جای خالی طنز دقیق و سیاسی در تلویزیون

به گزارش گروه فضای مجازی «خبرگزاری دانشجو»، تصویر او شاید هری پاتر را در پایان دهه چهارم زندگی‌اش به یاد بیاورد. با لهجه انگلیسی غلیظش هفته‌ای یک ‌بار پشت میز اجرای زنده می‌نشیند و به مدت نیم ساعت تو را زیر بار انبوهی از اطلاعات بمباران می‌کند. اطلاعاتی که گاهی تلخی آن، اگر چاشنی طنز همراهش نبود شاید تو را تا مرز جنون پیش می‌برد.

جان اولیور 37 ساله، اینک یکی از نام های معتبر رسانه ای است. برنامه او با نام «Last Week Tonight With John Oliver» که از یکی از شبکه های کابلی پربیننده ولی غیرعمومی آمریکا یعنی HBO پخش می شود، هفته ای یک بار به مدت نیم ساعت، مخاطبش را با گزیده ای از اطلاعات و خبرهای هفته قبل رودررو می کند و برای همه فهم کردن، آنها را در چارچوبی طنز قرار می دهد. سپس یک موضوع ویژه را برمی گزیند و شروع به تحلیل عمیق تر آن می کند. برنامه که به پایان می رسد تازه نوبت رسانه های جدی است که دنبال این رسانه و خبر طنز و غیرواقعی حرکت کنند و مسیر آن را پی بگیرند و شروع به توضیح و شرح آن کنند.

جان اولیور کمدین سیاسی است که بیشتر کسانی که رسانه های غربی را دنبال می کنند او را به واسطه حضورش در برنامه طنز شبانه سیاسی جان استوارت که از شبکه کمدی سنترال پخش می شود و برخی از شبکه های دیگر نیز آن را بازپخش می کنند، می شناسند.

بر اساس نظرسنجی های موجود، جمعیت شناسی بازدیدکنندگان برنامه های خبری تلویزیونی آمریکا به سرعت تغییر کرده است. امروز بینندگان تلویزیون های خبری نظیر CNN، FOX News و MSNBC و همچنین بخش های اصلی خبرهای شامگاهی شبکه های اصلی آمریکا abc، CBS و حتی شبکه آموزشی و رایگان PBS را افراد سالخورده تر و محافظه کارتر تشکیل می دهند. به همین دلیل نیز به طور متوسط در بین شبکه های خبری کابلی، فاکس نیوز دست راستی بیشترین تعداد بیننده را دارد و MSNBC لیبرال و دست چپی کمترین میزان بیننده ها را و در بین این دو CNN قرار گرفته است.

نسل جوان اعتماد کمتری به این شبکه ها دارد و یا علاقه خود به آنها را از دست داده است و ترجیح می دهد به سراغ گزینه های جایگزین برود؛ از اینترنت گرفته تا شبکه های اجتماعی تا برنامه هایی که با روایتی دیگر به خبرها می پردازند.

زمانی که جان استوارت در سال 1999 میزبانی برنامه «دیلی شو» را که از سال 1996 تأسیس شده بود، بر عهده گرفت، بادهای تغییر وزیدن گرفته بود. بیل کلینتون رئیس جمهور اسبق آمریکا به خاطر می آورد زمانی که در سال آخر ریاست جمهوری اش از دخترش چلسی پرسیده بود دوستانت خبرهای روز را از کجا دنبال می کنند، او پاسخ داده بود جان استوارت و کلینتون شگفت زده شده بود که چطور یک برنامه طنز به چنین محبوبیتی رسیده است.

پژوهش بعدی نشان داد که تنها طنز بودن کلید ماجرا نبوده است. جان استوارت که برنامه خود را در قالب یک بخش خبری 20 دقیقه ای در روزهای دوشنبه تا پنجشنبه هر هفته پخش می کند، می کوشد با استفاده از نمونه های شبیه سازی شده دنیای ژورنالیسم و با استفاده از طنز سیاسی به نقد و مقایسه رویدادها بپردازد. برنامه او همچنین هر شب دربردارنده یک گفت وگوی کوتاه با یک چهره روز است.

