شبکه ملی اطلاعات؛ شبکه‌ای که برایمان «مخوف» می‌خوانند اما به دیگران تجویز می‌کنند

گروه علمی «خبرگزاری دانشجو»؛ برخلاف آنکه وزیر ارتباطات همواره اذعان داشته است که تمامی طرح‌ها و برنامه‌های شبکه ملی‌اطلاعات را آماده و مورد توجه قرار داده‌است اما این موضوع موجب شد تا واعظی یازدهمین کارت زرد دولت یازدهم را از مجلسی‌ها دریافت و به نام خود بزند.

در صورت اجرای طرح طبق اسناد بالا دستی (قانون پنجم توسعه) این طرح می‌بایست حداکثر تا ابتدای سال ۹۲ اجرایی می‌شد در حالی که آمارها نشان می‌دهد این طرح تنها ۵ درصد پیشرفت داشته است.

در اواخر سال ۸۴ بحث شبکه ملی اینترنت در کشور مطرح و مهمترین دلیل پیاده سازی این شبکه در آن سال کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت اعلام شد. در اسفند همان سال نیز بر اساس تصمیم هیات دولت مقرر شد شبکه ملی طی 3 سال به بهره برداری برسد و طراحی‌های کلی شبکه نیز انجام شود.

در سال ۸۵ مقرر شد پروژه اینترنت ملی در مرکز تحقیقات مخابرات ایران انجام شود و در سال ۸۶ نیز همین موضوع تکرار شد و این بار برنامه‌های عملیاتی راه اندازی و بهره برداری اینترنت ملی در سال‌های ۸۶ تا ۸۸ در هیات وزیران تصویب شد.

با توجه به الزامات سند چشم انداز ۲۰ ساله در سال ۸۹ موضوع شبکه ملی اینترنت با نام جدید شبکه ملی اطلاعات به صورت جدی‌تر مطرح شد به طوری که کلیات موضوع در ماده ۴۶ برنامه پنجم توسعه مطرح شد.

یکی از اهداف طرح شبکه ملی اطلاعات فراهم آوردن امکانی است که در صورت قطعی احتمالی ارتباط ایران با شبکه جهانی اینترنت چه از سمت نهادهای ذی‌ربط داخلی، چه بر اثر حوادث غیر مترقبه بر بسترهای ارتباطی با شبکه جهانی و چه بر اثر تحریم‌های خارجی، دسترسی به شبکه داخلی اطلاعاتی کشور یا همان شبکه ملی اطلاعات به صورت کامل برقرار باشد. امکانی که تا به حال وجود نداشته و در مسائلی نظیر قطعی فیبر نوری جاسک - فجیره دسترسی به سایت‌های داخلی و حتی دولتی با اختلال مواجه می‌شده‌اند.

دستاورد‌های شبکه ملی اطلاعات پس از راه‌اندازی

بر اساس برنامه‌هایی که در برنامه پنجم توسعه در نظر گرفته شده است، شبکه ملی اطلاعات پس از ایجاد باید بتواند نیازهای کشور در حوزه‌های کسب و کار الکترونیکی، سلامت الکترونیک و آموزش الکترونیک، بومی­‌سازی فناوری‌­های سخت­‌افزاری و نرم­‌افزاری با تکیه بر نرم­‌افزارهای متن­‌باز و توسعه معماری باز، بالا بردن جایگاه ایران در رتبه بندی توسعه ارتباطات را برطرف کند.

همچنین شبکه ملی اطلاعات باید بتواند اجرای موتور جستجو گر ملی، ایمیل ملی، تلویزیون اینترنتی، آموزش از راه دور را فراهم کند و به ارتقای شاخص‌های امنیتی، پایین آوردن ریسک، ضربه پذیری و مقابله با تحریم‌های احتمالی کمک کند.

افزایش پهنای باند و سرعت اینترنت سوغات شبکه ملی اطلاعات

یکی از اقدامات مهمی که شبکه ملی اطلاعات به همراه خواهد داشت، دسترسی کاربران ایرانی به پهنای باند ۲۰ مگا بیت بر ثانیه و اتصال ۶۰ درصد از خانوارها و کلیه کسب و کارها به شبکه ملی اطلاعات و اینترنت تا پایان برنامه پنجم خواهد بود که بر همین اساس، ۸۰ درصد پرداخت‌ها به صورت الکترونیکی شده و کلیه دستگاه‌ها به شبکه ملی اطلاعات متصل خواهد شد.

در همین راستا باقر افخمی در گفتگو با خبرنگار علمی «خبرگزاری دانشجو»، با اشاره به مزایای استفاده از شبکه ملی اطلاعات خاطرنشان کرد: شبکه ملی اطلاعات می‌تواند تا ۹۵ درصد اطلاعاتی که کاربران ایرانی را مجبور به استفاده از دیتا سنترهای خارج از کشور می‌کند، به داخل برگرداند.

