لبنان و پايان التهاب

مقدمه

بعد از مصوبه جنجالي کابينه سنيوره در تغيير وفيق شقير، مدير امنيتي فرودگاه و برچيده شدن سيستم مخابراتي حزب الله که سلسله ناامني هاي داخلي را در اين کشور به وجود آورد، تلاش هاي گسترده داخلي و خارجي براي کنترل بحران از سوي بازيگران فعال در اين صحنه صورت گرفت.

همچنان که مي دانيم مهم ترين ويژگي لبنان، تنوع و تعدد طوايف مذهبي و ديني در اين كشور است و همواره قاعده لاغالب و لامغلوب، به عنوان فرمول قوام دهنده اين جامعه ناهمگون از سوي گروه‌هاي مختلف لبناني رعايت شده است و لبناني ها تلاش داشته اند تا به اين قاعده پايبند باشند؛ عدم رعايت اين قاعده در سال هاي دهه هشتاد منجر به بروز جنگ داخلي در اين کشور به مدت 15 سال -از سال 1975 تا 1990- شد و در نهايت با توافق گروه هاي داخلي براي برگزاري نشستي در عربستان در سال 1991 و امضاي توافق طائف به اين بحران پايان داده شد.

يکي از نکات بارز در تحولات لبنان اين است که عامل خارجي نقش مهمي را در تحولات اين کشور ايفا مي کند؛ در واقع با توجه به محيط خاص لبنان و تعدد بازيگران در اين كشور و تلاش بازيگران براي پيوند با قدرت‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي و نوع تعامل آنها با اين موضوع، سرمنشا بسياري از تحولات لبنان به دخالت بازيگران خارجي در عرصه لبنان به وسيله عوامل اجرايي آنها كه شامل سياستمداران و احزاب سياسي مي شود، بر مي گردد و عامل خارجي در مقطع بعد از ترور رفيق حريري، نخست وزير اسبق لبنان با بهره گيري از اين فرصت پيش آمده، به ميزان مداخلات خود در لبنان شتاب بيشتري داد؛ سلسله تظاهرات و اعتصاب‌هاي مخالفان حكومت، خروج وزراي شيعه از كابينه فواد سينوره، توطئه‌هاي مختلف جريان موسوم به 14 مارس (جناح حاكم در لبنان) براي وارد كردن لبنان به جنگ داخلي، همگامي و سكوت جانبدارانه 14 مارس در تهاجم رژيم صهيونيستي به لبنان و تحميل جنگ 33 روزه به اين كشور، خالي ماندن پست رياست جمهوري، عدم تشكيل جلسات پارلمان و .... مجموعه زمينه‌ها و شرايط داخلي بوده كه عامل خارجي با بهره گيري از آنها و ايجاد زمينه ها و بستر هاي لازم براي شکل گيري آنها، توانست لبنان را دستخوش بي ثباتي سياسي، اقتصادي و امنيتي گسترده کند.

مصوبات اخير کابينه نيز در راستاي اهداف فوق قرار داشت تا به اين وسيله ضمن هدايت سلاح حزب الله لبنان به عرصه داخلي و زير سوال بردن مشروعيت سلاح مقاومت، زمينه هاي لازم را براي تضعيف و در نهايت خلع سلاح حزب الله به وجود بياورند، اما با هوشياري حزب الله لبنان به رهبري شخصيت برجسته و کارآمد سيد حسن نصرالله که مديريت بحران وي در خور ستايش است، حزب الله چنان عملکردي از خود نشان داد که ضمن منفعل ساختن طرف مقابل(جريان حاکم موسوم به 14 مارس) و زمينگير ساختن آنها، امتيازات زيادي را از آنها در کنفرانس دوحه قطر که با حضور رهبران و نمايندگان گروه هاي سياسي لبنان برگزار شد، بگيرد؛ امتيازاتي که جريان 14 مارس تا مدتها از دادن آنها طفره مي رفت و موجب طولاني شدن بحران سياسي در اين کشور شده بود.