برای تهیه این برنامه کوتاه، 15 نویسنده ثابت با استوارت همکاری می کنند و همچنین یک تیم حرفه ای مشغول بررسی آرشیوهای مختلف رسانه ای هستند. به این ترتیب او می تواند زمانی که یک سناتور، نماینده کنگره، فرماندار و یا رئیس جمهور، حرفی را مطرح می کند به سراغ سابقه خبر برود و با درآوردن کلیپ های تصویری و یا نوشتاری، تناقض ها را نشان بدهد. آنها همچنین به طور دائم در حال آرشیو و مرور شبکه های خبری دیگر هستند تا تضادهای خبری آنها را آشکار کنند. رسانه های رسمی به اندازه سیاستمداران آماج نقدهای برنامه او بوده اند. او حتی یک بار در اعتراض به روند غیرحرفه ای و بازاریابانه ای که CNN در پیش گرفته است، اعلام کرد کمپینی (نمایشی) برای خرید این شبکه راه می اندازد تا مردم کمک کنند این شبکه را بخرد و گفت پس از آن هر کاری که با این شبکه بکنیم، آبرومندتر از کاری است که CNN با خودش می کند.

ویژگی ممتاز «دیلی شو» این بود که بدون آنکه ادعای انجام کار ژورنالیستی را داشته باشد و با تأکید دائم بر اینکه نه برنامه خبری است و نه او ژورنالیست است، از روش های تحقیق ژورنالیستی و اصول آن پیروی می کرد.

یکی از ویژگی های جان استوارت پرورش نیروهای تازه بود. زمانی که او بر صندلی اجرای «دیلی شو» نشست، استفان کولبرت یکی از گزارشگران تیم خبر جعلی او بود. آن دو برنامه دیگری را آماده کردند که بلافاصله پس از «دیلی شو» به نام «گزارش کولبرت» پخش می شد. کولبرت در این برنامه شخصیتی از خود ساخت و در قالب آن در نقش یک محافظه کار جمهوری خواه دست راستی افراطی ظاهر شد که گرمایش زمین را قبول ندارد و در قالب یک میهن پرست افراطی و عضو یک درصد مرفه جامعه که با کاهش مالیات ها موافق است پشت میز اجرای خبر جعلی اش می نشیند تا در لباس یک محافظه کار افراطی، سیاستمداران و رسانه های تندرو و افراطی را به نقد بکشد.

استفان کولبرت که برنامه اش از دل «دیلی شو» بیرون آمد 9 سال است که به یکی از مؤثرترین چهره های رسانه های سیاسی آمریکا بدل شده است. او و نویسندگانش نیز همچون جان استوارت در پشت صحنه اجرایش انبوهی از کار تحقیقی را انجام می دهند تا محصول نهایی غیر از فضای طنزی که دارد، ارزش اطلاعاتی نیز داشته باشد. چنین رویکردی نتیجه بخش بوده است.

آزمونی که چند سال قبل، از کسانی که تنها بیننده دو برنامه «دیلی شو» جان استوارت و «گزارش کولبرت» بودند و درباره آشنایی آنها با مسائل سیاسی آمریکا و جهان و تحلیل عمیق تر آن داستان صورت گرفت، نشان داد که این گروه به مراتب از کسانی که داده های خود را از سه شبکه کابلی خبری 24 ساعته می گیرند، درک عمیق تر و درست تری از رویدادها دارند. بر مبنای تحقیق دیگری که به تازگی انجام شده است، بیش از 80 درصد جوانانی که خبرها را دنبال می کنند بخش عمده ای از تحلیل ها و اطلاعات خود را از دو برنامه جان استوارت و کولبرت می گرفته اند.

برنامه استفان کولبرت هفته قبل به پایان رسید و او قرار است جایگزین مجری افسانه ای طنز شبانه شبکه CBS یعنی دیوید لترمن شود. کولبرت اعلام کرده است که با شخصیت جعلی برنامه خود برنامه جدید را اجرا نخواهد کرد اما بسیاری امیدوارند حضور او در این برنامه باعث شود تا طنز سیاسی جدی بعد از سال های طولانی به شبکه های اصلی آمریکا بازگردد.

جادوگری در تلویزیون

در چنین شرایطی امکان اینکه چهره دیگری در زمینه طنز سیاسی و در قالب اخبار جعلی ظهور کند و بتواند این دو را پشت سر بگذارد تقریباً شبیه جادوگری بود و این دقیقاً همان کاری بود که جان اولیور با آن ظاهر پاترگونه اش انجام داد.

جان اولیور یکی از گزارشگران جعلی برنامه طنز جان استوارت بود که به مناسبت های مختلف برای شبیه سازی یک گزارش جعلی درباره موضوعی واقعی، جلوی دوربین جان استوارت قرار می گرفت و گاهی نیز با طعنه به تفاوت های جامعه انگلیس و آمریکا، به نقدهای تند درباره موضوعات می پرداخت.

