بازگشت به گام اول

به گزارش گروه فضای مجازی« خبرگزاری دانشجو»، تمدید توافق ژنو یکی از احتمالات مطرح برای آینده مذاکراتی بود که برای حصول توافق جامع صورت می‌گرفت اما در روزهای پایانی این مذاکرات، این احتمال ضعیف شد. بویژه زمانی که وزرای خارجه آمریکا و 3 کشور اروپایی به سرعت وارد وین شدند، احتمال توافق بیشتر شد. حتی زمانی که جان کری به کشورش بازگشت تا نتیجه آخرین جزئیات مذاکرات را به اطلاع رئیس‌جمهور آمریکا برساند، رسانه‌ها از یک پیشنهاد سخاوتمندانه خبر دادند که می‌گفت ایران با 9 هزار سانتریفیوژ موافقت کرده است اما خواستار کاهش زمان توافق به 7 سال است. انتشار این قبیل اخبار نیز احتمال توافق جامع را بیشتر کرد به گونه‌ای که موضوع تمدید تنها چند روزه مذاکرات برای رسیدن به توافق جامع بسیار مطرح بود اما آمریکایی‌ها این پیشنهاد سخاوتمندانه را هم نپذیرفتند و مذاکرات به توافق جامع منجر نشد.

بر اساس این گزارش؛ بامداد دیروز شنبه 28 تیرماه، جواد ظریف و کاترین اشتون بیانیه مشترکی را خواندند که در آن از تمدید گام نخست توافق ژنو به مدت 4 ماه دیگر خبر می‌دهد. تا 6 ماه پس از اجرای گام نخست توافق ژنو، مجدداً طرفین با تعهدات بیشتری برای ایران به این گام بازگردند. بر اساس این بیانیه، توافق ضعیف ژنو که در گام نخست آن بسیاری از فعالیت‌های مهم و حساس ایران تعطیل شد؛ برای یک دوره زمانی 4 ماهه تمدید می‌شود. با این حال گزارش‌ها نشان می‌دهد در توافق 4 ماهه جدید نیز تعهدات جدیدی برای ایران در نظر گرفته شده است. در نشست خبری ظریف و اشتون بیانیه مشترکی قرائت شد که در آن آمده است: «به همراه وزیران امور خارجه 3+3 تصمیم گرفته‌ایم اجرای تدابیر برنامه اقدام مشترک را تا 24 نوامبر 2014 (3 آذر 1393) که مطابق با زمان‌بندی پیش‌بینی شده در این برنامه است، ادامه دهیم. ایران و 3+3 مجددا تاکید می‌کنند اجرای تمام تعهداتشان در برنامه اقدام مشترک را به صورت موثر و به‌موقع ادامه خواهند داد.» در این بیانیه همچنین آمده است: «طی چند هفته گذشته، ما تلاش‌های خود را به‌صورت فزاینده از جمله از طریق حضور فعال وزرا و معاونان وزرای امور خارجه 3+3 که روز 13 ژوییه 2014 به وین آمدند تا از نزدیک با میزان پیشرفت مذاکرات آشنا شوند، تشدید کردیم. اگرچه ما پیشرفت‌های ملموسی در برخی موضوعات داشته و مشترکا برای تدوین یک متن برنامه جامع اقدام مشترک کار کرده‌ایم، لیکن هنوز فاصله قابل توجهی درباره برخی موضوعات اساسی باقی مانده است که نیاز به زمان و تلاش بیشتری دارد».
 

چرا توافق نشد؟
 

وین 6 منجر به توافق جامع هسته‌ای نشد. اگرچه برخی معتقد بودند ایران و 1+5 در دقیقه 90 به توافق خواهند رسید اما این موضوع محقق نشد. اختلاف اصلی میان طرفین نیز همان چیزی بود که در جریان مذاکرات وین 6 درباره آن بیش از سایر موضوعات اظهارنظر می‌شد.