مصوبات کنفرانس دوحه

براساس توافق دوحه که به اختلافات 18 ماهه اين کشور پايان داد، مصوبات ذيل مورد تاکيد قرار گرفت:

1- رئيس مجلس لبنان با دعوت از نمايندگان مجلس، جلسه انتخاب ميشل سليمان به عنوان رئيس جمهوري توافقي را طي  24 ساعت آينده برگزار كند.

2- كابينه جديد لبنان با تركيب 30 وزير به ترتيبي تشكيل مي‌شود كه 16 وزير متعلق به اكثريت پارلماني، 11 وزير از گروه‌هاي مخالف دولت و سه وزير به انتخاب رئيس جمهوري لبنان باشد.

3- همه طرف‌ها متعهد شدند از دادن استعفا يا ايجاد مانع در راه فعاليت كابينه جديد خودداري كنند.

4- قانون جديد انتخابات مبتني بر قانون انتخابات مصوب 1960ميلادي باشد و بر اساس قانون انتخابات 1960ميلادي هر بخش به عنوان حوزه انتخاباتي در لبنان تعيين مي‌شود؛ به گونه‌اي كه دو بخش مرجعيون و حاسبيا يك حوزه انتخاباتي يكپارچه محسوب مي‌شوند و بخش‌هاي بعلبك و هرمل يك حوزه و بقاع غربي و راشيا يك حوزه انتخاباتي و درباره تقسيم بيروت هم توافق شد که اين شهر بدين ترتيب تقسيم شود:

حوزه اول بيروت شامل الاشرفيه  و رميل الصيفي

حوزه دوم شامل باشوره و مدور المرفاء

حوزه سوم شامل عين المريسه، المزرعه، راس بيروت و زقاق البلاط

طرف هاي لبناني همچنين توافق كردند که بندهاي اصلاحات انجام شده در قانون انتخابات 1960در لايحه پيشنهادي دولت جديد به مجلس نمايندگان كه متن آن را كميته ملي تدوين قانون انتخابات به رياست فواد پتروس تهيه كرده بود، گنجانده شود.

5- طرف هاي لبناني توافق كردند تا از توسل به سلاح يا خشونت با هدف تحقق دستاوردهاي سياسي خودداري كنند و مذاكرات در خصوص تقويت حاكميت و قدرت دولت بر تمامي مناطق اين كشور و روابط دولت با تمامي سازمان ها براي تضمين امنيت كشور هرچه سريعتر آغاز شود.

6- تضمين عدم خروج هر يك از طرف ها از قرارداد مشاركت ملي مبتني بر اراده مردم لبنان در جهت همزيستي در چارچوب نظام دموكراتيك.

7- محدود شدن قواي امنيتي و نظامي لبنان در دست دولت و در جهت تضمين استمرار همزيستي مشترك و صلح داخلي لبنان.

8- تاكيد و تعهد طرف هاي لبناني بر لزوم اجراي قانون و احترام به حاكميت كشور؛ به گونه اي كه مناطقي در لبنان وجود نداشته باشد كه فراريان از عدالت بتوانند به آنجا پناه ببرند و هركس مرتكب تخلف يا جرمي شده باشد، به قوه قضائيه تحويل داده شود.

9- گفت و گوها درباره مسائل ياد شده يعني تقويت حاكميت دولت و رابطه دولت با تمامي سازمان‌ها پس از انتخابات رئيس جمهوري لبنان به رياست وي از سر گرفته خواهد شد.

10- رهبران سياسي لبنان بار ديگر بر توقف استفاده از زبان اتهام به خيانت و يا تحريك احساسات سياسي يا مذهبي در اين بيانيه تاكيد کردند.

كميته وزيران عربي متن اين موافقتنامه را پس از امضاي طرف هاي ذيربط به دبيرخانه اتحاديه عرب به عنوان يك سند رسمي تحويل داد.

واكنشها به توافق دوحه

توافق غيرمنتظره طرف هاي درگير در لبنان كه پس از چند روز گفت و گو در دوحه قطر حاصل شد، بازتاب‏هاي گوناگوني داشت؛ كشورها، سازمان ها وشخصيت هاي بين المللي ضمن استقبال از توافق طرف هاي درگير در لبنان و بازگشت آرامش به اين كشور، تحليل هاي متفاوتي از اين موضوع ارائه كردند.