در سال 2013 جان استوارت تصمیم گرفت نخستین فیلم سینمایی خود با نام «گلاب» را تهیه کند و به همین دلیل لازم بود هشت هفته میز اجرای برنامه «دیلی شو» را ترک کند. در این بازه زمانی جان اولیور جانشین او برای اجرای برنامه شد.

اولیور با تمام سابقه و مهارتی که داشت در اولین شب اجرای خود، به طور آشکاری مضطرب بود و می شد لرزش دست هایش را جلوی دوربین دید اما این آغاز ماجرا بود، چون او به سرعت بر اجرا مسلط شد و به چهره محبوبی بدل گشت که توانسته بود جای استوارت را پر کند.

چند هفته پس از بازگشت استوارت، جان اولیور از برنامه «دیلی شو» خداحافظی کرد. به مدد اجرای موفقش در این بازه، شبکه HBO موافقت کرده بود بخشی نیم ساعته را در هفته به او اختصاص بدهد.

شبکه HBO شبکه عمومی نیست؛ یکی از شبکه های معروف کابلی است که برای تماشای آن باید هزینه اشتراک مجزایی پرداخت کنید و در عین حال این شبکه میزبان برخی از بهترین سریال های دنیای تلویزیون است. جان اولیور زمانی به این شبکه آمد که سریال های پرخرجی همچون «بازی تاج و تخت» (Game of Thrones)، «کارآگاه واقعی» (True Detective)، «سیلیکون ولی»، «ویپ»، «اتاق خبر» و «خون واقعی» از این شبکه در حال پخش بود و به دلیل انحصاری بودن محتوای این شبکه، پخش این سریال ها باعث افزایش تعداد مشترکان آن شده بود.

از سوی دیگر، برنامه طنز سیاسی هفتگی بیل ماهر نیز جمعه شب ها از این شبکه پخش می شد و در این فضا بعید به نظر می رسید خبر جعلی جان اولیور جایی باز کند اما از همان قسمت اول، جان اولیور و همراهانش نشان دادند که نه تنها قصد ندارند از استانداردهای قبلی عقب نشینی کنند که آنها را به جلو می برند.

ساختار متفاوت برنامه های پرطرفدار

به دلیل اینکه شبکه HBO برنامه های خود را بدون تبلیغات پخش می کند، شکستگی طبیعی که در برنامه های شبکه های دیگر وجود دارد در این برنامه به چشم نمی خورد. او برنامه را با مرور کوتاهی بر خبرهای هفته ـ البته در قالبی طنز ـ آغاز می کند و سپس با یک میان پرده کوتاه به سراغ بخش اصلی برنامه خود می رود که حدود 17 دقیقه به طول می انجامد. در این بخش او یک موضوع اصلی را مطرح کرده و همانند یک گزارشگر توضیحی لایه به لایه شروع به کندن ظاهر آن می کند تا اینکه موضوع را به طور کامل برای مخاطب باز کند. سپس به یاری تحقیق گسترده ای که پیش تر انجام داده و با استفاده از اصول روزنامه نگاری تحقیقی، ادعاهای داستان را یک به یک به چالش می کشد و در برابر آنها شواهد مختلف را نشان می دهد ـ و البته همه اینها با زبانی طنزآلود و نه هجو انجام می شود ـ و داستان را به بهترین شکل برای مخاطب باز می کند.

در انتهای این بخش طولانی گاهی در صورت نیاز برنامه شامل یک گفت وگوی کوچک یا بخش نرم تر است که برنامه را به پایان می برد.

30 دقیقه در هفته و در کل 24 اپیزود پخش شده باعث شد تا جان اولیور به نام و برند تازه ای در رسانه بدل شود.

ژورنال کلمبیا ژورنالیسم رویو برنامه او را یکی از مهم ترین برنامه های تازه خوانده و در یکی از شماره های خود به چهار موضوعی اشاره کرده که یک قطعه 13 دقیقه ای توضیح طنز این برنامه بر کل گزارش های تلویزیونی ارائه شده در آن مورد برتری داشته است.

گزارش او از انتخابات هندوستان، گزارش از پشت پرده انتخاب ملکه زیبایی آمریکا و دروغ های تبلیغاتی برگزارکننده این مسابقات، مسئله خنثی بودن نت، همچنین قطعه ای کوتاه از بی طرفی در گزارشگری نمونه هایی درخشان از بخش های این برنامه تازه بوده اند.