عضو اصلی شورای حل اختلاف دادگستری کل استان تهران ادامه داد: حفظ امنیت، صرفه اقتصادی و افزایش چشمگیر سرعت اینترنت از مزایای راه اندازی شبکه ملی اطلاعات است و در صورتی که امنیت و صرفه اقتصادی برای کاربران محسوس نباشد افزایش قابل توجه سرعت اینترنت بسیار چشمگیر و محسوس خواهد بود.

رشد جایگاه ایران در منطقه

براساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته ایران با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات قادر خواهد شد، رتبه دوم منطقه‌ای سرانه پهنای باند و سایر شاخص‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات و سهم ۲ درصد صنعت ICTدر تولید ناخالص داخلی را به دست آورد.

برهمین اساس با افزایش باند پهن با توجه به اینکه  افزایش ۱۰ درصدی در ضریب نفوذ فناوری اطلاعات باعث افزایش تولید ناخالص ملی  به میزان ۱.۴درصد در کشورهای پیشرفته و ۱.۲درصد در کشورهای توسعه یافته می‌شود، جهش قابل توجهی در رشد تولید ناخالص ملی کشور تا پایان برنامه پنجم را به همراه خواهد داشت.

علی‌اکبر جلالی معاون پژوهشی دانشکده برق دانشگاه علم و صنعت، در گفتگو با خبرنگار علمی «خبرگزاری دانشجو»، با اشاره به شعار جهانی ارتباطات سال گذشته که سال «دسترسی به پهنای باند گسترده برای همگان» نامگذاری شده است، خاطرنشان کرد: استفاده از اینترنت با پهنای باند بالا باید یک حق طبیعی برای شهروندان محسوب ‌شود به طوری که مسئولین کشوری باید با سرلوحه قرار دادن این شعار، اینترنت ایران را از وضعیت کنونی خارج کنند چرا که رتبه ایران در دسترسی به اینترنت در بین ۱۹۰ کشور رتبه ۱۵۳ است و شبکه ملی اطلاعات در صورت اجرای صحیح می‌تواند باعث بهبود رتبه جهانی ایران در دسترسی به اینترنت شود.

شبکه ملی اطلاعات مناسبترین راهکار برای در دست گرفتن لایه‌های حاکمیت و مدیریت فضای مجازی

راهبرد اساسی ایالات متحده آمریکا در فضای مجازی در دست گرفتن لایه‌های اساسی حاکمیت و مدیریت این فضا است. بر همین اساس به سرگرم ساختن روزافزون افراد و سایر حاکمیت ها در لایه کاربری تاکید دارد تا بتواند موجبات غفلت کشورها از لایه های حاکمیت و مدیریت را به وجود آورد. بنابراین بهترین و مناسبترین راه حل برای به دست گرفتن لایه های حاکمیت و مدیریت در عرصه فضای مجازی آن است تا ساختاری مستحکم را ایجاد کنیم. شبکه ملی اطلاعات زیرساختی است که از طریق آن می توان علاوه بر به دست گرفتن این لایه های اساسی موجبات پیشرفت کشور در زمینه فضای مجازی را به وجود آورد.

در خصوص اجرای موفق طرح راهبردی شبکه ملی اطلاعات می‌توان به تجربه کشور‌های آلمان، چین، روسیه و کره جنوبی اشاره کرد.

بر همین اساس کره جنوبی با عملیاتی کردن و توسعه شبکه ملی اطلاعات خود رتبه اول فاوا در سال‌های  ۲۰۰۸ و ۲۰۱۰ و رتبه اول شاخص دولت الکترونیک سازمان ملل را کسب کرده و ارائه کننده پرسرعت‌ترین پهنای‌باند به کاربران کشور خود در میان کشورهای جهان است.

همچنین کشور چین با اتکا به شبکه پیشرفته ملی اطلاعات خود توانسته ضمن کسب استقلال و حاکمیت مقتدرانه خود در فضای مجازی با پایینترین قیمت پهنای باند مورد نیاز مردم خود را تامین کند. برخی از کشورهای اروپایی همچون آلمان با اتکا به ظرفیت شبکه ملی اطلاعات خود توانسته اند یکی از مهمترین نقاط ترانزیت و تبادل داده‌های اینترنتی در دنیا باشند که از این طریق ضمن کسب درآمد امکان رقابت موثر را برای فعالان داخلی خود در رقابت با سرویس های آمریکایی فراهم کرده‌اند.