مهمتر از همه گروه هاي مختلف لبناني، جناح حاكم و مخالف از امضاي اين توافقنامه استقبال كردند و آن را حركتي رو به جلو براي لبنان دانستند.

بر اين اساس در اقدامي مهم نبيه بري، رئيس پارلمان لبنان و رهبر قدرتمند مخالفان جناح حاكم اين كشور دستور پايان فوري تحصن 18ماهه مخالفان در بيروت را صادر كرد.

اين تحصن كه تلاشي از سوي مخالفان براي وادار كردن فواد سنيوره، نخست وزير لبنان به استعفا بود، از اول دسامبر 2006 با برپايي خيمه وسيعي در خيابان‌هاي منتهي به دفاتر سنيوره آغاز شد.

فواد سنيوره، نخست وزير لبنان نيز اظهار داشت: خواهان مشاركت اتحاديه عرب در زمينه بهبود روابط خود با سوريه هستيم.

وي در عين حال توافقنامه دوحه را توافقي استثنايي و در مرحله و شرايطي استثنايي خواند.

در اين ميان، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران ضمن ابراز خرسندي و استقبال از دستيابي گروهاي لبناني به اجماع و توافق و حل و فصل بحران سياسي اين کشور، از تلاش‌هاي تمامي طرف‌هاي لبناني و منطقه‌اي از جمله کميته وزراي اتحاديه عرب و بويژه دولت قطر تقدير کرد.

سيد محمدعلي حسيني افزود: جمهوري اسلامي ايران اميدوار است توافق دوحه و مشارکت جمعي طيف‌هاي سياسي لبنان در فرآيند تصميم سازي اين کشور، تامين کننده آينده‌اي شکوفا و درخشان براي مردم لبنان و مقدمه‌اي براي تحقق آزادي سرزمين‌هاي اشغالي باقيمانده لبنان باشد.

ديويد ولچ، معاون وزير امور خارجه آمريکا در امور خاورميانه نيز در يک نشست خبري گفت: توافق صورت گرفته در دوحه حقيقتاْ يک توسعه خوشايند و پيشرفتي مثبت و لازم براي رسيدن به اهداف طرح اتحاديه عرب براي لبنان است.

رئيس جمهوري فرانسه هم اعلام كرد: توافق دوحه درباره خروج لبنان از بحران كنوني موفقيتي بزرگ براي لبنان محسوب مي شود و بايد به طور كامل اجرا شود.

شوراي امنيت سازمان ملل نيز با صدور بيانيه‌اي از توافق گروه‌هاي لبناني كه در دوحه به آن دست يافتند، استقبال كرد.

در اين بيانيه با تمجيد از سران لبناني آمده است: شوراي امنيت با قدرت از توافقي كه چهارشنبه گذشته در دوحه، پايتخت قطر به دست آمد، حمايت مي‌كند؛ اين توافق گامي اساسي براي حل بحران موجود است تا نهادهاي دولتي لبنان به حالت طبيعي خود بازگردند و لبنان وحدت و ثبات خود ر ا بازيابد.

در اين بيانيه همچنين از اين كه مقرر شد گروه‌هاي لبناني براي حل و فصل مشكلات داخلي نبايد دست به سوي سلاح ببرند و تحت هر موقعيتي نبايد از سلاح عليه داخل لبنان استفاده شود، تمجيد شده است.

در همين حال بان كي مون، دبير كل سازمان ملل متحد و خاوير سولانا، مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز در اظهارنظرهاي جداگانه اي از توافق طرف هاي درگير لبناني استقبال كردند.

دفتر دبير کل سازمان ملل در بيانيه اي اعلام کرد: وي اميدوار است که اين توافق مقدمه اي براي برقراري آشتي پايدار و ثبات سياسي، صلح و پيشرفت همه افراد در لبنان و آينده اين کشور شود.

بان کي مون همچنين خواستار انتخاب هرچه سريعتر رئيس جمهوري جديد و تشکيل دولت اتحاد ملي در اين کشور شد.

