مهار جریان انحرافی فقه توسط اهل بیت(ع) / عقل تنها، نمی‌تواند همه دین را بشناسد

آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی در گفتگو با خبرنگار گروه آزاداندیشی «خبرگزاری دانشجو»، با اشاره به جریان انحرافی فقه و منع حدیث از سنت در صدر اسلام اظهار داشت: یکی از آسیب های مهم و جدی این جریان، انحراف از رَوایا [1] و پیشوایان قوم و اعمال آرا و نظرات نامرجح بود.

وی تصریح کرد: جریان انحرافی فقه در صدر اسلام آرای خود را بدون توجه به سنت و روایات پیامبر اکرم(ص) و بر اساس ظن اصول فقه[2]، مصلحت و منافع خود اعمال می کردند، این در حالی بود رسول خدا انحراف از پیشوایان قوم، اعمال اجتهاد به مصلحت، آسانی، ضرورت، اجماع، عادت، قیاس، عقل تنها و در کل استحسانات [3] را ممنوع اعلام کرد.

عقول کامل اهل بیت(ع) هستند

استاد برجسته حوزه علمیه قم با استناد به روایات «إِنَّ دِینَ اللَّهِ لَا یُصَابُ بِالْعُقُولِ النَّاقِصَة"[4] و "وَ إِنَّ دِینَ اللَّهِ لَا یُصَابُ بِالْمَقَایِیس»[5] بیان داشت: با توجه به مضمون این روایات عقول ناقصه در مقابل عقل کامله قرار دارد، عقول کامل معصومین(ع) هستند و سایر انسان ها نسبت به این ذوات مقدسه عقول ناقص دارند.

عقل تنها نمی تواند همه دین را بشناسد

وی ادامه داد: با توجه به این که بسیاری از اصول مهم مانند اصل توحید، شریعت، نبوت و مانند آن توسط عقل اثبات می شوند، چگونه می توان گفت دین الهی با عقل قابل شناخت نیست؟ پاسخ این است که با توجه به روایت فوق، عقلِ تنها نمی تواند همه دین را بشناسد، اما شناخت بخشی از آن را نفی نمی کند، عقل برخی موارد را می فهمد و فهم او حجت است برخی موارد را هم نمی فهمد و نباید وارد آن شود.

مقصود عرف در فقه عرف متشرعه است

آیت الله هاشمی شاهرودی خاطرنشان کرد: برخی می گویند از این جهت که مخاطب روایت فوق عرف است، اینطور می‌توان استنباط کرد که مقصود از دین؛ احکام فقهی آن می باشد، این برداشت اشتباهی است، در حقیقت منظور از عرف، عرف متشرعه و عرفی است که بر اساس قرآن و سیره پیامبر(ص) باشد و بر اساس قرآن و روایات دین باید و نباید های شرعی است که عقاید، احکام عملی و اخلاقیات شامل آن می شود.

نائب رئیس مجلس خبرگان رهبری با اشاره به این که رئیس مذهب شیعه در حدیثی می فرماید: «هنگامی که سنت با قیاس به دست بیاید نابود می شود»[6]، عنوان داشت: اهل بیت(ع) اساس مکتب اجتهاد به رأی را رد و با آن مقابله کرده اند، این مکتب شریعت را ناقص می دانست و به نفع حکومت ها اعمال رای می کرد.

امیرالمومنین(ع) مانع حذف و تحریف میراث پیامبر(ص) شد

آیت الله هاشمی شاهرودی یادآور شد: اگر مقابله اهل بیت(ع) با جریان های انحراف فقه و اجتهاد به عقل نبود ممکن بود روایات نورانی خاتم النبیین(ص) گسترش پیدا نکند، امیرالمومنین (ع) به تنهایی در مقابل «جریان منع حدیث از سنت» ایستادگی کرد و مانع حذف و تحریف میراث پیامبر اکرم(ص) شد.
 

دوران بنی امیه بدعت را ترویج می کردند/ صحابه سازی دروغین در دوران بنی امیه

وی تاکید کرد: در دوران حکومت بنی امیه بدعت را ترویج می کردند، همچنین دست کاری روایات، خلق حدیث، صحابه سازی های دروغین از دیگر کارهای آن ها بود، روات حدیث را با تهدید، تشویق یا تطمیع می خریدند تا از نقل حدیث های واقعی حضرت امیرالمومنین(ع) جلوگیری کنند.

استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم اظهار داشت: استراتژی اصلی اهل بیت(ع) روایت «حلال محمد الی یوم القیامه و حرامه الی یوم القیامه»[7] بود، ائمه معصومین برای اجرای احکام الهی و تبیین نظرات فقهی بر اساس قرآن و سیره نبی اکرم(ص) عمل می کردند و دیدگاه و دغدغه اصلی شان نشر و ترویج اسلام صحیح بود.

اهل بیت(ع) برای حراست از اصل اسلام دشمنان دین را راهنمایی می کردند

وی با اشاره به اهمیّت و ضرورت حفظ و حراست از اسلام ناب محمدی، خاطرنشان کرد: گاهی اهل بیت(ع) برای حفظ و حراست از اسلام و جلوگیری از تحریف آن، به دشمنان و حکام جور راه را نشان می دادند، امیرالمومنین(ع) 25 سال به کسانی مشاوره داد و راهنمایی شان کرد که دشمن او بودند، حضرت برای حفظ اصل عمومی اسلام بود که این گونه رفتار می کرد. 
 