تبیین‌های نادرست از شبکه ملی اطلاعات

سرچشمه تببین‌های نادرست از شبکه ملی اطلاعات ایران را می‌توان در تحریف غیرواقعی و تخریبی شبکه ملی اطلاعات کشور در رسانه‌های خارجی همچون بی‌بی‌سی پیدا کرد. القای اینکه در صورت اجرای شبکه ملی اطلاعات اینترنت جهانی  به یک اینترانت محدود در سطح ملی تقلیل پیدا می‌کند و یا شبکه ملی اطلاعات ابزاری مخوف برای کنترل بیشتر افراد و محدود کننده آزادی اطلاعات است از جمله این موارد است. همچنین آنها با مطرح کردن مثال کره شمالی این گونه به مخاطب القا می‌کنند که عملی شدن پروژه شبکه ملی اطلاعات یعنی قطع ارتباط با اینترنت جهانی است. این در حالی است که بستر ارتباط اینترنت در بسیاری از کشور‌های غربی دقیقا مبتنی بر شبکه ملی اطلاعات خودشان است.

تبیین صحیح از شبکه ملی اطلاعات

مطابق تبصره ۲ از ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه و مصوبات شورای عالی فضای مجازی در خصوص الزامات کلی شبکه ملی اطلاعات، شبکه ملی اطلاعات به هیچ عنوان قطع ارتباط با فضای خارج تلقی نمی شود و تسهیل کننده ارتباطات داخلی کشور و راه حلی برای در دست گرفتن لایه های حاکمیتی و مدیریتی فضای مجازی و تبدیل تهدیدات بزرگ خارجی به فرصت های راهبردی برای کشور است. علاوه بر مزیت های متعدد حاکمیتی موجب رونق کسب و کار، کسب پیشرفت های  فنی، علمی و فرهنگی، بالارفتن ملموس سرعت و پهنای باند در اختیار مردم و افزایش پایداری و امنیت شبکه ارتباطات و اینترنت کشور و کاهش هزینه ها  و ممانعت از خروج فزاینده ارز خواهد بود.

تخلفات وزارت ارتباطات در حوزه شبکه ملی اطلاعات

در اسناد بالادستی شورای عالی فضای مجازی اشاره شده: ضروری است قبل از تکمیل شبکه ملی اطلاعات و پروژه های اقماری آن و نیز صدور مجوز شورای عالی برای آغاز به کار آن، درخصوص پهنای باند اینترنتی با ارائه وعده‌های گوناگون، انتظارات کاذب ایجاد نشود.

از همین آنچه تاکنون برنامه‌ای که انجام شده، هدف گذاری صرفا روی افزایش پهنای باند ناکارآمد وابسته به خارج به جای راه اندازی شبکه ملی اطلاعات که موجب افزایش جهشی پهنای باند با قیمت بسیار پایینتر و با کیفیت و پایداری بالاتر در دسترس مردم می شود و درنتیجه اتلاف منابع و فرصت های پیشرفت را پدید می‌آورد.

همچنین تصدی گری غیر قانونی دولتی، افزایش اختلالات ارتباطاتی که به سطح مکالمات تلفن همراه هم کشانده شده که ناشی از دامن زدن به تقاضای مصرف پهنای باند خارجی به جای تسریع در ایجاد شبکه ملی اطلاعات و توسعه ظرفیت های ملی بوده است نیز از دیگر اقدامات ناصحیح این وزارت خانه بوده است.

در همین راستا اعطای مجوز بی‌ضابطه برای نسل سوم و چهارم تلفن همراه  به اپراتورهای تلفن همراه بدون در نظر گرفتن اولویت شبکه ملی اطلاعات و پیوست فرهنگی لازم و اطلاع رسانی نادرست برخی مسوولان دولتی که موجب ابهام آفرینی و ایجاد نگاه منفی و محدودیت زا درخصوص طرح شبکه ملی اطلاعات شده است.

با توجه به رشد شتابان فضای مجازی و پیچ تاریخی موجود، هر روز تاخیر در راه اندازی شبکه ملی اطلاعات موجب ماه‌ها و شاید سال‌ها عقب ماندگی در حوزه فضای مجازی و فناوری اطلاعات است.

دلایل اجرایی نشدن شبکه ملی اطلاعات

علیرضا شاه‌میرزایی، عضو حقیقی شورای‌عالی فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار علمی «خبرگزاری دانشجو»، فروش پهنای باند بین‌الملل را مهمترین دلیل اجرایی نشدن شبکه ملی اطلاعات عنوان کرد و گفت: موضوع فروش اینترنت بین‌الملل که مدیریت آن بر عهده دولت است، با اجرای شبکه ملی اطلاعات تضاد کلی دارد.

وی همچنین بروز برخی اختلاف نظرها در مورد مفاهیم شبکه ملی اطلاعات را از دیگر عوامل موثر در اجرایی نشدن شبکه ملی اطلاعات عنوان کرد. 

به هر روی از آنجایی که براساس اسناد بالادستی پیگیری موضوع شبکه ملی‌ اطلاعات اولویت اول شورای‌عالی فضای مجازی و اجرای آن وطیفه وزارت ارتباطات است، اجرای هرچه سریع‌تر شبکه ملی اطلاعات می‌تواند عاملی برای تامین امنیت، اشتغال‌سازی فزاینده و افزایش سرعت اینترنت را فراهم آورد.