خاوير سولانا نيز با اعلام اينكه اتحاديه اروپا از توافق شجاعانه دوحه كه پاياني براي بحران سياسي لبنان به شمار مي رود، استقبال مي كند و به رهبران سياسي لبنان براي رسيدن به اين توافق تبريك گفت.

سازمان کنفرانس اسلامي نيز با انتشار بيانيه اي از توافق سران گروه هاي سياسي لبنان در دوحه قطر استقبال کرد.

كمال الدين احسان اوغلو، دبير کل سازمان کنفرانس اسلامي در اين بيانيه ضمن تاريخي خواندن توافقنامه دوحه اظهار اميدواري کرده است که اين توافقنامه بتواند آغازگر مرحله جديدي در تاريخ سياسي اين کشور باشد.

كشورهاي مصر و فرانسه نيز در واكنش به توافق گروه هاي لبناني، ضمن استقبال از اين موضوع، خواستار پايبندي دو طرف به مفاد اين توافق نامه شدند.

مصر كه از متحدان جناح حاكم در لبنان به شمار مي رود، اعلام كرد: از تعهد طرف هاي لبناني در متوسل نشدن مجدد به سلاح براي حل و فصل مناقشات و يا به دست آوردن پيروزي هاي سياسي خرسند است.

سفير عربستان در لبنان نيز گفت: كشورش از توافقنامه طرف هاي گفت و گو كننده لبناني در دوحه حمايت مي كند.

عبدالعزيز خوجه گفت: اين توافقنامه مي تواند به بحران شديد سياسي در لبنان پايان بدهد.

همچنين دبير كل اتحاديه عرب اعلام كرد: در توافق به دست آمده ميان گروه هاي لبناني در نشست دوحه كسي غالب و يا مغلوب نشده است.

عمرو موسي كه نقش ميانجي اتحاديه عرب در ميان لبناني ها را داشته است، تاكيد كرد: ما به سازوكاري دست يافته ايم كه غالب و مغلوب در آن وجود ندارد.

وليد معلم، وزير خارجه سوريه نيز كه كشورش از مخالفان دولت سينيوره در لبنان حمايت مي كند، اعلام كرد: دمشق از توافق صورت گرفته ميان گروه هاي رقيب لبنان در مذاكرات قطر حمايت مي كند.

در حالي كه مقامات رسمي و ديپلمات هاي ساير كشورها در واكنش به توافق دوحه سعي كردند از بيان مواضع تحليلي در اين مورد بپرهيزند، اما رسانه هاي مختلف جهان به صورت شفاف تري به بيان مواضع خود پرداختند.

خبرگزاري آسوشيتدپرس در گزارشي از بيروت نوشت: حزب الله روز چهارشنبه توانست از دولت تحت حمايت غرب سينيوره حق وتو بگيرد كه اين امر موجب مي شود حزب الله بتواند به مقاومت خود برضد اسرائيل ادامه دهد.

اين خبرگزاري آمريكايي تصريح كرد: توافق براي پايان دادن به بن بست طولاني سياسي در لبنان موجب شد حزب الله و متحدانش پيروز به لبنان بازگردند؛ ايران و سوريه از اين توافق استقبال كردند كه به نظر مي رسد مطمئناْ موجب تقويت نفوذ ايران خواهد.

خبرگزاري فرانسه نيز در تحليلي به قلم سيلوي گرو، درباره توافق طرف هاي لبناني در دوحه نوشت: به اعتقاد تحليلگران اگر چه توافق به دست آمده در دوحه نقطه پاياني بر تنش هايي خواهد بود كه منجر شد لبنان در آستانه جنگ داخلي قرار گيرد، اما همچنان مسائل اساسي مانند سلاح حزب الله و اختلافات مذهبي فرقه اي لاينحل مانده است.

همچنين عمار عبدالحميد، يكي از كارشناسان سوري موسسه بروكينز آمريكا به اين خبرگزاري گفت: مي‌توان درك كرد كه راهبرد ميان حزب‌الله، سوريه و ايران هماهنگ شده بود و آنها عملاً به پيشرفت‌هاي عمده‌اي در چند روز اخير دست يافته‌اند.

