تاخیر 17 ساله ایران در تدوین نظام رده‌بندی سنی بازی‌های رایانه‌ای/ نقشه کشورهای دارای نظام‌نامه رده‌بندی

گروه علمی «خبرگزاری دانشجو»؛ رده‌بندی سنی بازی‌های رایانه‌ای نظامی است که در جهت طبقه‌بندی بازی‌های رایانه‌ای براساس محتوای آنها توسعه یافته است. بیشتر این نظام‌ها توسط بخش دولتی کشورها شکل گرفته‌اند و اغلب بر‌اساس رده‌بندی محتوای تصاویر متحرک هستند. این نظام به والدین کمک می‌کند که بر محتوای فرهنگی مورد استفاده فرزندان خود نظارت داشته باشند. با این حال اغلب والدین توجهی به برچسب رده سنی درج شده بر روی جلد بازی‌های خریداری شده توسط فرزندانشان نداشته و حتی خود نیز در هنگام خرید نسبت به این موضوع سهل انگاری می‌کنند.

زمزمه‌های رده‌بندی سنی بازی‌های رایانه‌ای زمانی مطرح شد که کیفیت این بازی‌ها از نظر فنی و تکنولوژیکی افزایش چشمگیری یافت که با این رشد کشورها درصدد یافتن راهی برای کاهش آسیب‌های این دست از بازی‌ها برآمدند. نتیجه‌ای که از این تاملات حاصل شد رده بندی بازی‌های رایانه‌ای برمبنای شاخص سن بود. طرح رده بندی سنی بر این نکته تاکید دارد که به جای ممنوع کردن بازی‌ها، از قرار گرفتن بازی های‌پرخطر در اختیار مخاطبان کم سن و سال جلوگیری شده و با درج رده‌های سنی بر جلد بازی‌ها، به نوعی بازیکن و خانواده‌اش را به یک اهرم نظارتی برای مصرف درست بازی‌ها تبدیل کنند.

به دنبال توزیع گسترده بازی‌های رایانه‌ای در جامعه، ضرورت تدوین یک نظام رده بندی سنی و ملزم کردن تولیدکنندگان به درج این رده‌ها بر روی محصول نهایی خود در اواخر 1992 به کنگره آمریکا راه یافت. به دنبال این مساله، نمایندگان مجلس آمریکا، دست اندرکاران بازی‌های رایانه‌ای را موظف به طراحی یک نظام رده بندی و پیروی از آن کردند. حاصل این مصوبه، اولین نظام رده بندی بازی‌های رایانه‌ای دنیا بود که دو سال بعد به مرحله اجرا رسید.

پس از ارائه این نظام از سوی آمریکا به جهانیان، ژاپن که خود از بزرگترین فعالان و تولیدکنندگان بازی‌های رایانه‌ای بود این نظام را مناسب فرهنگ و ارزش‌های خود ندانست و تصمیم گرفت متناسب با فرهنگ ژاپنی دست به طراحی یک نظام رده بندی ویژه خود بزند و پس از آن کشور آلمان و انگلستان اقدام به تدوین نظام رده بندی واحد تحت کردند که از سوی کشورهای عضو این اتحادیه پذیرفته شد.

نظام رده بندی سنی براساس شرایط فرهنگی و ساختار اجتماعی جوامع بنا نهاده شده و به همین دلیل در مناطق مختلف جغرافیایی از رده بندی‌های متاوت استفاده می‌شود. برای نمونه یکی از بازی‌های معروف جنگی در امریکا برای سنین بالای 17 سال، در آلمان بالای 16 سال، در سوئد و انگلستان بالای 15 سال و در کره جنوبی برای کاربران بالای 18 سال در نظر گرفته شده و در ایران این بازی غیر مجاز است.

نظام رده‌بندي سني بازي‌های رايانه‌ای در کشورهای مختلف به نام‌های گوناگونی شناخته می‌شود.

بازی‌های رایانه‌ای در کشورهای مختلف طبق ضوابط و قوانین خاصی توزیع و منتشر می‌شوند به طوری که فروش، نمایش و کرایه بازی‌های گروه RC (بزرگسالان) در کشور استرالیا ممنوع بوده و یا در نیوزلند تمامی سنین می‌توانند بازی‌های گروه M (+17) را خریداری کنند اما استفاده از آن براساس نظر والدین برای گروه 16 سال و بالاتر است. در همین راستا در ایران نیز با اقدامات فرهنگی که اخیرا انجام شده و در حال انجام است توزیع و فروش بازی‌هایی با صحنه های غیر اخلاقی، خشونت زیاد و ناقض هنجار‌های جامعه ممنوع است.