مجله رولینگ استون در گزارش ویژه ای که به او و برنامه تازه اش اختصاص داده بود، از پشت صحنه طراحی برنامه گزارشی ارائه داد. به گفته اولیور و همکارانش، آنها با همان شدتی که برای برنامه «دیلی شو» وقت می گذاشتند برای این برنامه زمان می گذارند؛ با این تفاوت که این برنامه هفته ای یک بار پخش می شود.

اولیور همانند استفان کولبرت و جان استوارت تقریباً به صورت وسواس گونه ای اصرار دارد که تأکید کند کار ما روزنامه نگاری نیست. وقتی به او گفته شد که گزارش های او دقیق تر از گزارش های رسانه های حرفه ای است، پاسخی مشابه استوارت و کولبرت به خبرنگار رولینگ استون داد: «در این صورت رسانه های ما با مشکلی جدی مواجه هستند.»

او البته تأکید می کند که از روش های ژورنالیستی به عنوان ابزار استفاده می کند. البته که او و همکارانش بیش از آنچه ادعا می کنند ژورنالیست هستند.

در گزارشی درباره مسئله واقعی یا تخیلی بودن گرمایش زمین، او با ترتیب دادن یک قطعه نمایشی یک دقیقه ای به روزنامه نگاران یادآوری کرد که بی طرفی در گزارشگری به معنی دادن وقت یکسان و صدای مساوی به همه جنبه های فرضی داستان نیست. در برنامه ویژه ملکه زیبایی آمریکا او تک تک ادعاهای برگزارکننده را مطرح کرد و سپس قدم به قدم به بررسی و راستی آزمایی آنها پرداخت و از جمله به آرشیو فرم های مالیاتی رفت و برگه های مالیاتی این مجموعه را بیرون آورد. اولیور در واقع به دیگران یادآوری می کند که آنها باید چه کاری را انجام دهند.

تأکید او و همکارانش بر غیرژورنالیستی بودن برنامه خود دو دلیل عمده دارد: یکی اینکه به دلیل ماهیت طنز اگر ادعای کار ژورنالیستی داشته باشند ممکن است برخی از بزرگنمایی ها و نمایش کاریکاتوری که ضرورت کار طنز است، آنها را در موقعیت توضیح دائم قرار دهد اما از آن مهم تر این است که اگر برنامه ای طنز و بدون ادعای ژورنالیستی می تواند چنین کار دقیقی را انجام دهد و چنین گزارش های محتوایی را تولید کند، چرا رسانه های اصلی خبری که میلیاردها دلار بودجه دارند، نمی توانند؟

جان اولیور اینک به گفته کلمبیا ژورنالیسم رویو از جان استوارت و کولبرت پیشی گرفته است و به سرعت به صدایی مهم نه تنها برای مخاطب علاقه مند که برای محافل رسانه ای بدل شده است. جادوی اولیور تا جایی ادامه خواهد داشت که بتواند به همین روند خود ادامه داده و کاری را انجام دهد که وظیفه اصلی رسانه است. بررسی فکت ها و داده ها و پیدا کردن چارچوب درست و پیدا کردن منابع مرتبط و پیشینه خبر.

اما داستان جان اولیور و برنامه های دیگری چون «دیلی شو» و یا «گزارش کولبرت» می تواند درس های دیگری برای ما داشته باشد. جای چنین طنز دقیق و سیاسی در فضای به شدت سیاسی رسانه های ما خالی است اما الگوبرداری از این برنامه ها به تنهایی کافی نیست. می توان با در نظر گرفتن همه خطوط قرمز موجود برنامه ای مشابه و مؤثر ساخت؛ به شرطی که این ساختار دقیق درک شده و عملکرد آن شناخته شود. آنچه باعث تأثیرگذاری این برنامه ها شده است تنها زبان طنز و یا تندگویی و درشت گویی آنها نبوده است بلکه آنها مبتنی بر فکت حرکت می کنند. جان استوارت و کولبرت که عملاً از جریان های لیبرال رسانه ای شمرده می شوند، تندترین و دقیق ترین نقدها را به دولت اوباما وارد کرده اند. آنها مرزها و روش های دقیقی برای خود رسم کرده و به آن وفادار مانده اند. اگر چنین شبیه سازی هایی فقط در لایه ظاهری صورت بگیرد نتیجه همان برنامه های بی اعتباری می شود که قرار است صمیمی و نرم و طنز از آب دربیاید اما در عمل پوسته ای بدون مغز است.

منبع: جام جم