موضوع ظرفیت غنی‌سازی ایران اصلی‌ترین موضوع اختلافی بود و بیشترین وقت مذاکرات را به خود اختصاص داد. ایران با اعلام نیاز به 190 هزار سو برای غنی‌سازی، تقریبا خط قرمز خود در حوزه ظرفیت غنی‌سازی را اعلام کرد. این میزان نه برای یک سال بلکه نیاز ایران طی سال‌های آینده (5 سال) برآورد شده بود و بر همین اساس کارشناسان «نیاز فعلی» برای غنی‌سازی را 19 هزار سانتریفیوژ نسل اول می‌دانستند. به عبارتی 19 هزار سانتریفیوژ پایه مذاکراتی ایران برای تحقق چشم‌انداز 190 هزار سو (تقریبا 190 هزار سانتریفیوژ نسل اول) بود. با این وجود جان کری، وزیر خارجه آمریکا پس از 2 دور مذاکره دوجانبه با ظریف واکنشی منفی به این موضوع نشان داد و گفت: «19 هزار سانتریفیوژ برای ایران بسیار زیاد است.» این واکنش کری نشان داد آمریکایی‌ها در موضوع غنی‌سازی اختلافات بسیاری با ایران دارند. رآکتور اراک و تاسیسات فردو نیز از دیگر موضوعات محل اختلاف بود. عباس عراقچی دیروز شنبه درباره این موضوعات اختلافی گفت: «مورد دوم (اختلافی) اراک است و کماکان در این باره که چه تغییراتی باید در اراک صورت گیرد تا هم ماهیت آب سنگین و هم میزان پلوتونیوم پایین بیاید، از موضوعات اختلافی هستند، بقیه موضوعات هم کمابیش هم در بحث فردو و هم نظارت‌های سازمان و پروتکل الحاقی و سایر موضوعات اختلافات کمابیش وجود دارد. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه نیز درباره این نقاط اختلافی گفت: عدم توانایی برای حل این مشکل به این معناست که گروه 1+5 و ایران رویکرد مشترکی در این باره که رآکتور تغییر یافته اراک باید چگونه باشد و اینکه آیا این رآکتور باید تغییر داده شود یا خیر، ندارند. طرح‌های مختلفی در این باره وجود دارد. همین موضوع را درباره تأسیسات فردو هم می‌توان گفت».

جزئیات توافق جدید
 

بر اساس بیانیه مشترکی که ظریف و اشتون خواندند؛ ایران و 1+5 برای رسیدن به توافق جامع هسته‌ای مذاکرات خود را 4 ماه دیگر تمدید کردند. اما جزئیات این توافق جدید چیست؟ عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه و عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران درباره این جزئیات توضیحاتی داده است. عراقچی گفت: وقتی به این نتیجه رسیدیم که امکان توافق تا تاریخ ٢٠ جولای نیست بحث‌ها را به سمت تمدید گام اول بردیم. تمدید گام اول تصمیم گرفته شد که 4 ماه یعنی تا 24 نوامبر باشد. وی افزود: معنی و مفهوم این است که همه تعهدات طرفین در توافق ژنو به مدت 4 ماه دیگر ادامه دارد و تحریم‌ها به مدت 4 ماه دیگر تعلیق است و تعهدات ایران هم همین طور اما بعضی از تعهدات طرفین در طول 6 ماه گذشته تغییر ماهیت داده بود و باید مذاکره می‌شد در این باره که گام اول در چه شرایط و با چه وضعیتی ادامه یابد. عراقچی گفت: یکی از مباحث مبلغ 2/4 میلیارد دلار در مقابل تبدیل مواد 20 درصد ایران بود که در طول ٦ ماه به ما پرداخت شد. در این باره باید تصمیم می‌گرفتیم. ما معتقد بودیم در 4 ماه آینده هم به همان میزان از منابع مالی ایران باید آزاد شود و چون برای 6 ماه 2/4 میلیارد دلار بود، برای هر ماه ٧٠٠ میلیون دلار حساب کنیم طبعا باید در 4 ماه آینده 2 میلیارد و 800 میلیون دلار پول ایران آزاد شود. وی افزود: درباره نحوه آزاد شدن با توجه به اینکه بعضی اعتقاد داشتند با توجه به اینکه اقدام ایران برای تبدیل ٢٠ درصد تمام شده در این باره هم نباید اقدام جدیدی صورت گیرد، مذاکرات سختی صورت گرفت و مقرر شد در نهایت که این مبلغ دریافت شود و 2 میلیارد و 800 میلیون دلار دیگر در 4 ماه آینده در 4 قسط 500 میلیون دلاری و 2 قسط 400 میلیون دلاری و کلا در 6 قسط پرداخت می‌شود. از اول ماه اوت هر 20 روز یا 3 هفته این مبلغ به حساب بانک مرکزی واریز می‌شود. معاون وزیر امور خارجه در ادامه اظهارات خود از یک متن توافق جدید خبر داد و گفت: مشابه توافق ژنو که یک none paper برای اجرای عملیاتی توافق داشت، برای تمدید هم یک none paper داریم و بعضی از نقاط ابهام در توافق ژنو را سعی کردیم برطرف کنیم. از جمله درباره نحوه پرداخت‌ها مشکلاتی وجود داشت که سعی کردیم حل شود، همچنین درباره بیمه ابهاماتی وجود داشت که در برنامه عملیاتی جدید سعی کردیم برطرف کنیم. عراقچی همچنین گفت که تمام اقدامات و تعهدات طرفین در none paper جدید آمده است. عراقچی همچنین درباره مختصات کلی توافقنامه تصریح کرد: پرانتزها خیلی کم شده اما آنهایی که مانده بیشتر محتوایی است. وی افزود: « با یک متن 8 یا 9 صفحه‌ای مواجهیم که 2 برابر ضمیمه دارد. در سند اصلی روی متن حدود 65 درصد پیشرفت کردیم ولی کماکان پرانتز‌ها و نقاط خالی زیادی وجود دارد. نقاط خالی جاهایی است که اعداد و ارقام قرار است جایگزین شود و متن پر از سه نقطه است.»
 