در تصویر زیر کشورهایی که از معیارهای مختلف رده‌بندی سنی بازی‌های رایانه‌ای استفاده می‌کنند نشان داده شده است و کشورهای که با هاشور نشان داده شده‌اند نیز از چندین معیار مختلف استفاده می‌کنند.

معیارهای رده بندی‌سنی بازی‌های رایانه‌ای در ایران و جهان

بررسی معیارهای رده‌بندی در نظام‌های جهانی رده بندی نشان می‌دهد که 5 فاکتور لحن بد، مسائل جنسی، مصرف مواد مخدر، قمار و خشونت در متن بازی‌ها مورد توجه بوده و مصادیق مختلف این مفاهیم مورد بررسی قرار گرفته است اما در این بین به فاکتورهای دیگری نیز وجود دارد که مطابق با شرایط خاص کشورها در نظر گرفته شده‌اند.

دلايل وجود نظام‌هاي مختلف رده‌بندي سني بازي‌هاي رايانه‌اي را مي‌توان به دلیل وجود دلایلی مانند هنجارهاي اجتماعي متفاوت، اصول تربيتي متنوع، روش‌هاي آموزشي گوناگون، قوانين مدني متفاوت، ارزش‌هاي ديني مختلف و عواطف و احساسات متفاوت اشاره کرد.

در ایران پس از تشكيل بنياد ملي بازي‌هاي رايانه‌اي همواره فرهنگ و استفاده مطلوب از بازي‌هاي رايانه‌اي به عنوان يك هدف اساسي و مهم تعيين مورد بررسی قرار گرفت. بر همين اساس نظام ملي رده‌بندی سني بازي‌های رايانه‌ای در ايران با نام ESRA شكل گرفت. اين نظام رده‌بندي سني در سال 1387 پژوهش‌هاي گسترده‌اي را به مدت يك سال با رويكردهاي مختلف روان‌شناختي، جامعه‌شناختي و علوم و معارف اسلامي و با همكاري و مشاركت اساتيد به‌نام دانشگاهي در حيطه تاثيرات بازي‌هاي رايانه‌اي بر مخاطبان طراحي و اجرا کرد و پس از آن در فروردين ماه سال 1388 فعاليت اجرايي خود را آغار كرد.

ESRA براساس معيارهاي محتوايي خشونت، مواد مخدر و دخانیات، محرک‌های جنسی، ترس، نقض ارزش‌های دینی، نقض هنجار‌های اجتماعی و ناامیدی بازي‌ها را رده‌بندي سني مي‌كند. از این رو رده‌هاي سني ESRA كه بر روي جلد بازي‌ها درج شده است مي‌تواند اين اطمينان خاطر را براي والدين و فرزندان‌ آنها ايجاد كند تا بازي مناسب سن بازيكن را به درستي تشخيص دهند و يا به عبارت ديگر اين رده‌هاي سني مي‌تواند ياري‌دهنده بازيكنان براي انتخاب مناسب بازي‌هاي رايانه‌اي باشند. از اين رو شناخت رده‌هاي سني ESRA از اهميت ويژه‌اي برخوردار است كه به آنها اشاره شده است.

رده‌هاي سني ESRA شامل 5 دسته اصلي زیر می‌شود:

دليل استفاده از اين رده‌هاي سني تفاوت موجود در خصوصيات جسماني ذهني عاطفي و اجتماعي گروه‌هاي سني مختلف است كه اين گروه‌هاي سني شامل نونهالي نوباوگي نوجواني و بزرگسالي است.

به هر روی از آنجایی که کشور ایران همواره به رغم سال‌های اخیر همواره وارد کننده تعداد بی‌شماری از بازی‌های رایانه‌ای خارجی بوده است، رده‌بندی بومی این بازی‌های وارداتی، پیچیدگی و همچنین اهمیت زیادی دارد چرا که برخلاف نظام های آمریکایی یا ژاپنی که اطلاعات هر بازی را از تولیدکننده آن گرفته و یا در مواردی تولیدکننده را وادار به تعدیل یا حذف برخی صحنه های بازی پیش از انتشار و توزیع آن می‌کنند، برای ما و سایر کشورهای مصرف کننده، چنین امکانی وجود ندارد و تنها با سیاستگذاری در مورد آن بازی می‌توانیم نسبت به آن واکنش نشان دهیم.