سيب‌هاي تغيير ذائقه در بازي‌هاي كودكان و نوجوانان
به گزارش گروه فضای مجازی «خبرگزاری دانشجو»، به همين منظور «بازي» و كاركردهاي آن در سال‌هاي اخير مورد توجه بسياري از مربيان، پژوهشگران، روانشناسان و والدين در سراسر دنيا قرار گرفته است. نقش «بازي» در تقويت اعتماد به نفس، افزايش خلاقيت، آموزش علوم پايه، تقويت قواي حسي و جسمي، تخليه انرژي، مقابله با اضطراب، تقويت مهارت‌هاي كلامي و ذهني، تقويت حس تعادل، ايجاد حس نوعدوستي و تعامل با ديگران، افزايش سلامت روان و جسم، زايش انگيزه، تبادل ايده و افكار و... انكارناپذير است. در حقيقت «بازي» با همسالان را مي‌توان الفباي يادگيري مهارت‌هاي اجتماعي و مدل مينياتوري تعاملات بشري، در سنين كودكي قلمداد كرد.
با وجود همه آنچه درباره ويژگي‌ها و كاركردهاي مثبت بازي گفته شد، تغيير ذائقه بازي در كودكان و نوجوانان به سمت بازي‌هاي مجازي و بدون تحرك، آسيبي است كه بايد جدي گرفته شود.
مقصد بازي راه است
بازي يكي از بي‌تكلف‌ترين و آسان‌ترين مهارت‌هاي اجتماعي است كه به هيچ عنوان متاثر از قوانين، توقعات و انتظارات جامعه نيست. حجت بي‌بديل فاقد پيچيدگي و بي‌تكلف بودن بازي، تعيين قواعد بازي توسط خود كودكان است و به همين علت «بازي» هيچ گاه تحت تأثير قواعد وضع شده در اجتماع قرار نمي‌گيرد. در بازي‌هاي كودكان در هر لحظه از بازي، امكان جابه‌جايي نقش‌ها، قابل تصور است؛ چراكه بازي وسيله يا راهي براي رسيدن به هدف نيست، بلكه خود بازي هدف است و به قولي «مقصد بازي، راه است.» بازي زبان مشترك همه بچه‌ها با فرهنگ‌ها و قوميت‌هاي گوناگون است كه گاهي اوقات بدون هيچ وسيله جانبي اجرا مي‌شود و ممكن است ساعت‌ها طول بكشد و آنها را سرگرم بدارد. شور و نشاط، هيجان، سرگرمي، تفريح و لذت از مولفه‌هاي يك بازي سالم محسوب مي‌شوند كه زمينه ادامه يا تكرار آن را در اولين فرصت مناسب، فراهم مي‌سازند. خستگي و زمان در بازي مفهوم خود را از دست مي‌دهند. زمان حين «بازي» متوقف مي‌شود و تنها چيزي كه كودكان در اين مدت بدان نمي‌انديشند، دنياي اطراف است. اين تخليه فكري و حذف موقت پلشتي‌هاي ذهن، بهترين زمان آموزش مهارت‌هاي اجتماعي، فرهنگي و حتي علمي به كودكان است. به همين منظور كارشناسان در شيوه آموزشي «هاي اسكوپ» يا همان «آموزش مبتني بر بازي» اصولي را طراحي كرده‌اند كه با اجراي اين اصول، آموزش علوم پايه از طريق بازي امكانپذير مي‌شود.