امتیاز مجانی!
 

آقای عراقچی در توضیح توافق جدید، به صورت بسیار ظریف از کنار یک واقعیت بزرگ گذشت و آن امتیاز بزرگی است که ایران در قالب توافق جدید تقریبا به صورت رایگان در اختیار آمریکا قرار داده است. عباس عراقچی در اظهارات خود در میان خبرنگاران داخلی صراحتا اعلام کرد ایران تعهد جدیدی نسبت به گام نخست توافق ژنو نپذیرفته و انجام نخواهد داد. به گزارش خبرگزاری‌ها، عراقچی در این باره که آیا ایران تعهد عملی جدیدی نداشته است، گفت: تعهد جدیدی نخواهد بود، بعضی از اقداماتی که ایران طبق برنامه خود قصد انجام آن را داشت ادامه خواهد داد، جزئیات آن در none paper عنوان شده است، تلاش ما این است که فضای مذاکراتی را حفظ کنیم. به‌رغم این اظهارات اما واقعیت این است که ایران در توافق 4 ماهه، اقدامات جدیدی انجام خواهد داد و بر همین اساس نمی‌توان گفت توافق 4 ماهه همان تمدید گام نخست توافق ژنو است. مهم‌ترین دلیل این موضوع مربوط به اقدامی است که ایران در قبال ذخیره اورانیوم اکسید شده خود انجام خواهد داد. بر اساس توافق ژنو حدود نیمی از ذخیره هگزافلوراید اورانیوم 20 درصد ایران باید تبدیل به اکسید اورانیوم می‌شد. اما در توافق جدید ایران باید همه ذخیره اکسید اورانیوم 20 درصد خود را به سوخت تبدیل کند. در واقع این یک امتیاز طلایی به طرف آمریکایی است که متاسفانه گویا طرف ایرانی آن را رایگان حساب کرده است. تبدیل ذخیره اورانیوم 20 درصد اکسید شده به سوخت یعنی پایانی بر ذخایر اورانیوم 20 درصد ایران، چراکه تبدیل اکسید اورانیوم به سوخت قابلیت بازفرآوری را از بین برده و ایران عملا دیگر اورانیوم 20 درصدی در اختیار نخواهد داشت. یعنی اگر تا دیروز علی‌اکبر صالحی، به افکار عمومی این اطمینان را می‌داد که در صورت بدعهدی طرف مقابل، ایران فرآوری برای تبدیل اکسید اورانیوم 20 درصد به اورانیوم 20 درصد را آغاز می‌کند؛ اکنون با تعهد ایران به تبدیل اکسید اورانیوم 20 درصد به میله‌های سوختی، عملا این اقدام بازگشت‌ناپذیر خواهد شد. جان کری، وزیر خارجه آمریکا نیز روز گذشته در بیانیه‌ای به همین موضوع اشاره کرد و گفت: «در برنامه اقدام مشترک، ایران نیمی از هگزافلوراید اورانیوم غنی‌سازی شده 20 درصد خود را به اکسید تبدیل کرده است. در فرمت جدید ایران متعهد شده که به این کار ادامه داده و تمام اورانیوم 20 درصد خود را به سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران تبدیل کند. تا پایان این مدت 25 کیلوگرم از این مواد به سوخت تبدیل خواهد شد. اگر ایران تمام مواد 20درصد خود را به سوخت تبدیل کند، دیگر بسیار سخت است که بخواهد از این میزان برای تولید بمب استفاده کند و اگر هر اقدامی در این زمینه هم بخواهد انجام دهد، بلافاصله سازمان بین‌المللی انرژی اتمی متوجه آن خواهد شد». کری همچنین تصریح کرد: بگذارید در اینباره به صراحت اعلام کنم که ایران پول بیشتری در این 4 ماه بدست نمی‌آورد و بخش اعظم دارایی های بدست آمده از فروش نفت که بلوکه شده است غیر قابل دسترسی برای ایران باقی می‌ماند و همچنین تحریم‌هایی که تعلیق نشده‌اند به قوت خود باقی مانده و اجرا می‌شوند. بنابراین تبدیل ذخیره اورانیوم 20 درصد اکسید شده به سوخت یک امتیاز بسیار مهم و یکی از تعهدات جدید ایران در توافق 4 ماهه است. موضوعات جدید دیگری نیز در توافق 4 ماهه وجود دارد که البته باید درباره آن شفاف‌سازی شود. یکی از این موضوعات اکسیداسیون 3 هزار کیلوگرم از اورانیوم 5 درصد ایران است. آیا این 3 هزار کیلوگرم میزان اورانیوم مازدای است که ایران پس از توافق ژنو غنی‌سازی کرده است یا اینکه این 3 هزار کیلوگرم از ذخیره 7 تا 10 هزارکیلوگرمی اورانیوم 5 درصد ایران اکسید می‌شود؟! اگر این 3 هزار کیلوگرم از ذخایر 7 تا 10 هزارکیلوگرمی اورانیوم 5 درصد ایران باشد؛ قاعدتا یک امتیاز بی‌سابقه دیگر نیز به طرف مقابل داده شده است.
 