بروس ريدل، يكي از كاركنان پيشين شوراي امنيت ملي آمريكا نيز در اين باره با اشاره به سفر بي‌نتيجه بوش به خاورميانه تاكيد كرد: بوش در حالي در خارج از آمريكا است كه قواي پيروز در لبنان (حزب‌الله) موفقيت خود را جشن گرفته‌اند و با وجود آن كه كاندوليزا رايس،‌ وزير امور خارجه آمريكا ادعا مي‌كند كه حزب‌الله عقب‌نشانده شده، اما تحليلگران ديدگاه ديگري دارند و عنوان مي‌كنند دولت تحت حمايت آمريكاي فواد سنيوره در لبنان ضربه سختي متحمل شد.

روزنامه الحيات لندن هم در شماره روز چهارشنبه خود با درج مقاله اي به قلم بهاء ابوكروم، نويسنده لبناني با عنوان «غيرممكن بودن همزيستي دموكراسي و سلاح» به بررسي مسئله سلاح گروه هاي داخلي در لبنان پرداخت و نوشت: فقدان انحصار داشتن سلاح در دست دولت نه تنها اهداف مورد نظر از جمله آزادسازي سرزمين هاي اشغال شده را تحقق نخواهد بخشيد، بلكه به تضعيف دولت مركزي نيز مي انجامد.

بي. بي. سي نيز به نقل از خبرنگار خود در بيروت نوشت: بدون حل اختلاف هاي ايران و آمريكا استقرار ثبات در لبنان ناممكن است؛ شبكه تلويزيوني بي بي سي نيز به نقل از جيم ميور، خبرنگار اين شبكه درباره توافقنامه دوحه تصريح كرد: حزب الله به خواسته خود مبني بر داشتن حق وتو در هيئت دولت دست يافته است، حال آنكه دولت لبنان تاكنون با اين درخواست حزب الله مخالفت مي كرد.

گزارش ها حاكي است: درحالي كه اكثر كشورها، سازمان ها و شخصيت هاي بين المللي از توافق دوحه استقبال كرده اند، برخي خبرها از عدم رضايت برخي گروه هاي جريان 14 مارس(طرفدار دولت سينيوره) از مفاد اين توافقنامه حكايت دارد.

شبکه نيو.تي.وي نيز اعلام کرد: توافق دوحه تا ظهر روز چهارشنبه به امضاي تمامي رهبران لبناني حاضر در قطر رسيد، ولي سمير جعجع، رهبر حزب قوات لبنان با ابراز ملاحظاتي در مورد اين توافقنامه با بي‌ميلي آن را امضا کرد.

جعجع گفته است: نمايندگان حزب قوات لبنان در جلسه انتخاباتي پارلمان در روز يکشنبه حاضر شده، ولي اقدام به دادن راي نخواهند کرد.

برخي رسانه هاي منطقه اي نيز اعلام كردند: اجلاس دوحه به واقع قدرت جنبش مقاومت اسلامي حزب الله را بار ديگر به رخ كشورهاي عرب و غيرعرب كشانده است.

اين رسانه ها با اشاره به عدم مطرح كردن موضوع سلاح حزب الله در نشست دوحه، از آن به عنوان پيروزي بزرگ حزب الله نام بردند و تصريح كردند: هرچند برخي مقام هاي عرب مانند دبير كل اتحاديه عرب اعلام كرده بود كه در توافق به دست آمده ميان گروه هاي لبناني غالب و مغلوب وجود نداشته، اما واقع امر، حقيقت ديگري است و آن پيروزي حزب الله در تحولات جاري است.

تحليل محتوايي

در ارتباط با تحليل محتوايي توافق دوحه مي توان موارد ذيل را يادآور شد:

1- حزب الله بي شک برنده اين مذاکرات بود؛ حزب الله نه تنها با مقاومت در برابر خلع سلاح خود کوتاه نيامد و تا آخر اين حق را براي خود حفظ کرد، بلکه در نهايت گروه اکثريت پارلمان يا 14 مارس را مجبور کرد به خواسته هايش تمکين کند و در برابر دولت آينده آنچه را مي خواهد به اين گروه بدهد.