بازي در گذر زمان
بازي از دير باز در جوامع انساني و در بين اقشار مختلف جامعه با سنين و نگرش‌هاي متفاوت، جايگاه به خصوصي داشته است. در واقع بازي هيچ‌گاه مختص كودكان نبوده و بسياري از بزرگسالان نيز به انجام بازي‌هاي مختلف مي‌پرداختند. هر چند در عصر حاضر نيز بسياري از افراد جامعه به انجام برخي بازي‌ها (به‌خصوص در مهماني‌ها، مراسم‌ها و اعياد) علاقه خاصي از خود نشان مي‌دهند، ولي در مجموع به سبب تغييرات اجتماعي و دگرگوني سبك زندگي، اغلب بزرگسالان، ترجيح مي‌دهند اوقات فراغت خود را با ورزش يا سرگرمي‌هايي نظير مسافرت، رفتن به مهماني يا مهماني دادن، مطالعه روزنامه، مجله و كتاب، حل جدول، تماشاي تلويزيون، دور دور كردن با خودرو، وبگردي و... پر كنند. بازي در اعصار گذشته شكل‌ها و انواع مختلفي داشت. يافتن جغجغه‌اي با قدمت چند هزار ساله نشان مي‌دهد سابقه بازي و سرگرم ساختن كودكان به اندازه قدمت حيات بشر روي كره خاكي است. البته همزمان با توسعه و پيشرفت بشر، بازي‌ها نيز تحت تأثير اين پيشرفت‌ها قرار گرفتند و متنوع‌تر شدند. با توسعه دانش به خصوص علم رياضيات بازي‌هاي فكري نيز ابداع شدند و در كنار بازي‌هاي حركتي، بازي‌هاي ذهني نيز نظير شطرنج، پازل يا جورچين، دبرنا، تانگو و... رواج پيدا كردند.
بازي‌هاي بومي و سنتي در ايران
توجه به دانش و فرهنگ در ايران باستان و از سويي گستردگي اقليمي و تنوع قومي و قبيله‌اي در كشور، باعث شده تا انواع بازي‌هاي بومي و سنتي را با اهداف خاص و در مناسبت‌هاي گوناگون در استان‌هاي مختلف كشور شاهد باشيم. دليل اين مدعي نيز انجام بازي‌هاي مختلف بومي و سنتي در اعياد مختلف، مراسم شادي، عروسي، كشاورزي، موسم برداشت محصول، تغيير فصول، بارش باران، دفع خشكسالي و... در نقاط مختلف ايران است. هر چند اين بازي‌ها نيز تحت تأثير سبك زندگي قرار گرفته‌اند ولي هنوز در برخي از نقاط ايران پرداختن به اين بازي‌ها توسط عشاير و روستاييان رونق دارد و بخشي از ساختار زندگي آنان را تشكيل مي‌دهد. اين بازي‌ها در دو گروه فضاي باز و فضاي بسته تقسيم‌بندي مي‌شود و اين امكان را براي افراد مهيا مي‌كند كه در هر مكان و شرايطي بتوانند از اوقات فراغت خود بهترين بهره را ببرند. ضمن آنكه هر كدام از اين بازي‌ها را مي‌توان به گروه‌بندي‌هاي دخترانه و پسرانه نيز تقسيم كرد. از سويي اكثر استان‌هاي كشور داراي بازي‌هاي سنتي و بومي خاص خود هستند ولي در در مجموع ساختار برخي از بازي‌ها به لحاظ اجتماعي، فرهنگي و مذهبي در اكثر نقاط ايران مشترك است.
تغيير سبك زندگي، تغيير ذائقه بازي
با وجود اثرات مثبت بازي‌هاي حركتي و ذهني، ژانر جديدي از بازي به نام بازي رايانه‌اي در جدالي نابرابر اكثر بازي‌هاي حركتي را تحت‌الشعاع قرار داده است؛ تا جايي كه بچه‌ها كمتر علاقه‌اي به انجام ساير بازي‌ها نشان مي‌دهند و حتي اسامي بسياري از آنها را نيز تاكنون نشنيده‌اند! با اين وجود هنوز هم بازي‌هاي سنتي در برخي شهرها و روستاها طرفداران خود را دارد و به صورت جسته گريخته انجام مي‌شود. ولي به جرئت مي‌توان گفت كمتر بچه‌اي در كشور وجود دارد كه با بازي‌هاي رايانه‌اي آشنا نباشد يا اينكه نام آنها را نشنيده باشد. هر چند در مشاهدات ميداني و عيني، اثري از ثمرات و كاركردهاي مثبت بازي‌هاي رايانه‌اي به چشم نمي‌خورد، ولي هنوز هم برخي كارشناسان به اثرات مثبت بازي‌هاي رايانه‌اي اعتقاد دارند و بر اين باورند بازي‌هاي رايانه‌اي مي‌تواند در ايجاد انگيزه، افزايش خلاقيت و... مؤثر باشد اما در عمل مي‌بينيم كه موارد ذكر شده دست‌كم در محيط اطراف ما چندان كارايي ندارد و به گفته يكي از دانش‌آموزان تنها فايده‌اي كه انجام بازي‌هاي رايانه‌اي داشته، كسب مهارت در خواندن اسامي بازيكنان فوتبال در اثر استمرار در انجام بازي‌هاي فوتبال رايانه‌اي بوده است!