اما یکی دیگر از اقداماتی که به نظر می رسد ایران پذیرفته است در دوره جدید انجام دهد، پذیرفتن بازرسی‌ها و نظارت‌های بیشتر بر برنامه هسته‌ای بخصوص مواردی است که ادعا می شود می تواند انحرافات نظامی داشته باشد. لوران فابیوس وزیر امور خارجه فرانسه دیروز پس از اعلام خبر توافق 4 ماهه با انتشار بیانیه ای گفت: از ایران انتظار می رود در مورد ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری کند. وزیر خارجه فرانسه در این بیانیه افزود:« ایران متعهد شده است تا پایان این ماه نتایج را به آژانس بین المللی انرژی اتمی گزارش دهد. این امر یک نشانه مهم از جدیت ایران پیش از آغاز مجدد مذاکرات در سپتامبر خواهد بود. » بنابراین به نظر می رسد موضوع پذیرفتن بسته ای از نظارت های بیشتر نیز از تعهدات ایران در دوره توافق 4 ماهه جدید است. به هر حال، توافق 4 ماهه جدید تعهدات و مفاد جدیدی نسبت به گام نخست توافق ژنو دارد. حداقل در حوزه تعهدات، اقدامات ایران بیشتر شده است. این درحالی است که تعهدات طرف مقابل همانند گام 6 ماهه توافق ژنو است. «تعلیق» – و نه لغو- تحریم‌های طلا، پتروشیمی و خودرو در کنار آزادسازی 8/2 میلیارد دلار – همانند گام نخست توافق ژنو به طور متوسط ماهانه 700 میلیون دلار- تعهدات طرف مقابل است البته آقای عراقچی درباره بیمه‌ها نیز توضیحاتی داده است که البته هنوز به صورت شفاف مشخص نیست تعهدات طرفین براساس متن توافق چه خواهد بود. این بار نیز همانند توافق ژنو یکnone paper وجود دارد که محتوای آن به اطلاع
 

افکار عمومی نمی‌رسد. هنوز مشخص نیست براساس متن، تعهدات طرفین چه خواهد بود و البته هنوز مشخص نیست آیا طرف ایرانی توانسته است حفره‌های تعهدات طرف مقابل در گام نخست توافق ژنو، همانند نحوه واریز دلارهای نفتی به حساب‌های بانک مرکزی را بپوشاند یا خیر. تا همین‌جا واضح است که توافق 4 ماهه حداقل از حیث داده‌ها و ستانده‌ها ضعیف‌تر از گام نخست توافق ژنو است. تعهدات ایران در گام 6 ماهه امتیازاتی حداکثری بود. عدم توازن مشخصه اصلی گام 6 ماهه بود. ایران بخش مهمی از فعالیت‌های هسته‌ای خود را به امید رفع تحریم‌ها تعلیق کرد در مقابل این تعهدات، امتیاز برجسته‌ای به ایران داده نشد و اکنون همان توافق نامتوازن، مبنای یک توافق 4ماهه شده که هم نامتوازن است و هم نسبت به افق 6 ماهه ضعیف‌تر. چراکه ایران همان تعهدات 6 ماه گذشته را به همراه تعهدات جدید انجام می‌دهد اما ستانده‌ای کمتر از دوره 6 ماهه خواهد داشت.
 

منبع: وطن امروز