است. در 4 ماه نخست 2012 کل مبادلات ایران و اتحادیه اروپا 6.452 میلیارد یورو گزارش شده بود.
 

پس از توافق­نامه موقت بین ایران و شش کشور جهانی پیرامون موضوع هسته­ای ایران، اتحادیه اروپا در یک اقدام ناباورانه، طی اعلامیه ­ای که درسایت رسمی خود منتشر کرده اعلام کرده 17 شرکت ایرانی را به فهرست تحریم­های خود اضافه کرده است (3). این اقدام در راستای فشار برای کسب امتیاز بیشتر از ایران در مذاکرات مربوط به انرژی هسته­ای ایران انجام شد. از طرفی هم اتحادیه نشان داد که هنوز هم نمی­تواند در اکثر زمینه­های مزبور به ایران رویکرد جداگانه­ای نسبت به آمریکا اتخاذ کند. سومین مساله هم ارسال یک سیگنال منفی به تیم جدید خارجی ایران بود که انتظار این کار را از اروپایی­ها نداشتند و قصد مذاکره با اروپایی­ها را در زمینه­های مختلف غیر از مسائل هسته­ای داشتند.

2. نبود گفتگوی مستقیم در شش سال گذشته

استفاده از یک میانجی در بین دو بازیگر روابط بین­الملل همیشه به عنوان یک ابزار فرعی در سیاست خارجی نگریسته می­شود. دولت­ها غالبا از این روش برای منافع حاشیه­ای یا موقت خود در سیاست خارجی بهره می­برند. اگر این واسطه­ها در روابط دو بازیگر از یک روند موقت به روند دائمی تبدیل شوند، به یک هزینه گزاف در روابط مبدل گشته و مضرات خاص خود را به دنبال دارد. روابط ایران و اتحادیه اروپا در شش سال گذشته از چنین الگویی بهره می­گرفته است. به غیر از مساله هسته­ای که رفت و آمدهایی بین مسئولین خارجی کشورهای دخیل در این مساله انجام می­شد، در سایر مسائل دو بازیگر ارتباطات محدودی با یکدیگر داشتند که تاثیر خیلی محدودی بر فضای روابط دوجانبه داشت. متاسفانه یکی از نقدهای سیاستگذاری خارجی در ساحت عملی، به دولت نهم و دهم در این قضیه نهفته است که صدمات غیرضروری را متحمل کشور کرد.

کمترین اثری که از یک روند گفتگوی مستقیم با اتحادیه اروپا می توان انتظار داشت این است که با هنر مذاکراتی، ظرفیت منفی و سلبی برخی از 28 کشور عضو اتحادیه اروپا که موضع خصمانه ای نسبت به سایر اعضا در قبال ایران دارند، خنثی می شود (4).
 

فرصت های مناسبات ایران و اتحادیه اروپا

1. افزایش مبادلات تجاری

مباحث تجاری می توانند سرآغازی خوبی برای شروع فصلی پایدار در روابط ایران و اتحادیه اروپا باشند؛ چرا که این حوزه جزو منافع مشترک هر دو طرف محسوب می­شود و طبق نظریه کارکردگرایی جدید در روابط بین­الملل می­توان با استمرار افزایش سطح روابط تجاری بین ایران و این اتحادیه، شاهد شناسایی ظرفیت­های جدید در ادامه روابط دو بازیگر باشیم.

اتحادیه اروپا می­تواند از ظرفیت­های نفتی و پتروشیمی ایران چه در زمینه­های سرمایه گذاری و چه در زمینه وارداتش به کشورهایی که به نفت یا محصول­های پتروشیمی ایران نیاز دارند استفاده کند. در مقابل، ایران هم در واردات کالاهای اساسی مثل دارو و گندم قدم رو به جلو بگذارد. همچنین استفاده از تجربه‌های گران اروپایی­ها در زمینه­های کشتیرانی، صنعتی و نفتی جهت توسعه اقتصادی کشور برگ برنده‌ای برای ایران در این سطح محسوب می­شود.
 