چي بازي كنيم؟
بدون شك به كار بردن جمله «چي بازي كنيم؟» توسط بچه‌هاي دهه‌هاي قبل، در مهماني‌ها و مراسم مختلف، نشان از تنوع بسيار در بازي‌هاي فكري و حركتي داشت. اما در حال حاضر نيازي به استعلام و پرس و جو در خصوص انتخاب بازي نيست و اولين گزينه روي ميز، بازي‌هاي كامپيوتري است كه به طرز فزاينده‌اي نيز در حال افزايش است. دردمندانه اينكه اگر تا ديروز براي انجام بازي حتماً نياز به رايانه يا لپ‌تاپ بود امروز با رونق گوشي‌هاي هوشمند و اتصال آنها به اينترنت امكان انجام بازي‌هاي رايانه‌اي در هر كوي و برزن فراهم شده است.
دلايل گسترش بازي‌هاي رايانه‌اي
به طور حتم تغيير سبك زندگي و آپارتمان‌نشيني را مي‌توان يكي از دلايل عمده گرايش به دنياي ديجيتال و به ويژه بازي‌هاي رايانه‌اي دانست. نبود يا مشاع بودن حياط و پاركينگ بسياري از مجتمع‌هاي آپارتماني، فضاي كم محيط داخل خانه، ايجاد مزاحمت براي طبقات مجاور در صورت انجام بازي‌هاي حركتي و... باعث شده تا خانواده‌ها سعي كنند بچه‌ها را در محيط كوچك آپارتمان و بدون ايجاد مزاحمت براي سايرين، سرگرم كنند. البته اين همه ماجرا نيست و مشغله زياد خانواده‌ها و تمايل نداشتن به بازي با كودكان، افزايش ساخت و ساز و كمبود زمين‌هاي خاكي در سطح شهرها، افزايش جمعيت خودرويي كشور و عدم امكان بازي در كوچه‌ها، تنوع برنامه‌هاي تلويزيوني، شهريه بالاي اماكن ورزشي و تفريحي، بروز برخي مشكلات اخلاقي در سطح جامعه و در نهايت جذابيت‌هاي تصويري و گرافيكي و به‌روز بودن بازي‌هاي رايانه‌اي موجب شده تا بچه‌ها كمتر در خارج از خانه به بازي بپردازند. دلايل ذكر شده از جمله عوامل از رونق افتادن بازي‌هاي حركتي، ورزش و حتي حركات ورزشي در جامعه كنوني و از سويي ارزاني و افزايش ضريب نفوذ تجهيزات الكترونيكي و رايانه‌اي باعث شده تا كودكان و حتي بزرگسالان، بيش از گذشته به دنياي ديجيتال پناه ببرند. در واقع استمداد از فن‌آوري‌هاي نوين و پركردن اوقات فراغت با تماشاي برنامه‌هاي تلويزيون، ماهواره،سي دي، وبگردي و انجام بازي‌هاي ديجيتال با رايانه و گوشي همراه به عنوان دم دست‌ترين و ارزان‌ترين راهكار‌ها، مورد توجه بسياري از خانواده‌ها قرار گرفته است.
«گوشي بازي» جايگزين «بازيگوشي»!