2- امتيازاتي كه گروه حاكم در اين نشست اعطا كرد، نتيجه شكست عملي اين گروه، درگيري‌هاي اخير بيروت بود؛ پذيرش گروه حاكم مبني بر اينكه مخالفان دولت يك‌سوم به اضافه يك پست وزارتي (يعني 11 وزرات) را در اختيار داشته باشند، بزرگترين دليل بر شكست آنهاست؛ زيرا اين گروه يك سال و نيم بود كه اين موضوع را به بهانه عدم تعطيلي موسسات كشور رد مي‌كرد؛ با موفقيت مقاومت مردمي لبنان در وادار كردن دولت سنيوره به موافقت براي دادن بيش از يك سوم پست هاي وزارتي به مخالفان خود، مقاومت به يكي از مهمترين اهداف خود دست يافت.

3- تثبيت قانون انتخابات سال 1960 به عنوان قانون جديد انتخابات از موفقيت هاي ديگر مقاومت مردمي لبنان در مذاكرات دوحه است؛ با وجود اين که گروه حاكم تاكنون با چنين درخواست هايي مخالفت مي كرد، اما با قرار گرفتن در مقابل افكار عمومي جهاني ناچار شد شرايط مخالفان را كه سال ها با آن مخالفت مي كرد، بپذيرد.

4- بي شک قطر يکي از کشورهايي است که بيش از ديگر کشورها، بخصوص در ميان کشورهاي عربي احساس خوشحالي و شعف در برابر تحولات لبنان مي کند؛ قطر توانست وارد بازيي شود که خود پيشنهاد آن را داده بود و با تمام مشکلات پيش رو آن را به نتيجه رساند و اکنون يکي از مدعيان تازه عرصه ديپلماتيک کشورهاي عربي محسوب مي شود.

5- پيشنهاد رياست جمهوري سليمان اگرچه ابتدا از سوي نيروهاي مقاومت و هواداران حزب الله لبنان مطرح شد، اما بسرعت مورد پذيرش ساير طوايف لبناني قرار گرفت و اتحاديه عرب نيز از اين ابتکار پشتيباني کرد که با اين وضع ميشل سليمان مي تواند به مثابه يک رئيس جمهوري توافقي نقش مهمي در حل مناقشات لبنان ايفا کند؛ سليمان به دليل برخورداري از اعتماد طرف هاي لبناني و عملکرد بسيار خوب در صحنه هاي مختلف لبنان گزينه اي مناسب براي رياست جمهوري محسوب مي شود.

6- اجلاس دوحه با حضور سران گروه هاي مختلف لبناني تشکيل شد و در نهايت شرکت کنندگان در اين اجلاس با احتياط زيادي نسبت به مسئوليت هاي امنيتي در لبنان اظهارنظر و از روي آوردن به تنش در مواجهه با طرف پيروز يعني حزب الله لبنان خودداري کردند.

7- نتيجه مذاكرات دوحه ثابت كرد که مقاومت مردمي لبنان از قدرت بسيار برخوردار است و حزب الله نيز توانايي آن را دارد تا با قاطعيت با طرح هاي مداخله جويانه آمريكا مقابله كند.

8- نحوه تقسيمات صندلي‌هاي وزارتي نيز در مجموع، رضايت خاطر مخالفان را فراهم آورد، بويژه که سه وزير توسط رئيس‌جمهوري آتي برگزيده مي‌شود که از هم‌اکنون براي «‌مخالفان‌» قطعي است که افرادي صد در صد بي‌طرف خواهند بود.

9- مخالفان همچنين نظريه خود مبني بر اجراي قانون انتخابات سال 1960 را به کرسي نشاندند و از سويي در برابر طرح تقسيم انتخاباتي بيروت ‌به عنوان منطقه تحت نفوذ جريان المستقبل‌ از خود نرمش نشان دادند.

10- سرانجام اينکه نقطه پايان بحران سياسي لبنان در خارج از اين کشور رقم خورد تا بر همگان روشن شود اين کشور، عرصه يک موازنه منطقه‌اي و بين‌المللي در سايه برخورد اعراب و اسرائيل است./انتهاي پيام/