بنی اسرائل به دلیل اجتهاد به رأی از دین الهی بازماند

آیت الله هاشمی شاهرودی با بیان این که بنی اسرائیل هم به دلیل اجتهاد به رأی و اعمال رأی بر اساس استحسانات از دین الهی بازماند، عنوان داشت: این که ادیان دیگر مانند مسیحیت و یهودیت مورد تحریف قرار گرفتند به این دلیل بود که حکومت ها علمای آن ها را تطمیع کردند تا حاکمان ظالم را یاری کنند.

وی در خصوص علمای اهل سنت، بیان داشت: ابو حنیفه و ابن ادریس هم از علمای جریان اجتهاد به رأی و عمل به قیاس بودند، اما در بخش دوم زندگی شان بر اساس سنت فتوا می دادند و به قیاس عمل نمی کردند، در حالی که احمد بن حنبل از ابتدا مخالف جریان اجتهاد به رأی بود.

آیت الله هاشمی شاهرودی تاکید کرد: دغدغه اهل بیت(ع) موجب شد روایان اهل سنت به حفظ حدیث سنت گرایش پیدا کنند، اگر نقش تاثیر گذار ائمه معصومین در مقابله با جریان اجتهاد به رأی و ترویج  مکتب حدیث نبود اصل دین به خطر می افتاد.
 

نائب رئیس مجلس خبرگان رهبری ابراز داشت: در دوران بنی عباس هم گرایش به مکتب اجتهاد به رأی زیاد بود، در آن زمان اعمال نظر بر اساس استحسانات و قیاس به اوج خود رسید، چرا که ترویج این جریان به نفع حکومت آن ها بود.

آیت الله هاشمی شاهرودی در پایان گفت: با اوج گیری جریان اجتهاد به رأی در زمان بنی عباس تناقض در فتواها هم زیاد شد و مسئله سد باب اجتهاد پیش آمد، از همین جهت آن ها سعی کردند در چهار مذهب اهل سنت عمل کرده و از ترویج مذهب جدید جلوگیری کنند.

 
پی نوشت:

[1]:لغت نامه دهخدا: [روایا [[رَ] (ع ص ، اِ) ج ِ راویة. (اقرب الموارد) (از معجم متن اللغة). پیشوایان قوم ، زیرا آنان دیات از قبیله برمیدارند و گویند: قتلنا الروایا وابحنا الزوایا؛ ای قتلنا السادة و ابحنا البیوت. (از معجم متن اللغة). (اِ) بمعنی روایات که ج ِ رِوایة است . (از اشتینگاس  (از ناظم الاطباء).
[2]: ظن اصول فقه :(رجحان یکی از دو طرف احتمال نزد نفس) ظن، صفت نفسانی انسان و مانند علم و شک است که در نفس وی پدید می‌آید، با این تفاوت که مرتبه اش از شک بالاتر و از علم و قطع پایین تر است. به بیان دیگر، در مواقعی که ذهن انسان در مسئله‌ای دچار تردید می‌گردد، اگر میل به یک طرف تردید، در نظر او قوی بوده و میل به طرف دیگر، ضعیف باشد، طرف راجح و قوی را ظن می‌گویند.
[3]: استحسان اصطلاحی در فقه اهل سنّت است که تعریف آن در کلمات اصولیان اهل سنّت مختلف است، براى استحسان تعریف‌هایى شده و در بعضى قید«مجتهد» موضوعیّت دارد؛ مانند تعریف استحسان به:
1. عدول از حکم قیاس به قیاسی قوی‌تر یا تخصیص قیاس به دلیلی قوی‌تر از آن که انگیزه عدول را وجود وجهى قوى‌تر، مانند وجود نصّ کتاب و سنت ، آسانى، مصلحت، ضرورت، اجماع، عرف، عادت و قیاس قوى‌تر یا مخفى دانسته‌اند.
2. عمل به یکی از دو دلیل که قوی‌تر است.
3.عدول در یک مسأله از حکم کردن به مانند نظایر آن (قیاس) به سبب دلیل خاصی که در کتاب یا سنّت موجود است.
و در بعضى دیگر، قید مجتهد، موضوعیّت ندارد؛ مانند تعریف:
1. دلیلی که مجتهد به عقل خود، آن را نیکو و درست می‌شمرد
2. دلیلی که در اندیشه مجتهد خطور می‌کند و تعبیر از آن ممکن نیست.
 سرخسى مى‌گوید: استحسان، عمل به رأى غالب است در جایى که شرع، موضوع حکمش را مشخص نکرده و تشخیص آن را به عرف واگذاشته است؛ مانند مقدار غذا و پوشش در آیه 233 بقره / 2 که بر عهده شوهر است.
[4]: مستدرک الوسائل صفحه 262 امام سجاد ـ علیه السّلام ـ چه خوب می‌فرمایند: «ان دین الله لا یصاب بالعقول الناقصة... و لا یصاب الا بالتسلیم» دین خدا با عقل‌های ناقص قابل دست‌رسی نیست... و دست‌رسی به آن جز با تسلیم شدن ممکن نیست« چرا که در غیر این صورت، دین خدا دستخوش افراد می‌گردد و دیگر دین خدا نخواهد بود».
[5]: کافی ، ج 1 ، ص 56.
[6]: وسائل الشیعه، صفحه 25/  امام صادق ـ علیه السّلام: «ان السنة اذا قیست محق الدین» «در سنّت (دستورات دینی) اگر قیاس شود دین نابود می‌شود»./190م1/