در حال حاضر دوران كودكي و نوجواني بسياري از بچه‌ها كه عمدتاً بايد تخليه انرژي و به اصطلاح بچگي كردن پر شود، به دوراني خاكستري و آرام تبديل شده است كه انزوا، كم‌تحركي، افسردگي، بي‌خوابي و گوشه‌نشيني از شاخصه‌هاي بارز آن است. بعضي كودكان و نوجوانان روزي 4 الي 5 ساعت پاي رايانه شخصي مي‌نشينند و به انجام بازي‌هاي رايانه‌اي مي‌پردازند. البته يك تا دو ساعت بازي در كافي نت و گيم نت و يك ساعت بازي با موبايل قبل از خواب را نيز بايد به ساعات استفاده مدرن از تكنولوژي آنان اضافه كرد. در واقع اگر تا چند سال قبل «بازيگوشي» يكي از ويژگي‌هاي كودكان و نوجوانان بود، در حال حاضر «گوشي بازي» به يكي از عادت‌هاي ناپسند بچه‌ها تبديل شده است كه علاوه بر اداي اين عادت تكنولوژيك در منزل، در كلاس درس و حتي مهماني‌ها، قضاي آن را نيز در اتوبوس، مترو، سرويس مدرسه و حتي قبل از خواب در رختخواب به جاي مي‌آورند!
مجروحان واقعي در جنگ‌هاي مجازي
بي شك در خصوص عوارض بازي‌هاي رايانه‌اي و استفاده مكرر از تجهيزات ديجيتالي مطالب زيادي شنيده‌ايم. كم‌تحركي، مشكلات عضلاني و اسكلتي، خشكي چشم، احساس درد در ناحيه مچ و كمر، بروز بيماري‌هاي گوارشي، مشكلات كليوي در اثر محبوس نگاه داشتن مثانه و تخليه دير به دير آن، خوردن غذاي ناكافي يا بد غذا خوردن براي انجام ادامه بازي، گوشه‌گيري و انزوا و... از اثرات منفي جسماني بازي‌هاي رايانه‌اي محسوب مي‌شود. اما اساسي‌ترين مشكل در اين بحث، ناهنجاري‌هاي رواني و تبعات روحي ناشي از بازي مداوم و به عبارتي اعتياد به اين بازي‌ها است. مدير يكي از مدارس متوسطه در اين باره مي‌گويد: «در مسير اين مدرسه چندين كافي نت قرار دارد كه برخي بچه‌ها قبل از آمدن به مدرسه و بعد از مدرسه بدون استثنا سري به اين كافي نت‌ها مي‌زنند. بماند كه بعد از ناهار و كمي استراحت نيز به صورت رسمي به كافي‌نت رفته و ساعت‌ها سرگرم انجام بازي‌هاي خشن، نامناسب و هنجار‌شكن مي‌شوند.» در حقيقت نبود اراده براي ترك بازي‌هاي رايانه‌اي و همان اعتياد به اين قبيل بازي‌ها، مخرب‌ترين اثر اين فرآيند است كه رهايي از آن نياز به زمان زياد و برنامه‌ريزي اساسي دارد و متأسفانه بايد اذعان كرد كه «مجروحان» اين جنگ‌هاي خيالي نياز به «درمان واقعي» دارند!
سخن پاياني
اثرات مثبت و بي‌شمار بازي‌هاي فكري و حركتي، امكان آموزش برخي مفاهيم علمي از طريق بازي، درمانگري برخي اختلالات از طريق بازي درماني و... باعث شده تا در سال‌هاي اخير به منظور توسعه و پرداختن به اين بازي‌ها اقدامات مختلفي صورت گيرد. بدون شك راه‌اندازي فدراسيون ورزش روستايي و بازي‌هاي بومي و محلي و برگزاري جشنواره بازي‌هاي بومي و محلي در استان‌هاي مختلف كشور در همين راستا است. نقش رسانه ملي را نيز نبايد در اين مقوله ناديده گرفت. گنجاندن بازي‌هاي بومي و محلي در مسابقات تلويزيوني و برخي فيلم‌ها و سريال‌ها مي‌تواند در احياي اين بازي‌ها مؤثر باشد. بدون شك خانواده‌ها بايد در محدود كردن فرزندان‌شان در استفاده افراطي از بازي‌هاي رايانه‌اي تلاش بيشتري از خود نشان دهند و به منظور سرگرم كردن فرزندان‌شان، آنها را با تجهيزات الكترونيكي مختلف مسلح نكنند چراكه خلع سلاح كودكان از اين تجهيزات كاري بسيار دشوار و زمانبر است!
منبع : روزنامه جوان
ارسال نظرات