2. تغییر مثبت وجهه بین­المللی ایران (کسب پرستیژ)

یکی از اهداف سیاست خارجی کشورمان "کسب پرستیژ و اعتبار بین­المللی" است. اتحادیه اروپا می‌تواند به عنوان یک نقش آفرین در صحنه جهانی، جو منفی را که علیه اعتبار خارجی ایران ایجاد شده است، از بین برده و تصویر مثبت و تأثیرگذاری را جایگزین نماید. حدد 85 درصد نمایندگان فعلی پارلمان اروپا موافق تعامل با کشورمان هستند (5). قدم­های آشکار ایران نشان می­دهد که عزم جدی برای این کار وجود دارد. «حسن روحانی» از زمان کسب قدرت با چهار نفر از رهبران 1+5 ملاقات کرده است. درحاشیه آخرین جلسه مجمع عمومی سازمان ملل، وی با پنج نفر از رهبران کشورهای اروپایی دیدار کرد: فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، اتریش و آلمان. زمزمه­های تاسیس نمایندگی اتحادیه اروپا در ایران و استقرار کاردار موقت انگلیس (به عنوان یک کشور پرنفوذ در اتحادیه اروپا) در تهران از دیگر نشانه­هایی است که افق روابط بین ایران و 28 کشور شاخص قاره سبز را روشن می­نمایاند.
 

4. استفاده از فضای رقابت بین اتحادیه اروپا و آمریکا

واقعیت این است که پس از گذشت نزدیک به 20 ماه از تحریم نفتی ایران توسط کلیه کشورهای خریدار این نفت (به چز چند کشور معدود که شامل معافیت موقت شدند) اروپایی­ها در معضل قرار گرفته­اند؛ چرا که اروپا بیش از آمریکا به نفت ایران و حتی خلیج فارس احتیاج دارد. ارزیابی­های واقع بینانه نشان می­دهد تنش در روابط ایران و اتحادیه اروپا دربردارنده منافع طرفین نبوده و آمریکا نفع برنده اصلی، در این وضعیت محسوب می شود (6). تقویت منافع متعارض بین اروپا و آمریکا برای ایران منافع راهبردی به دنبال دارد. در این راستا، جامه عمل پوشاندن به توافق­های دو طرفه و تعامل مثبت بین ایران و اروپا می‌تواند به استقلال رای اتحادیه اروپا نسبت به آمریکا در مساله ایران، کمک کند.

نتیجه گیری

شناخت مسئولین جدید سیاست خارجی کشور در حوزه اروپا، حاکی از این است که رفتن به سمت روابط پایدار بر اساس احترام متقابل و منافع مشترک اثرات مثبتی و بلند مدتی بر تحقق منافع ملی جمهوری اسلامی ایران دارد. دیدبان معتقد است، اتحادیه اروپا به دنبال سود نسبی خویش در رابطه با ایران به عنوان کشور تاثیر گذار منطقه­ای است. هر دو طرف، در این روزها احساس نیازی مشترک به برقراری روابط پایدار دارند. کارگزاران سیاست خارجی کشور در نگاه به اروپا و ظرفیت­های آن جهت بهره­برداری مسیر دشواری از چالش­ها را پیش رو دارند که-با دستی باز در این چهار سال- می­توانند به فرصت­هایی برای همکاری تبدیل نمایند.

پانویس:

(1)http://www.irdiplomacy.ir/fa/page/1923571

(2) http://www.tisri.org/Default.aspx?tabID=1396

(3) http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920908000358

(4) خالوزاده، سعید، تنش تاریخی: روابط انگلیس با ایران و تاثیر آن بر رابطه با اتحادیه اروپایی، ماهنامه همشهری دیپلماتیک، شماره 75.

(5) http://www.irdiplomacy.ir/fa/page/1923286

(6) کچوئیان، جواد، لزوم ایجاد تحول: کنکاشی در روابط ایران و اروپا، ماهنامه همشهری دیپلماتیک، شماره 75.
 

منبع: دیده بان